Hazine’nin döviz cinsinden iç borcu iki yılda sıfırdan 38,3 milyar dolara fırladı. Yalnızca son 1 ayda 9 milyar dolar yurt içinde borçlanıldı. 2012 yılında Hazine’nin borçlanma ünitesi Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü’nü yurt içinde sıfır döviz cinsi borçlanmayla teslim eden ve şu an Dünya Bankası Kamu Borç Idaresi Danışmanlığı Ünite Yöneticisi olan Coşkun Cangöz sozcu.com.tr’ye yaptığı özel açıklamada, “Devletlerin yabancı para cinsinden borçlanmasına literatürde ‘ilk günah’ denir. Kısa vadeli maliyet avantajları için orta ve uzun vadede yüksek riskler alıp yurttaşları ek borç altına sokmak sorumlu Hazine idaresi değildir” dedi. Dr. Murat Kubilay ise kamu bankalarının döviz açığının ve özel dalın kur riskinin Hazine’ye, münasebetiyle vatandaşa aktarıldığını lisana getirdi.
Hazine evvelki gün yurt içinde 3 milyar dolar (22 milyar TL) daha borçlandı. Son bir ayda yurt içindeki döviz cinsi borçlanma 9 milyar dolara ulaştı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı bilgilerine nazaran, 2016 sonunda 0, 2017 sonunda ise yalnızca 0,1 milyar dolar olan, iç borç stoku içinde altın dahil döviz cinsinden borcun hissesi, evvelki gün prestijiyle 38,3 milyar dolara ulaştı. 2019 yılı sonunda 15,3 milyar dolar olan kelam konusu sayı, yalnızca 8 ayda 23 milyar dolarla rekor artış kaydetmiş oldu.
Hazine’nin yurt içinde giderek artan ölçüde döviz ve altın cinsi borçlanma siyasetini eski üst seviye Hazine bürokratı Coşkun Cangöz ve ekonomist Dr. Murat Kubilay, sozcu.com.tr’ye kıymetlendirdi.
“YURT İÇİNDE DÖVİZLE BORÇLANMAYI İKİ NEDENLE BİTİRMİŞTİK”
25 yıl Hazine’de çalışan ve 2005-2012 ortasında Kamu Finansmanı Genel Müdürü olarak vazife yapan Coşkun Cangöz, geçmişte döviz borçlanmayı genel olarak sınırlama ve yurt içinden döviz borçlanmayı durdurmalarının iki temel nedenini şu sözlerle anlattı:
“Birinci neden elbetteki devleti açık konuma sokup vergi mükellefinin kur şokundan ötürü ek finansman yükü altına girmesini engellemek.
İkinci neden ise devlet kendi parasıyla borçlanmazsa dolarizasyonla gayrette samimi olamaz. Vatandaşa TL kullan dediğinde ciddiye alınmaz.”
“ÇOK DAHA MALİYETLİ HALE GELİR”
“Borç idaresinin temel prensibi makul risk düzeyinde mümkün olan en düşük maliyetle borçlanmaktır. Lakin 2001 öncesi devirde ve geçtiğimiz birkaç yılda olduğu üzere kısa vadeli çıkarlar gözetilmekte ve yalnızca maliyet dikkate alınarak borçlanma yapılmaktadır” diyen Cangöz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yani döviz ve altınla borçlanmanın Hazine açısından temel nedeni düşük faizdir. Fakat devletin geliri TL olduğu için döviz cinsi borçlanırsa açık durum yaratır. Bu durumda döviz ya da altın fiyatları arttığında anapara ve faiz için daha çok TL bulmanız gerekir. Yani düşük maliyetli borçlanma çok daha yüksek maliyetli hale gelir.”
“BUNA LİTERATÜRDE ‘İLK GÜNAH’ DENİR”
Şu an Dünya Bankası’nda Kamu Borç Idaresi Danışmanlığı Birimi’nin yöneticiliğini yapan Cangöz, devletlerin yabancı para cinsinden borçlanmasına literatürde “original sin” yani “ilk günah” dendiğini belirterek “Kısa vadeli maliyet avantajları için orta ve uzun vadede yüksek riskler alıp yurttaşları ek borç altına sokmak sorumlu Hazine idaresi değildir” değerlendirmesinde bulundu.
Cangöz, “Küçük ada devletleri bile kendi lokal paraları cinsinden borçlanma piyasasını geliştirmeye çalışıyor. Bizim bunun tam aykırısını yapıyor olmamız üzücü” dedi.
