Paraanaliz’de yazdığım “Bankalara aman kredi vermeyin denmesi ne kadar yakın?, “Con Ahmet’in periyodu daim makinesi döviz piyasasında”, “Dövizde Rıfkı ve son iki kimde kalacak?”, “Başını acemi berbere teslim eden cebinden pamuğunu eksik etmez” yazılarımı okuyanlar, 2 yıldır yarın hiç yokmuş üzere döviz ve faiz piyasasını denetim etmek için ne tıp cambazlıklar yapıldığını anlamış olmalılar.
Okuyucular, Con Ahmet’in dönemi daim makinasının artık çatladığını, vatandaşta kalan Rıfkı ve son iki nedeniyle cebimizdeki pamuğumuzu çıkarmak zorunda kaldığımızı da görmüş olmalılar. Zati yapılan yanlışların bedelini ödeme vaktimizin geldiği de üst seviyede kabul edildi.
Con Ahmet Makinasını kimler çatlattı?
Temmuz 2020 prestijiyle 19 ayda Con Ahmet’in evresi daim makinası için harcanan TCMB rezervi 105 Milyar dolara ulaştı.
Üstüne geçen yıl açık durum taşımayan Kamu bankalarının Temmuz sonunda 12 Milyar dolar açık durumla makinaya güç taşıdığını da hesaba katınca, spot piyasada son 1,5 yılda kuru baskılamak hevesiyle satılan fiyatın 117 Milyar dolara yaklaştığını hesaplayabiliriz.
Pekala bu 1,5 yılda lisana kolay 117 Milyar dolara yakın döviz talebi kimlerden geldi diye bir soru akla gelecektir. Aşağıdaki hazırladığım tablo bunun ana kalemlerinin kırılımını göstermekte.
Görüleceği üzere 105 Milyar dolar civarında döviz talebinin neredeyse 60 Milyarı vaktinde Türk Lirası varlıklara güvenen yabancı yatırımcılardan gelmiş. Kalan kısmı ise Türk Lirası mevduatına gerçek faiz alamadığını görüp,hazır sabit kurdan döviz satışı yapan varken alalım diyen yurtiçi yerleşiklerden gelmiş.
Bu Con Ahmet düzeneği ile kamunun epeyce kıt olan döviz kaynaklarının harcandığı ortada. Bugünden sonra sorulması gereken soru ise, bu döviz kaynaklarının verimli bir halde harcanıp harcanmadığı olmalı.
Şayet bu 117 Milyar $’a yakın döviz kamunun dış borcunu yahut döviz cinsi yükümlülüklerini azaltmak için kullanılsaydı, verimli bir formda harcandığı ileri sürülebilirdi. Meğer tıpkı devirde merkezi idarenin dış borcu 91 Milyar $’dan, 97 Milyar $’a yükseldi. Ek olarak Hazine 2019 başında neredeyse sıfır olan altın ve döviz cinsi iç borcunu süratli bir halde arttırarak 37,3 Milyar $’a yükseltti. Bu biçimde Hazine döviz yükümlülüğü bu periyotta bırakın azalmayı, 40 Milyar $’dan fazla artmış oldu. Tıpkı periyotta kamunun KOİ projelerinden kaynaklanan döviz yükümlülüğü de yükseldi.
Özcesi kamunun kıt döviz kaynakları borç geri ödemeye değil, Türk Lirasından kaçanları teşvik etmeye harcanmış.
Muhakkak ki, yanlış olduğu ve işe yaramayacağı aşikâr bu müdahalelere artık eskisi üzere devam edilemeyecek. Bu nedenle TCMB’nin tabela faizlerini arttırmasına müsaade vermeyenler, mevduat ve kredi faizlerinde el altından % 5’in üzerinde bir artışa “mahçup” bir formda yol verdiler. Lakin hala hiç kusur yapılmamış üzere “rekabetçi kur iyidir” ve “bedeli neyse millet öder” telaffuzuna geçildiğine nazaran, artan faize karşın kaybedilen prestijin geri gelmesi mümkün olmayacak.
Olan oldu, onca rezerv kaybedildi pekala karşılığında hiç mi birşey kazanmadık diyenler olabilir. O vakit tahlili döviz piyasasından ve dış borç artışından daha geniş bir alana taşıyalım.
Ülkeyi Anomim Şirket üzere yönetmek
Bir şirketin başına Genel Müdür yahut Mali işler Müdürü olarak iş görüşmesine gitseniz, şirket sermayedarı hoşbeşden sonra size şunları söyler; “Bak kardeşim, bu şirketin teknolojisi, cirosu, karlılığı pazar hissesi bu. Borçluluğu, özkaynakları, bankalarda limiti, yatırım gereksinimi ise şu. Benim sana sağlayabileceğim mali ve insan kaynakları şu kadar. Bunların karşılığında senden şu müddette şu sonuçları beklerim, muvaffakiyet kriterlerim de bunlar” der. Bırakın şirketi, bir bakkal dükkanına çırak alırken bile ondan neler beklendiği birinci gün açıkça söylenir.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçmeden evvel ortaya atılan “Ülkeyi Anomim şirket üzere yönetmek, burası değerli ” telaffuzunu hatırlarsınız. Ülkeyi A.Ş üzere yöneteceği argüman edilen takımlar iş başına 2 yıl evvel geldi de, bu takımlara hangi kaynaklar sunuldu, hangi maksatlar verildi sanki bilenimiz var mı?
Bugünleri görünce kestirim yapmak daha kolay. 2 yıl evvel vazifeye atanan ülkenin Hazine ve Maliyesini A.Ş üzere yönetecek yöneticilere aşağıdaki kaynaklar sunulmuş olmalı.
Sunulan Kaynaklar;
“Önümüzdeki 2 yılda;
Daha evvel hiçbir hükümetin yapmadığı formda kapı gerisinden döngü aykırısı olması gereken TCMB’yi bile açık konuma sokacak formda 105 Milyar rezervini piyasaya müdahale için kullanabilirsiniz.
Yetmezse işin içine kamu bankaları ve hazineyi de dahil edebilirsiniz.
TCMB’de bulunan ve 2003’den beri dokunulmayan 40,8 Milyar TL TCMB ihtiyat akçesini çekip kullanabilirsiniz, ileriye dönük bunu biriktirmeyi de durdurabilirsiniz.
Tek seferlik gelirler hariç bütçe açığını ulusal gelirin %2’sinden %6,5’ine kadar çıkarabilirsiniz. Kamu borcunu bu müddette Türk Lirası cinsinden %80, gerçek olarak %40 arttırabilirsiniz. Bu ek borçlanmalar ile gelecek ek 300 Milyar TL kaynağı rastgele bir mali disiplin telaşı duymadan dilediğiniz üzere harcayabilirsiniz.
Daha evvel risk idaresi unsurları nedeniyle sıfırlanan yurtiçi altın ve döviz cinsi borçlanmayı tekrar başlatıp 37 Milyar dolara kadar çıkarabilirsiniz.
TCMB kaynaklarına dayanıp, geniş tarifli para arzını 2 senede %70 arttırabilirsiniz. Bankacılık dalında, bilhassa kredi ve mevduat piyasasında basiretlilik unsurunu bir tarafa bırakacak düzenlemeler yapabilirsiniz.
Sermaye hareketlerini sınırlamak ve döviz çıkışını azaltmak maksadıyla her türlü gümrük, kambiyo, vergi ve mali ahenk düzenlemelerini yapabilirsiniz.”
Beklentiler;
Sizce bu fevkalâde yetkilerin ve kaynakların verildiği takımlardan neler beklenmiş olmalı ? Bu kaynaklarla en azından enflasyonu, faizleri ve işsizliği tarihi düşük düzeye indirmelerini, kurlarda istikrarlı bir gidişatı sağlamalarını, onca döviz harcanırken ülkenin ve kamunun dış borcunu azaltmalarını, kişibaşı ulusal gelir düzeyi ve sıralamasını düzeltmeleri beklenmiş olabilir mi? Yoksa rastgele bir performans beklemeden anahtarlar teslim edilmiş midir? En küçük şirketin bile idaresi taban bir performans beklentisi olmadan kimseye emanet edilmezken, tüyü bitmemiş yetimin hakkı bulunan kamu kaynakları rastgele bir muvaffakiyet kriteri konmadan emanet edilmiş olamaz değil mi?
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin iktisat siyaseti yaklaşımında nasıl bir değişikliğe yol açacağını bizlere sinyalleyen 3 değerli tarih var. Birincisi erken seçim kararının açıklandığı 20 Nisan 2018. İkincisi sayın Cumhurbaşkanının Londra’da yatırımcılarla çok ses getiren 15 Mayıs 2018 buluşması. Üçüncüsü ise Cumhurbaşkanlığı kabinesinin açıklandığı 9 Temmuz 2018.
Gelin o günlerden bugüne nereden nereye geldiğimizi aşağıdaki tabloda görelim.
Tablo herşeyi anlatıyor. Sınırsız kaynak kullanımına rağmen çabucak her göstergede önemli kötüleşme olmuş. Bu kadar kaynak kullanımına karşı elde edilen buna misal sonuçlar rastgele bir şirkette gerçekleşse muhtemelen o yöneticiler değil 2 yılı, birkaç ayı sıkıntı görürlerdi.
Pekala ortaya çıkan tüm başarısızlıklara karşı, işveren ve sermayedarların “Olsun, kusur beşere mahsus, yanılgı yapa yapa öğrenilir elbette, aman değişiklik yapmayalım, huzurumuz ve ağzımızın tadı kaçar” dedikleri şirketler yok mudur? Olmaz mı? Genelde birinci nesilin kurucu olduğu, 2.veya 3.neslin işleri batırdığı, denetimin aile dışına çıkmaması için, idarenin kurumsal yapı yerine yakın akrabalara bırakıldığı aile şirketlerinde bu sıkça görülür.
A.Ş.’nin açılımının “Anomim Şirket” olduğuna sahiden emin miyiz?
Kerim ROTA
Para Tahlil
