Dikkatlerin Türk varlıklarındaki kıymet kaybına odaklandığı şu periyotta değerli bir sorun da dikkatlerden kaçıyor. Geçtiğimiz hafta Türk varlıkları için sıkıntılı bir hafta oldu lakin bu Türk varlıklarına özel bir durum da değildi; dolar endeksinin gerilediği bir haftada (-%0,6) Türk Lirası ve emsal para üniteleri dikkate kıymet bir düzeyde dolara karşı geriledi.
2020 ekonomik krizi
Bu hareket neden rahatsız edici sorusuna yanıt vermek gerekirse dolar endeksi haftalardır zayıflıyor; yazın başından beri dolar endeksi %5’e yakın kıymet kaybetmişken gelişmekte olan ülke para ünitelerinin birçoklarına bu iyileşme yansımadı. 2020 ekonomik krizi ile inançlı liman olarak görülen dolar (Dolar endeksi 100’ün üzerini görmüştü) yaz başından beri geriliyor. Dolardaki gerileme birkaç hafta önceye kadar daha çok risk iştahındaki iyileşmeye dayandırılıyordu lakin son vakitlerde Abd seçimleri, Abd’nin global salgında besbelli formda olumsuz ayrışması, artan Çin-Abd tansiyonu üzere sebepler doların paha kaybetmesinde rol oynuyor yani dolar kendine has sıkıntılar sebebiyle kıymet kaybediyor ki görünüm 2008’i de andırmaya başladı.
2008 yılında dolar 90’lı düzeylerin altına düştükten sonra 80’lerin altına kadar etap aşama gerilemişti ve doların tekrardan güçlenmesi (Dolar endeksinin 90’nın üzerine geri dönmesi) yıllar sonra nakdî gevşemenin sona ermesi ile gerçekleşmişti. Dolarda çok güçlü bir gerileme senaryosu tekrar gündeme gelmeye başladı.
Dolardaki gerilemenin nasıl seyredeceği tartışmaya açık ancak doların gerilemesi ve bahsettiğim üzere dolar için çok olumsuz senaryoların gündeme geliyor olmasına karşın gelişmekte olan piyasalara olan yatırım eğiliminin artmaması rahatsız edici bir durum. Finansal kriz sonrası doların büyük çöküş yaşadığı periyot gelişmekte olan ülkeler için tam manasıyla altın periyottu, bu periyotta (2011-2018) gelişmekte olan piyasalara sözün tam manasıyla para yağmıştı.
2020 ekonomik krizi ile 2008’deki krizi karşılaştırmak yanlışlı olabilir fakat 2008 sonrası gelişmekte olan piyasalara para yağmasının en temel sebebi gerçek hatta nominal getiri bulmanın çok güç hale gelmiş olmasıydı ve bugün de reel/nominal getiri bulmak sıkıntı hatta 2008’e nazaran çok daha sıkıntı ve gerçek getiri vaat edebilen gelişmekte olan ülke varlıkları bugün de beğenilen olmayacak ise ne vakit olacak sorusu kıymetli bir soruya dönüşüyor.
Gelişmekte olan ülkelerdeki kriz döngüsü
2020 ekonomik krizi tarihte en ağır krizlerden biri olarak yerini alacak ancak bu kriz biz ve benzerimiz ekonomiler için ne kadar kötüdür/kötüydü tartışılması gerekiyor. Geçmişe gidersek 2008 sonrası dünyada çok artan likidite gelişmekte olan piyasalara akmıştı bu ivme 2018’de sona erince yahut global finansal koşullar sıkılaşmaya başlayınca yıllardır çok rahat kaideler altında borçlanan gelişmekte olan ülkeler (Kişi, Kurum, Kamu) önemli bir dar boğaza düşmüştü. Bir evvelki sene 100 yıllık tahvilleri kapışılan Arjantin üzere ülkelerde kriz başlarken yatırımcılar ”Nasıl olsa ödüyor” üzere bir münasebet ile Venezuela üzere ülkelere neden yatırım yapmamaları gerektiği öğreniyorlardı.
2018’de gelişmekte olan ülkelerde makro ekonomik göstergeler git gide kötüleşiyordu meğer ki dünyada görünüm ise tam zıddıydı, dünya iktisadının büyüme ivmesinin artması bekleniyordu ve olağan koşullarda bu durumun gelişmiş ekonomilerden çok gelişmekte olan ekonomileri müspet etkilemesi beklenirdi.
2019 yılı beklentiler ile gerçekleşmelerin ayrıştığı bir yıl olmuştu; dünya iktisadının büyüme öyküsünü devam ettireceği bir sene olacağını umduğumuz 2019 yılının ortalarında 2020 ekonomik krizi beklenmeye başlamıştı, benim ferdî fikrim Covid-19 salgını ortaya çıkmamış olsaydı da şu an yahut yakın gelecekte şu an yüzleşmiş olduğumuz kriz ile tekrar de karşılaşacaktık. Geçmişte kalan olağanda kriz senaryolarının büyüme kıssaları ile ön plana çıkan gelişmekte olan ülkeleri, gelişmiş ülkelere nazaran daha olumsuz etkilemesi beklenirdi lakin zayıflayan global iktisada paralel artan teşvikler/destekler sebebiyle bu durumu piyasalarda yaşamadık lakin burada da şöyle bir durum oluştu; dünya ekonomisindeki zayıflama sebebiyle gelişmekte olan ülkelerde gerçek ekonomiler zayıfladı fakat bu zayıflamanın finansal piyasalara nispeten az yansıdığını gördük. (Geçmişteki üzere bir kaçış olmadı.)
Toparlamak gerekirse global iktisadın iyi olduğu devirler finansal kuralların berbatlaşması, makus olduğu periyotlar ise gerçek iktisatların zayıflaması sebebiyle gelişmekte olan ekonomiler sorun yaşıyor ve üçüncü şık olan kriz de gelişmekte olan ülkeler için istenen olumlu kaideleri şu an için sunmadı.
Muharririn blogunu ziyaret edin, adresi aşağıda
https://www.yusufyuksel.com/2019/06/2020-ekonomik-kriz-yili-mi.html
Gelişmekte olan ekonomilerde likidite krizi toplu iflaslara mı gidiyor?
FÖŞ anlattı: Salgın Geri Döndü Iktisatta Kas Kaybı Başladı
Şok ekonomik bilgiler, global görünüm üzerinde kara bulutlar yaratıyor
Dünyada iflaslar 2021 sonunda 2019’a nazaran yüzde 35 artacak!
Para Tahlil
