Türkiye’de iktisat gündeminin çok ağır olduğu şu günlerde dünyada da çok kıymetli olaylar oluyor. Geçtiğimiz günlerde ASEAN ülkeleri ve Avustralya, Japonya, Yeni Zellanda ve Güney Kore ortasında özgür ticaret muahedesi imzalandı. Muahedenin iki yıl içinde yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Bölgesel kapsamlı ekonomik iştirak (RCEP) muahedesi sonrası Asya’da dünyanın en büyük ekonomik bloku kuruldu. Muahedeye karar veren 15 ülke dünya iktisadının %30’una denk büyüklüğe sahip. Muahede Hindistan dışında bütün büyük Asya ekonomilerini kapsıyor.
Hindistan, muahedenin kendinin aleyhine olabileceği çekincesi ile mutabakattan çekilmişti; Hindistan’ın savı Çin’in mutabakat sonrası birçok pazarında damping yapabilecek olmasıydı ama başka ülkelerin muahedeye varması sonrası Hindistan’ın bu birliğe uzak kalabilmesi çok kolay olmayacak.
Muahede birçok açıdan yenilikler barındırıyor. Öncelikle hem politik hem de ekonomik olarak çok sıkıntılı birçok ülke bir ortaya gelmiş durumda yeniden geçmişte gördüğümüz blokların tersine çok farklı ekonomik düzeyde ülkeler birinci kere bu kadar büyük bir ekonomik blok haline geldiler. Çin ironik bir halde muahedeyi ”Çok taraflılık ve özgür ticaret zaferi” olarak ilan etti.
RCEP ile Çin-Japonya-Güney Kore üzere çok kıymetli ülkelerde birinci kez özgür ticaret muahedesi imzalanmış oldu.
RCEP taraflara ne türlü yenilikler sunuyor
Daha evvel ABD’nin Çin’in dünyadaki ekonomik durumuna Hindistan’ı taşımak istediğine ve ellerindeki bütün kozları kullanarak Çin’i çevrelemeye çalıştığına dair bir makale yazmıştım. (Abd-Çin soğuk savaşı ve Hindistan) RCEP için Çin’in bu politkaya yanıtı yorumu yanlışlı olmayabilir.
RCEP ve Türkiye
RCEP mutabakatı tam 8 yıl süren müzakerelerin sonucu imzalandı lakin Türkiye’de pek fazla dikkat çekmemişti hatta mutabakat gününe kadar hakkında haber bile pek yapılmadı. Türkiye’nin elli yıldır Avrupa kapısında beklemesi sonrası RCEP üzere alternatifler bizim için bir seçenek mi sorusu akla geliyor ancak RCEP’in bizim için bir alternatif olması çok mümkün değil. Türkiye, RCEP ülkelerine mevcut durumda bile yıllık 40 milyar dolar civarında açık veriyor ve Asya ülkelerine karşı açığımız Avrupa’ya olan açığımızla kıyaslanınca Asya’dan ithal ettiğimiz eserler nispeten daha kolay yerini doldurabileceğimiz eserlerdir diyebilirim yani daha somut bir sözle mevcut durumda bile Türkiye iç ve dış pazarlarda RCEP ülkeleri ile rekabet etmekte zorlanırken olası bir özgür ticaret mutabakatının Türkiye’nin lehine olması çok muhtemel değil.
Son yıllarda dünyada özgür ticaret muahedeleri geçmişe oranla çok daha sık karşılaşılan bir olguya dönüştü ve bu Türkiye lehine bir gelişme değil. Türkiye, Avrupa hür bölgesinin bir modülü ve bunun uzun yıllar yararını gördü ama AB’nin son yıllarda Türkiye’yi kapsamayacak halde yeni özgür ticaret muahedeleri yapması Türkiye’nin aleyhine oluyor. Avrupa’nın yeni ticaret mutabakatları Türkiye’nin güçlü olduğu bir pazarda yeni rakiplerin ortaya çıkmasının yanında Avrupa’nın mutabakatlarıyla birçok eser Türkiye’ye AB üzerinden daha avantajlı kaidelerle gelirken biz AB’nin özgür ticaret mutabakatlarında taraf olmadığımız için Türkiye birebir biçimde eserlerini AB üzerinden üçüncü taraflara daha avantajlı olarak taşıyamıyor. Bunun dışında pozisyona dönersem örneğin RCEP zati bölgeye karşı dezavantajlı olan Türkiye’nin durumunu daha da zayıflatıyor.
Türkiye’nin hür ticaret mutabakatı alternatifleri
Türkiye halihazırda esasen Avrupa özgür ticaret bölgesine üye ancak Avrupa’nın üçüncü taraflarla yaptığı mutabakatlara Türkiye’yi dahil etmesi son derece değerli bir mevzu diyebilirim. Bunun dışında günümüzde hür ticaret mutabakatlarının süratle artan ehemmiyeti sebebiyle Türkiye alternatiflerini artırmalıdır. Kolay bir örnek vermek gerekirse yakın vakitte Türkiye ile ABD ortasında 100 milyar dolarlık ticaret hacmi üzere altı pek dolu olmayan amaçlar lisana getirildi lakin ticaret hacminde harika bir artış neden olsun sorusuna makul bir yanıt bulmak sıkıntı, bu türlü olunca da 100 milyar dolarlık maksatla 1 trilyon dolarlık amaç ortasında bir fark olmuyor.
