Geçtiğimiz günlerde Dünya Bankası Türkiye iktisadı üzerine hayli kapsamlı bir rapor yayımladı. (Turkey Economic Monitor, August 2020: Adjusting the Sails-Yelkenleri Ayarlamak). Korkut Boratav hocamız 21 Ağustos 2020 günü Sol Gazete’de çalışmanın genel bir değerlendirmesini her zamanki aydınlatıcı üslubuyla kamuoyuyla paylaştı. Biz de bu yazıda raporun yoksulluğa ait kısmı üzerinde yoğunlaşacağız.
…
DB: KISA ÇALIŞMA YIL SONUNA KADAR UZATILMALI
DB’nin projeksiyonlarına nazaran Covid-19 salgınıyla birlikte Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu yüksek orta-gelir kategorisindeki ülkelerde geliri günlük 5.50 doların altında bulunanların sayısı 177 milyon artacak. Salgın öncesine nazaran yoksulluk oranı yüzde 2.3 yükselecek.
Raporun yoksulluk ile ilgili tahlillerine geçmeden evvel DB’nin Türkiye iktisadının 2020 yılında yüzde 3.8 daralmasını beklediğini hatırlatalım. Böylece ulusal gelir 661 milyar dolara, kişi başına gelir ise 7 bin 924 dolara gerilemiş olacak.
Öncelikle raporda dokumacılık ve hazır giyim, besin, ağırlama, dericilik, tarım, ulaşım ve inşaat kesiminde çalışanların salgının yarattığı şok karşısında daha kırılgan hale geldiği vurgulanıyor. Uzaktan çalışmaya elverişli bilgi ve irtibat teknolojileri, finans, sıhhat üzere iş kollarının istihdamın fakat yüzde 10’unu kapsadığı söyleniyor. Bu türlü işlerin yüksek eğitim seviyesi, dijital marifetler ve internet altyapısı gerektirdiği de belirtiliyor.
DB’nin simülasyonları Covid-19’a bağlı olarak yoksulluk seviyesinin yüzde 10.4’ten yüzde 14.4’e yükseleceğini, hükümetin yerinde tedbirleriyle bu oranın yüzde 11.8’e indirilebileceğini ortaya koyuyor. Yapılan araştırma hane halkını “yoksul, kırılgan ve orta sınıf” olmak üzere 3 kategoriye ayırıyor. Salgınla birlikte fakirler ortasına katılacak ek 1.4 milyon kişinin profili, aile büyüklüğü, bağımlılık oranı ve eğitim seviyesi göz önüne alındığında yeni fakirler evvelce fakir düşmüş olanlarla benzerlik gösteriyor. Bu kesimde konuta ekmek getirenlerin yüzde 10’unun hiç eğitimi yokken, yüzde 72’si yalnızca ilköğretim diplomasına sahip.
Yeni fakirlerin değerli kısmı geçmişte emek piyasasına katılmış bulunduğu için tesirli siyasetlerle istihdama kazandırılmaları imkanlı görülüyor. Lakin bu topluluğun yüzde 49.9’u kayıt dışı istihdam edilmiş. Yeni fakirlerin yarısı hizmetler, yüzde 32’si ise inşaat bölümüne mensup.
Yoksulluk oranının yüzde 11.4 ile sonlandırılabilmesi için en değerli etmen kısa çalışma ödeneğinin uzatılması üzere görünüyor. Zira bu kalemin finansal maliyeti 51.2 milyar TL olarak verilmiş. Aile Bakanlığı datalarına nazaran 1 Ağustos prestijiyle kısa çalışma ödeneğinden 16.5, nakdi fiyat takviyesinden ise 2.8 milyar lira ödeme yapılmıştı. DB’nin öngördüğü bütçe lakin bu programların 2020 sonuna kadar uzatılmasıyla harcanabilir.
BAYANLAR, GENÇLER, YAŞLILAR VE ENGELLİLERDE YOKSULLUK
Çalışma mevsimlik göçmen personeller, bayanlar, gençler, mülteciler, yaşlılar ve engelliler olmak üzere alt kümeler temelinde de yoksulluk sıkıntısını masaya yatırıyor. Gelin her bir kümeye kısaca göz atalım.
Mevsimlik Göçmen Personeller: Mevsimlik personeller seyahat sınırlamalarından etkilenmek, bulaşma riski yüksek kalabalık ortamlarda yaşamak, güneydoğu ve doğudan inançlı olmayan vasıtalarla ve riskli şartlarda seyahat etmek üzere zahmetlerle karşılaşıyorlar. Besin güvenliği için onlara sıhhat, konaklama ve ulaşım takviyesi sağlanması koşul. Çiftçilere 250 bin liraya kadar 60 ay vadeli borç dayanağı verilmesi ve toplumsal güvenlik primlerinin ertelenmesi olumlu.
Bayanlar: İşgücüne iştirakleri yüzde 34 ve çalışıyor olma oranları yüzde 32 (en son açıklanan Mayıs periyodu işgücü bilgilerine nazaran bu oran yüzde 26’ya düşmüş durumda). Pandemi şartları mesken işi yüklerini ve bakım sorumluluklarını artırdı. Bayan girişimcilerin oranı yüzde 9’la yüzde 22 olan erkeklerin gerisinde. Bayanların sahip olduğu işletmeler hem firma idaresine daha az vakit ayırabilmeleri, hem de finansmana erişimlerinin daha sonlu olması nedeniyle salgından daha da olumsuz etkilendi.
Gençler: İşsizlik oranları genel işsizlik oranının üzerinde. Yükseköğretim mezunlarının iş bulma oranı az eğitimlilerin daha da altında. Çoğunluğu hizmet bölümünde istihdam ediliyor. Gençlerin işgücüne iştirak oranı genelden bile keskin düşerken, bayanlarda bu berbata gidiş daha da besbelli. Gençler çoğunlukla marifet seviyelerinin altında işleri kabullenmek zorunda kalıyor.
Mülteciler: Acil Toplumsal Güvenlik Ağı’ndan yararlanan 1.5 milyon Suriyelinin yüzde 76’sı fakir ve yüzde 12’si yoksulluk çizgisine yakın. Bu mültecilerin yarıdan fazlası kayıt dışı çalışıyor. Bunların yüzde 69’u pandemide işini kaybetti. Covid-19 öncesinde yüzde 87’sinin sıhhat hizmetlerine erişimi varken bu oran artık yüzde 25’e düştü. Mültecilerin yüzde 95’i beslenmeyi öncelikli gereksinmesi görürken, mülteci çocuklarını yüzde 31’i uzaktan eğitimden yararlanamıyor.
Yaşlılar ve Engelliler: Türkiye’de nüfusun yüzde 10.2’si 65 yaşın üzerinde. Yaşlıların yüzde 63’ü yalnız yaşıyor. Nüfusun yüzde 6’sı ise kayıtlara nazaran ağır engelli. Engellilerin yüzde 23’ünün okuma-yazması yok. Yaşlıların Covid-19’dan mevt oranları daha yüksek. Salgın engellilerin istihdam oranını daha da aşağı çekebilir. Engelli çocukların uzaktan eğitime erişimleri görsel, işitsel, entelektüel ve duygusal manada özel ihtiyaçları dikkate alınmadığı için daha düşüktür.
Birgün /Hayri Kozanoğlu
Para Tahlil
