FÖŞ yazdı: Covid-19 savaşta taktik yenilgiler

Bugünlerde makalelerimde hiç keyif yok, zira içim istemiyor. Dünya’da ve Türkiye’de YALNIZCA 2 sorun var: Artan sefalet ve salgın! Başka gündemler yapaydır. Bu kelamı pahalı emekli bankacı Sayın Piraye Antika’ya borçluyum (eğer twitter’de okuduğum bu paylaşımı yanlış kullandıysam özür dilerim). Lakin dünya Trump show, Türkiye ise HDP ve “sözde Cumhurbaşkanı” kelamı kabahat mu, bunlarla meşgul. Nasıl keyifle yazayım ki? Neyse, misyon aşkıyla sarılıyorum kaleme ve gerçek gündemi ilginize getireceğim, okunmayacağını bile bile.

Batı ajanslarında manşet haber: Çin’de 103 yeni corona hadisesi akabinde, Beijing savaş ilan etti”. Dünün manşet haberi: DSÖ’den corona uyarısı: 2021 için hiç umutlanmayın. Aşılanma kampanyası çok yavaş ilerlerken; hastalığa yakalanların sayısı 90 milyonu aştı, vefatlar 2 milyona dayandı. Worldometers.info sitesine nazaran dün prestijiyle hastalığa yeni yakalanların 7 günlük hareketli ortalaması 738 bine vardı. Ve en makus haberi de en sona sakladım: Brezilya’dan Çin aşısı CoronaVac ilgili yeni açıklama: Aşının ‘genel muhafaza oranı’ yüzde 50,38. Bu haberi T24.com.tr’den aldım, fakat orjinali de buradadır.

Özetle, Covid-19’la küresel savaşta taktik mağlubiyetler alıp, saha kaybediyoruz. Bunun dünya iktisadı ve piyasalarına tesirini, akabinde da Türkiye’nin durumununu anlatacağım.

Nerden başlasak bu taktik mağlubiyetlerin 2021 umutlarımızı nasıl suya düşürdüğüne? En iyisi, evvel DSÖ’ye kulak verip, sorunun boyutlarını öğrenelim:

“Sanal bir basın toplantısı düzenleyen Dünya Sıhhat Örgütü yetkilileri corona virüsü aşısının yayılmasına ve kullanımının artmasına karşın bu yıl sürü bağışıklığı geliştirilme ihtimalinin düşük olduğunu açıkladı.

DSÖ’nün üst seviye isimlerinden Soumya Swaminathan, “Corona virüsünün yayılmasını engelleyecek kadar dozun üretimi ve dağıtımı vakit alacaktır. Biz 2021 içerisinde sürü bağışıklığı ya da toplumun büyük kesitinin bağışıklık kazanmasını beklemiyoruz” sözünü kullandı.

DSÖ abartıyor olabilir mi? Hayır, nedenini biliyor musunuz? Zira, Bloomberg’e nazaran, dün prestijiyle yalnızca 43 ülkede 30.5 milyon kişi aşılanabildi. Sürü bağışıklığı için taban aşılanma? En az 2 milyar kişi. Neden yavaş gidiyor aşı kampanyaları?

ABD üzere birtakım ülkelerde merkezi hükümet gerekli uyumu sağlayamıyor.
İngiltere üzere kimi ülkelerde salgın o kadar şiddetli ki, aşıları yapacak yedek sıhhat işçisi yok.
Bir de bizim üzere gerekli planlamayı yapmadığı için geç başlayanlar var.

Aşılama kampanyaları hızlanabilir mi? Evet, fakat maliyeti olacak. Şayet salgın şiddetleniyorsa, aşı kampanyasına sıhhat elemanı ayırmak için yeniden toptan sokağa çıkma yasakları başlayacak. ABD ve Türkiye bildiğim ülkeler ortasında en önde giden adaylar, fakat Rusya, Brezilya, Güney Afrika Cumhuriyeti de listede olur. ABD hala salgının merkezlerinden biri. Hastaneler kapasite sorunu yaşıyor. Aşılanmaya direnç yüksek, Trump hıyarı sayesinde “süper-bulaştırıcı” toplantılar hala düzenleniyor. Türkiye’de ise Sıhhat Bakanımız Koca, hergün olaylar ve ağır hastaların azaldığı muştusunu verse de, istatistikler daha az palavra söylüyor. Dün, 190 bin testte 9.800 olay tespit edilmiş. Yani, testlerin %18’i müspet sonuç veriyor. Vurun ülke nüfusu 80 milyona, karşınıza 15 milyon civarında potansiyel taşıyıcı çıkar. Elimizde 3 milyon doz aşı var (2 haftaya kadar 10 milyon daha gelecekmiş), onun da aktiflik oranı %51. Yani, 750 bin kişiyi kurtarır. Pekala, geri kalan 14 milyon 125 bin potansiyel taşıyıcının hastalığı diğerlerine bulaştırmasını nasıl engelleyeceğiz? Bittabiki uzun soluklu sokğa çıkma yasakları ilan ederek.