ABD seçimlerini Biden’ın kazanması pek Türkiye’nin lehine bir durum olarak değerlendirilmiyor ama bunun sebebi yüklü olarak politik… Ekonomik olarak değerlendirildiğinde Biden idaresi Türkiye ve emsali ülkeler için daha olumlu bir konjonktür vaat ediyor, pozisyona dönersem Trump devri Türkiye çok uzun yıllardır ABD ile sürdürdüğü demir, alüminyum ticaretinde bile önemli zorluklarla karşılaşmıştı ama Biden periyodunda politik meseleler çözülürse ABD ile Türkiye ortasında bir ticaret muahedesi için koşullar çok daha uygundur diyebiliriz. Türkiye ile ABD ortasındaki ticaret hacminde 100 milyar dolar üzere bir gaye çok gerçekçi değil lakin bir özgür ticaret muahedesi kelam konusu olunca 100 milyar dolar üzere sayılar çok hayali sayılar olmaz.
Türkiye kendi ticaret iştiraklerini kurabilir mi
Türkiye’nin var olan ticari iştiraklerden kâfi yarar görmemesi alternatif üretme fikrini akla getiriyor lakin bu mevzuda da ülkemiz çok şanslı değil. Mesela geçmişte ”CENTO” üzere örnekler mevcut fakat bölgedeki istikrarsızlıklar sebebiyle CENTO ve gibisi oluşumlar pek aktif olamamıştı. CENTO faal iken üye ülkelerin günümüzdeki durumlarına baktığımızda ülkelerin yalnızca isimleri tıpkı kalmış. (Hepsinin değil !) Bunun da ekonomik sonucu istikrarlı bir ekonomik iştirak kurulamamasıdır.
Günümüzde de EİT üzere bölgesel oluşumların içindeyiz ancak coğrafyamızdaki meseleler sebebiyle bu türlü oluşumlar değerli alternatifler haline gelemiyor. EİT ülkelerine baktığımızda bir çok ortak kıymete sahibiz lakin politik ayrılıklar ise bölgenin ortak bir ekonomik çıkar için bir ortaya gelmesini zorlaştırıyor. Sonuç olarak da Türkiye coğrafyası sebebiyle Avrupa dışında çok fazla alternatife sahip demek sıkıntı.
Avrupa ile ortak pazar Türkiye’nin lehine mi
RCEP üzere alternatifleri ortaya çıkması insanların aklına Avrupa ile gümrük birliği Türkiye’nin lehine mi sorusunu getiriyor. 1996’da yakın devirde Avrupa Birliği’ne girecek olan Türkiye öncelikli olarak gümrük birliğine girdi ancak o gün doğan çocuklar askere gidip çoluk çocuğa karışmaya başlamış olsa da Türkiye hala Avrupa birliğine giremedi ki önümüzdeki 15-20 yılda Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girmesi çok muhtemel değil.
Gümrük birliğinin ekonomik tesirlerine bakarsak öncelikle sayılara geçmeden tekrarlamak da yarar var. Avrupa dünyanın en gelişmiş olan ekonomik bölgelerinden biri… Avrupa ile ticaret dengemizde Avrupa’nın birçok eserde alternatifsiz olduğunu unutmamak gerekiyor.
Sayılara gelince Türkiye 1996’da Avrupa’ya 12 milyar dolar civarında ihracat yapmış, bu sayı son yıllarda 90 milyar dolara civarında. İthalata gelince 1996’da Türkiye’nin Avrupa’ya ithalatı 24 milyar dolar civarında iken günümüzde bu sayı 80-90 milyar dolar civarında.
Miktarsal olarak değil de oransal olarak bakınca Türkiye’nin ihracatının %54’ü 1996’da Avrupa’ya yapılıyordu, yıllar içinde bu oran %60’lara yaklaşıp 2012’de %39’a kadar düştü ancak genel olarak Türkiye’nin ihracatında Avrupa’nın hissesi %50’lerden pek uzaklaşmıyor.
İthalata bakınca ise 1996’da Avrupa’nın Türkiye’nin ithalatında hissesi %55 miş lakin geçen yıllar içinde bu oran daima olarak gerileyip %35’ler civarına düşmüş.
Türkiye’nin Avrupa’ya karşı ticaret açığı 1996’da 10 milyar dolar civarındaymış ve bu sayı 2008’de de 10 milyar dolar civarında ki ticaret hacmi 3 kat artarken ticaret açığının sabit kalması olumlu bir durum. 2008 sonrası Türkiye’nin Avrupa’ya karşı ticaret açığı 30 milyar dolar civarlarına kadar yükseliyor lakin bu durum da gümrük birliğinden çok TL’nin güçlenmesi ile alakalı ( Yazının sonuna bahis hakkında link bırakacağım.) bir öykü zira Türkiye’nin bahsettiğim periyotta ticaret açığı 100 milyar dolara yaklaşmış. (100 milyar doların aşıldığı periyotlar de var.)
Sonuç olarak Türkiye’nin Avrupa dışında cezbedici alternatifleri çok fazla değil iken dünyada artan özgür ticaret mutabakatları Türkiye’nin pek lehine olmuyor. Türkiye’nin Avrupa ile olan özgür ticaret mutabakatını yeni şartlara nazaran yine düzenlemesi olumlu olur.
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil