Gözlemcilere bu kadar mı olur dedirten yabancı para mevduatlarındaki artış öyküsünün, bir müddetliğine sonuna gelmiş bulunmamız mümkünlüğü hiç olmadığı kadar arttı.
2020’de bahar aylarındaki çıkışı telafi etmese de kasım ayından itibaren yüksek ölçülerde sermaye girişi görüldü. İktisat idaresinde takım değişikliği ve faiz artışını takiben dokuz haftalık vakit zarfında gerçekleşen 15 milyar dolarlık sermaye girişi kısmen de global finansal şartlardaki değişimin tesiriyle gerçekleşti. 2020 sonu ve 2021 başı yalnızca yabancı aktörlere kârlı yatırım imkanı sunmadı, tıpkı vakitte liranın görece uzun bir müddet paha kaybının engellenmesini sağlayabilecek taahhütlerin verildiği görüldü.
Yüksek faizin devamı ve zirvedekilerin dilek ettiğine göre daha yavaş seyreden toparlanma, öteki makroekonomik problemlerle birlikte bu yeni kıssayı bir mühlet sonra bozabilir. Lakin 2021 yılının birinci altı haftasında Türk Lirası’nın ABD Doları karşısında en fazla paha kazanan para üniteleri ortasına girdiğini söyleyebiliyoruz.
Faiz yükselmişken ve milyonlar “halka arz bayramı” ismi altında borsaya yönlendiriliyorken Türkiye’de iktisat idaresinin baş ağrılarından olan; bankacılık bölümünün fonlama kompozisyonuna ve şirketlerin borç çevrimine tesir edecek boyutlarda seyreden dolarizasyonun büsbütün sonuna gelindiği düşünülebilir. Gerçekten dolar alımı ya da dolarda kalmak üç kuruş birikimin bir kısmının erimesine yol açacaksa, rasyonel yurttaşın döviz bozdurması ve parayı yerli para mevduata yatırması, ya da birikimini lira cinsi finansal varlıklara yönlendirmesi bekleniyor. Halbuki problemin bir de yükümlülük kısmı var.
Bu yazıda çok boyutlu sorunun yalnızca ufak bir kısmına değineceğim. Yabancı para mevduatlarının çözülmesi beklenirken artık yatırımcı olarak kodlanan yurttaşların hafızaları ve travmalarının dikkate alınmadığını ve yurttaşlar dövizde ısrarcıyken yabancıların liraya teveccühünün yarattığı imgeyi kalın fırça darbeleriyle resmedeceğim.
ALTINA DOLARA HAMLE
Yastık altındaki dolar ve altının finansal piyasalara akması ve lira cinsi varlıklara geçiş, neredeyse katma bedeli yüksek eser üretimi kadar sık lisana getirilen bir gaye oluşturuyor. Türkiye’de siyasetçilerin halkın tasarrufları üzerinden daldığı bu üslup hülyaların izini on yıllar öncesine sürmek mümkün. Şirketlerin dolar gereksiniminin süratle arttığı ve global finansmana erişimin zorlaştığı devirlerde döviz bozdurma davetleri ağırlaşıyor.
2018 yılında Ağustos ayında kur krizinin göbeğinde Rize’de konuşan Erdoğan aylardır her fırsatta tekrarladığı dolar satma davetlerini bir adım öteye taşıyarak bu çağrıyı ekonomik savaşta cepheye katılmaya benzeterek sunmuştu:
“Sanıyorlar ki; döviz kurunu zıplatınca Türkiye yıkılacak, finans araçlarını devreye sokunca bu millet diz çökecek, bize farklı hukuk uygulayınca bu ülke teslim olacak. Bunlar ülkemize karşı açılan ekonomik savaşın kurşunlarıdır, gülleleridir, füzeleridir.”
Türkiye’deki siyasi telaffuzlara saplanıp kalınsa, liraya geçiş davetinin karşılık bulduğu düşünülebilir. Meğer bu davetler yoğunlaştıklarında (sadece davet yapılması kaynaklı olmasa da) zıt tepiyorlar. 2015-17 arasında hanelerin altın mevduatlarını yüzde 55 artırdığını, 2018 ortasından 2021 başına toplam yabancı para mevduatlarının ise yüzde 50 arttığını görüyoruz. Birinci devri altına, ikinci devri dolara hamle olarak tanım edebiliriz.
Elimizdeki bilgiler Cumhurbaşkanının arka arda vatan savunması davetlerini takiben dolara hamlenin hızlanarak devam ettiğini söylemeye müsaade veriyor. Haftalık oynaklıkları bir kenara bırakırsak 2,5 yıllık seyir şunu gösteriyor: 2019 sonbaharında kur ataklarının geride kaldığı kanısı artış suratını düşürmüş, fakat artış devam etmiş. Pandeminin birinci dalgası sırasında ekonomik kapanmalar yabancı para mevduatı artışını durağanlaştırmış. O kadar.
Kredi aracılığıyla canlandırma ve ekonomik açılma, Türkiye’deki birikim modelinin temel problemlerini tekrar gözler önüne sererken herkes kaldığı yerden yabancı para alımına devam etmiş. Güya herkes iltisaklı, herkes terörist!
HANELERE AYKIRI GÖSTEREN AYNA
Şubat başında bankalardaki toplam yabancı para mevduatları 262 milyar dolara denk düşüyordu. 2020’deki pandemi başlangıcına nazaran yüzde 15 artış görülmüş ve liranın paha kazandığı bu son devirde rastgele bir azalma gerçekleşmemiş. Bu nedenle olsa gerek iktisat idaresinin bu iltisaklı yurttaşlara adeta bir ders vermek istercesine davrandığı ve “ters dolarizasyon”un beklendiği son haftalarda sıklıkla yazıldı. Liranın 2021’de süratli bedel kazanması sırasında rezerv telafisi için şimdi dikkate paha bir teşebbüste bulunulmaması 1 ABD Doları’nın 7 Türk Lirası’nın altına inmesini kolaylaştırdı.
“Ters dolarizasyon” sözünün Türkçe açısından yanlışlığına girmeden iktisat idaresinin iki yanlışını vurgulamak istiyorum. Birincisi Merkez Bankası ekonomistlerine ve misal bir gelenekten beslenenlere hakim olan hanehalkı davranışı ön yargısı. TCMB Finansal İstikrar Raporları ve dayandığı iktisadi perspektif yıllar boyunca haneleri Türkiye’de finansal istikrarın belkemiği olarak konumlandırdı. Dolar yükselirken elindeki dövizi sattığı, lira kıymet kazanırken döviz aldığı argüman edilen haneler, o raporlarda otomatik istikrar sağlayıcı üzere resmediliyorlardı. Meğer yıllardır bu iltisaklıların yani hanelerin sergilediği davranış tam karşıtı doğrultuda.
İkinci konu balık hafızalı olmakla suçlanıyor olsalar da yurttaşların birebir vakitte travma olarak deneyimledikleri krizlerde alınan kararları ve dönüm noktalarını pek unutmuyor durmaları. Burada işleyen hafıza kesimli ve bulanık olabilir, kimi ögeler bastırılmış durabilir, ancak hafıza yeniden de işliyor, durmadan hesap yapılıyor ve hala dolar senaryoları en çok kulak kabartılanlar oluyor.
ZARURÎ DERS: DOLARİZASYONA GİRİŞ
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
