BİST-100 Endeksi dün akşam %2.2 kıymet yitirirken, MSCI Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ, Piyasalar = GOP) Pay Endeksi Latin Amerika seansına yatay başladı. Latin Amerika borsaları ise çok ufak bedel kayıpları ile seyretti. Dolar/TL Türkiye seansını 8.09 civarında kapattı. Tahvil pazarı sakindi, Hazine TL5.2 milyar borçlanırken, piyasa faizi civarında bir maliyet ödedi. Büyük GOP ortasında Covid-19’un zıvanadan çıktığı Hindistan borsası dışında BİST-100 kadar kayıp yaşayan bir adedini daha bulamadım. Niçin BİST-100 birdenbire sert inişe geçti?
FÖŞ 2 neden görüyor. Birincisi, ve daha düşük ihtimalli olanı, basında daima yer bulan Lider Erdoğan’ın Covid-19 olaylarının suratının kesilmemesi üzerine çok yakında yurtçapında sokağa çıkma yasağı ilan edeceği duyumları. Meşhur Ramazan öncesi Salı günü yapılan Kabine toplantısı arifesinden de bu cins duyumlar basında yayılmış ve BİST-100 tekrar tökezlemişti.
FÖŞ’e nazaran Lider Erdoğan artık iyice kestirilemez bir kademeye geçti, lakin duyumlarda gerçek hissesi yüksek. O vakit,”kapanma” ve “kapatma” arasındaki farkı bilmemiz lazım. Kapanma, yurttaşların zorunlu haller dışında sokağa çıkmasının yasaklanması. “Kapatma” ise besin, sıhhat, güç üzere toplumun hayati gereksinimlerini karşılayan işkolları dışında üretime de orta verilmesi. Erdoğan’ın yapacağı tercih hangi firmaların ziyan göreceğini de belirler. Tüm Borsa’yı cirolar vasıtasıyla etkileyecek ikinci öge ise kapanma/kapatmanın müddeti. Tıp uzmanları en az 4 hafta derken, basında yer alan duyumlar 7-9 güne odaklanıyor.
İkinci ve daha muhtemel sebep, gerisi arkası kesilmeyen halka arzların ikincil piyasada satışlara neden o olması. Bu ilişkiyi anlatayım müsadenizle. Halka arza iştirak 2 yolla gerçekleşir. Hem Borsa, hem de Türkiye (sermaye piyasaları) açısından ülkü olan, halka arzlara daha evvel Borsa’yı tatmamış taze yatırımcının parasının akması olur. Hele yabancı fonlar da taze pay alıyorsa, Türkiye 2 istikametli yarar sağlar.
Öte yanda, halk arza katılanlar, ellerindeki payları boşaltıp, karlarıyla yeni pay alıyorsa, kişisel olarak karlı, lakin Borsa açısından sıfır çıkarlı bir sirkülasyon dönmektedir.
Maalesef Borsa’da süreçleri takip edemediğim için hangi tezin daha akla yakın olduğunu bilemem. Bence, halka arzların birinci devrinde, mevduat ve altından çıkan para Borsa’ya giriyordu. Bunu Borsa takasında artan yeni yatırımcı hesaplarından görebiliyoruz. Velakin, artık halka arzlar o derece çoğaldı ki, yeni yatırımcıdan çok, hala Borsa’da süreç yapanlar mal satıp halka arzlara katılıyor.
Bu süreç tek bir biçimde sonlarır. Bir noktada ya halka arza talep gelmez, sıra bekleyenler iptal eder. Ya da, BİST-100 ayı pazarına girer, halka arz fiyatlamaları (F/K’lar) cazip olmaktan çıkar. Her iki senaryoda da, hem çaylak yatırımcı, hem de Borsa ziyan görür.
Yok mu bu kısır döngünün bir devası? SPK ve İMKB işbirliği içinde halka arz edilecek şirketler için çıtayı yükseltsek, sorun büyük ölçüde çözülür. Yani, piyasaya girecek şirketin (çıtalar örnek olarak verildi) en az 3-5 yıl net kar göstermesi, 10 yıldır faaliyette olması, paylarının en az %30’nu halka açması, yıllık cirosunun TL50-100 milyonu aşması üzere kriterler getirilerek halka arz edilecek firmaların sayısı azaltılabilir.
Bu prosedürün KOBİ’lere ayrımcılık uyguladığı söylenebilir, doğrudur. Lakin, SPK ve İMKB’nin birincil misyonu firmayı değil, yatırımcıyı korumaktır. Türkiye’de yapılması gereken yalnızca kurumsal yatırımcı ve yüksek portföy sahibi bireysellerin süreç yapacağı, aslında risk sermayesi Borsa’sı niteliğinde, KOBİ’lerin kote edildiği özel pazarlar açmaktır.
Aksi halde, Borsa kendi muvaffakiyetinin kurbanı olacak. 1990 yılından beri ya bir aracı kurum çalışanı, ya da yorumcu olarak sermaye piyasalarını takip ediyorum. Türkiye’de her ayı pazarı, yatırımcı sayısını gözle görülür ölçüde azaltıp, bir kuşağın mali enstrümanlarla uğraşmamaya yemin etmesiyle sonlandı. Keşke bu sefer birebir yanılgıyı yapmasak.
FÖŞ
Konuk muharrir Dr İbrahim Can: KRİPTO VARLIK PİYASASI İNCELEMESİ
Yerli Yatırımcıların Pay Senedi Varlıkları Bir Yılda Yüzde 150’nin Üzerinde Büyüdü
Attila Köksal: ‘Parasal hususlarda yapılan büyük hatalar’
Para Tahlil