“ÖZELİN BORCU KAMUYA AKTARILIYOR”
“Hazine’nin unsur olarak dış borcu dövizle, iç borcu da TL ile alması gerekiyor” diyen Dr. Kubilay, “Bugünlerde yapılan döviz cinsi borçlanmanın biri görünür oburu örtülü iki gayesi bulunuyor” sözlerini kullandı ve kelamlarını şöyle sürdürdü
“Görünür hedef, yastık altına kaçan döviz ve altının bir kısmını sisteme, hatta direkt Hazine’ye piyasa faizlerinin altında maliyetle getirmek. Böylelikle hem finansal sistem biraz rahatlıyor hem de Hazine izafi uygun maliyetle finansman sağlıyor.
İkinci neden ise finans dalı hariç özel kesimin döviz borcunun örtülü bir halde evvel kamu bankalarına akabinde Hazine’ye kaydırılması.
Bu firmaların Şubat 2018’de 223 milyar dolar ile tepeye çıkan net döviz cinsi borcu; son açıklanan bilgide 165 milyar dolara düşmüş durumda. Gönül isterdi ki bu firmalar yüksek kârlılıkları ile borçlarını ödemiş olsunlar. Bunun bir kısmı varlık satışıyla gerçekleştirdiler lakin daha değerli bir kısmı borçların kamu bankalarınca TL’ye dönüştürülmesiyle sağlandı.
Hasılı borçların azalması değil, para ünitesinin değişmesi gerçekleştirildi ki mümkün kur atağına karşı bu hayli yerinde bir atılım.
Lakin problem şu ki bu durumda kamu bankaları döviz açık konumuna düştüler. Mevcut durumda 3 kamu mevduat bankası 8 haftadır yasal hudut olan %20’nin üzerinde döviz açık konumu taşıyor.
“KAMU BANKALARINDA KUR ZIYANI OLUŞTU”
“İlk akla gelen kamu bankalarının piyasaya kendi dövizini satmasıydı; ama gerçekleşme yalnızca bu değil. Kamu bankaları firmalardan edindikleri döviz açığını piyasadan döviz satın alarak dengelemeleri beklenirken bunu yapmayarak bu durumun bir kısmını taşıdılar ve muhtemelen kıymetli ölçülerde ziyan ettiler.
Bunun nedeni de dolar kurunda artış eğilimi varken bir de üstüne kamu bankaları döviz alırsa (son açıklanan açık durum 12,2 milyar dolar) kurların üst patlama telaşıydı. Bu nedenle devreye TCMB ve Hazine girerek dövize endeksli borç senedi yaratımıyla finans muhasebesinin esnekliğinden faydalanıldı.”
Kubilay, kamu bankalarıyla Hazine ortasında işleyen mekanizmayı şöyle anlattı:
“Kamu bankaları piyasa yerine TCMB’den döviz alıyor ve bu dövizle Hazine’nin çıkardığı döviz cinsi devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) yatırımı yapıyor. Bu nedenle Hazine bu alışıldık dışı ihalelerine talep bulmakta zorlanmıyor.
DİBS satışı ile dövizi alan Hazine, bunu kendi bankası olan TCMB’ye kamu mevduatı olarak geri koyuyor. Böylelikle TCMB’deki brüt döviz rezervi değişmemiş oldu. Fakat bu operasyon hiç etkisiz değil. Bu durumun sonucunda birinci olarak kamu bankalarının döviz açığının bir kısmı Hazine’ye devredilmiş oldu. Merkezi hükumetin hem borçluluğu hem de döviz cinsi borç oranı artmış oldu.
İkinci olarak kamu bankaları piyasada direkt döviz alıp bunu memleketler arası piyasalar ve ticarette rahatça kullanabilecekken; bunun yerine euro tahvil üzere milletlerarası yatırımcılara açık olmayan döviz DİBS alarak kendilerini sınırlamış oldu.”
“FATURA HAZİNE’YE ÇIKARILIYOR”
171 milyar dolar ederinde kısa vadeli döviz cinsi borcu olan bir ülkede kur istikrarını sağlamak için makul harika tercihlerde bulunulmasının anlaşılabilir olduğunu belirten Kubilay, “Ancak fatura Hazine’ye yani vatandaşın cebine çıkarılıyorsa ve en nihayetinde bu tedbirler döviz piyasasında kalıcı istikrar sağlayamıyorsa; kamu mali yönetiminde şeffaflık ve ölçülü risk idaresi beklemek doğal vatandaşlık hakkımızdır” tabirlerini kullandı.
sözcü.com
Para Tahlil
