Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK), Mayıs ayında devreye soktuğu ve “Zorla hoşluk olur mu?” başlığıyla ele aldığım uygulamaya ait birinci cezaları kestiği bilgisi basına yansıdı.
Kamuyu Aydınlatma Platformuna (KAP) açıklama yapan bir banka, faal rasyosunun BDDK’nın 18 Nisan 2020 tarih ve 9000 sayılı kararında belirlenen oranın altında kalması sebebiyle 20 milyon 638 bin TL idari para cezası uygulanmasına karar verildiğini duyurdu. Türkiye’de faaliyet gösteren bir öbür yabancı bankaya da 180 milyon TL ceza kesildiği bilgisi haberlerde yer aldı.
Yönetmelik ve düzenlemelere uymayanlara ceza verilmesi ne kadar doğruysa uygulamada yasal ihlallere göz yummak da o kadar yanlıştır. Hakikaten, bankalarının yabancı para net genel konum açığına ait gelişmeler bu önermemizi doğrulamakta.
BDDK, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 43, 47 ve 93. unsurlarına dayanılarak bankaların döviz varlık ve yükümlülükleri ortasındaki ilgi ve dengelerin kurulmasını ve özkaynakları ile uyumlu bir düzeyde döviz durumu tutmalarını temin etmek üzere, uygulayacakları yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranına ait tarz ve temelleri düzenleyen, 1 Kasım 2006 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren bir yönetmeliği uygulamaya almıştı.
Yönetmelik özetle bankaların özkaynaklarının ne kadarına kadar yabancı paralarda açık durumu olabileceğine ait bir çerçeve çizerken, yasal sonu da yüzde 20 olarak belirlemişti.
Bankaların yüzde 20 olarak belirlenen “oransal sonlara uyumsuzluk” göstermesi durumunda, yani standart oranın azami sonunu aşması halinde, aşımın nedenlerini, BDDK’ya gönderilme mühleti içinde bildirme zaruriliği bulunuyor. Haftalık oranlarda oluşabilecek aşım fiyatının takip eden iki hafta içinde giderilmesi ise zarurî.
Bir takvim yılı içerisinde haftalık oranlarda, giderilen aşımlar dahil altı kereden fazla aşım gerçekleştirilemiyor. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranında oluşabilecek aşım fiyatı, bir sonraki hesaplama devrine kadar giderilir ve bu mühlet içinde aşım giderilmiş olsa dahi, bir takvim yılı içerisinde bir keze mahsus fazla aşıma müsaade veriliyor.
Yönetmelik böyleyken kamu mevduat bankalarındaki tablo değişik bir duruma işaret ediyor.
27 Mart’ta kamu mevduat bankalarının yabancı para net genel durum açığı 3,4 milyar dolar, açığın yasal özkaynakları oranı ise yüzde 12.0 seviyesindeydi. 29 Mayıs haftasına gelindiğinde yasal limite ulaşıldığını gördük. Haziran ayında limit altında kalınırken Temmuz ayı ile birlikte limitin üstüne çıkıldı. Kamu mevduat bankalarının net döviz durum açığı 24 Temmuz haftasında 10.2 milyar dolara, açığın özkaynaklara oranı yüzde 30.9’a kadar yükseldi. Son 5 haftadır da bu formda devam ediyor.
Kamu mevduat bankalarında durum böyleyken, özel bankaların ise tam zıddı pozisyonlandıklarını görmekteyiz. 2018 yılı başından itibaren bu durum daha da bariz hale gelmiş bulunuyor. Nedeni ise kamu bankalarının geçen süreçte kurları, 
bilhassa de dolar kurunu tutmak için satış yapmaları.
Tekrar BDDK düzenlemesine dönecek olursak:
Haftalık oranlarda oluşabilecek aşım fiyatının takip eden iki hafta içinde yasal hudutlar içerisine giderilmesi mecburî olmasına karşın, 26 Haziran haftasındaki durum giderilmediği üzere “el yükseltilerek” devam ettiriliyor.
Bir takvim yılı içerisinde haftalık oranlarda, giderilen aşımlar dahil altı kezden fazla aşım gerçekleştirilemez denilmesine karşın kamu mevduat bankaları döviz açık konumunda “5. Zafer Haftasını” kutluyor.
Son olarak yönetmelik bir takvim yılı içerisinde bir sefer aşım hakkı tanıyor.
Bunun bu türlü ne kadar devam ettirileceğini öngörmek mümkün değil, zira 28 Temmuz’da Financial Times’ta çıkan bir haber, Türkiye’de kamu bankalarının doların yükselmesini engellemek için her gün 1 milyar dolar sattığını söylüyor.
Hasebiyle yasal hudutlara çabucak inmek çok kolay görünmüyor. Son yasal özkaynak sayısından hareketle kamu mevduat bankalarının sona inebilmek için 3.6 milyar dolarlık durum kapatmaları gerekiyor. Bu ise kamu bankalarının dövizde daha fazla satıcı olamayacağı manasına geliyor. Son bir haftada kurda gördüğümüz yükselişin açık konumun TL bedelini yükselteceği bunun da mevcut açık durum ihlalini daha da artıracağı ise aşikar.
Sonuç olarak açık durumların bu limitler içerisinde uzun süre sürdürülmesi mümkün olamayacağına nazaran BDDK’nin şapkadan yeni bir tavşan çıkarmasını beklemek gerekiyor, aksi takdirde kamu bankaları daha fazla döviz satamayacağı için kur yükselecek.
Öteki tahlil ise kurun yükselmesinin önüne geçmek için TCMB’nin siyaset faizini artırması lakin orada da “faiz ile ortası beğenilen olmayanlar” ile karşı karşıya gelinebilir.
“Gözlerimi kaparım görevimi yaparım” diyenin BBDK mı yoksa TCMB mi olacağını önümüzdeki günlerde göreceğiz.
Dr Ali Orhan Yalçınkaya, blogunu ziyaret edin
Bloomberg: Türkiye bankalardan döviz risklerini sigorta etmelerini istedi
FÖŞ anlattı: TCMB Ne Vakit Faiz Arttıracak ?
Oxford Economics’ten kritik ikaz: Kredi büyümesi arıza yaptıracak
Murat Kubilay: Kamu bankalarının döviz açığı 10 milyar doları aştı; kur artarsa finansal sistem çatırdayabilir
Para Tahlil