Dünya Bankası Ocak raporunda bu senaryoya da değindi, lakin Türk basınında başlık olmadı. Aşının yaygınlaşmadığı ya da, enfeksiyona tam deva olmadığı bir senaryoda, dünya %4-5 değil, %1.6 büyüyor!

İşte burada her habere göbek atıp ralli yapan yatırımcıların en önemli hadikabı ortaya çıkıyor: %1.6 büyüme çok borçlu devlet ve şirketlerin batmasına neden olur. Çabucak dünyanın önde gelen alacak sigortası şirketlerinden Coface CEO Ali Gençtürk’ün BloombergHT’ye verdiği demece geçelim:

“2021’de dünya genelinde iflaslarda yüzde 30-33 oranında artış bekliyoruz. Türkiye’de iflas edecek firma sayısındaki oranın dünya genelinin altında, yüzde 25 olarak öngörüyoruz. Zira Türkiye daha dinamik bir endüstrisi olan ve hizmet kesimi canlı olan bir ülke. Gelişmiş ülkelere nazaran, Türkiye’deki firmaların daha süratli aksiyon alması sebebiyle birçok sorunu daha rahat atlattığını düşünüyoruz.”

İflaslar %35 artacak, küresel büyüme de Dünya Bankası’nın temel senaryosunun altında kalacaksa, riskli varlıkların ralli yapması çok sıkıntı olur. Bilhassa, S&P500 ve petrol üzere abartılı prim yapan varlıklarda Bitcoin gibisi kısa lakin çok sert çöküşler yaşanabilir.

Türkiye açısından ise sorun piyaslardan çok ekonomik. Bakın TEPAV Araştırmacıları Serdar Sayan ve Ayla Alkan ne yazıyor?

“2012 yılı girdi-çıktı tablosu kullanılarak elde edilen bulgular, yalnızca arz kısıtlarına tabi olan dalların kesintiye uğrayan girdi-çıktı akımlarının ve birebir dallarda istihdam edilen toplam faktör gelirlerindeki düşüşün Türkiye iktisadına 3 aylık maliyetinin bütün dalların toplam kıymetinin yüzde 1,8’ine varabileceğini göstermiştir. Türk iktisadının mevcut büyüklüğü göz önüne alındığında, bu kayıp 13 milyar doları aşan önemli bir meblağa denk gelmektedir. Turizmin cari süreçler, döviz rezervleri vb. üzerindeki tesirlerini ve gerek bu bildiride ele alınan bölümlerin gerekse bunlar dışında kalan hizmet ve imalat kesimlerinin bir kısmının karşı karşıya kaldığı talep daralmasının tesirlerini görmezden gelerek hesaplanan yaklaşık 13 milyar dolarlık üretim kaybı Türkiye iktisadı için önemli bir maliyettir”.

Dün de epey çıktı kaybı ve geniş kapsamlı tanıma nazaran 10 milyonu aşan işsize devletin ne kadar takviye verdiğini öğrendik:

İŞKUR’un Aralık ayı raporuna nazaran kısa çalışma ödeneği alan kişi sayısı evvelki aya nazaran 223 bin kişi artarak 1,239 bin kişi olmuştur. Pandeminin tesirlerinin en güçlü hissedildiği geçen yılın Nisan-Mayıs aylarında bu dayanaktan faydalanan kişi sayısı 3.3 milyon şahsa kadar çıktıktan sonra, Ekim ayında 968 bin şahsa kadar gerilemişti.

QNB Finansbank’tan aldığım bu kesit aynı vakitte salgının en şiddetli devrinde dahi, takviye alanların sayısının 4 milyonu geçmediğini de gösteriyor. Grafiği aşağıdadır.