Corona virüsü pandemisi nedeniyle devreye sokulan yasak ve kısıtlamalar, istihdam ve ömür alanlarını müdafaa gayretiyle kamu harcamalarını artıran kimi ülke idarelerinin gelirlerinin tükenmesine neden oldu. Fakir ve gelişmekte olan ülkeler bu durumdan en fazla ziyan gören kesim olsa da gelişmiş ülkeler de pandeminin getirdiği ekonomik problemlerle gayrette zorlanıyor.
İngiltere Merkez Bankası Lideri Andrew Bailey geçen yıl yaptığı bir açıklamada, İngiltere tarihinde birinci kere devlet tahvillerini satmakta zorlandığı için hükümetin iflasın eşiğine geldiğini söyledi. Bu durum karşısında İngiltere Bankası açık piyasadan, 270 milyar dolar bedelinde uzun vadeli tahvil almak zorunda kaldı. Elhasıl, İngiliz hükümetinin bir ünitesi öbür bir hükümet ünitesine para verebilmek için borçlanmış oldu.
Ekonomistler, pandeminin neden olduğu mali zararın, bir dünya savaşında yaşanan ekonomik zorlukla tıpkı olduğunu belirtiyor. Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) Ekim ayında yayınladığı bir raporda, 2020 yılında ülke idarelerinin bütçe açıklarının, gayri safi yurtiçi hasılalarının ortalama yüzde 9’u oranında artacağı ve global kamu borcunun gayri safi yurtiçi hasılalarının yüzde 100’üne ulaşacağı öngörüsünde bulundu.
Bu global ortalama hesaplar ülkelerin lokal ekonomilerindeki farklılıkları tam yansıtmıyor.
Örneğin, dünyanın yedi gelişmiş ülkesinde bütçe açıkları, gayri safi yurtiçi hasılalarının yüzde 10’undan daha fazla oranda arttı. Bu ülkeler Brezilya, İngiltere, Kanada, İtalya, İspanya, Japonya ve Amerika. Japonya’nın gayri safi kamu borçları neredeyse yüzde 266’ya ulaştı ve IMF varsayımlarına nazaran Amerika’nınki ise yüzde 131 olarak gerçekleşti.
Çok kısa bir müddet öncesine kadar bu bütçe açığı artış oranlarını hayal etmek bile güçtü.
İsviçre’nin Lombard Odier Private Bank isimli bankasının yatırım müdürü Stephane Monier’e nazaran, “Corona virüsü pandemisi dünya iktisadında birçok iz bırakacak. Bunların en derinlerinden biri de global kamu ve özel bölüm borçlarının uzun müddetli artışı olacak.”
Monier, uzun vadede böylesi bir borç yükünün sürdürülebilir olmadığına dikkat çekerek, hükümetlerin şu an pandemi nedeniyle zorluk yaşayan birey ve firmalara yardım uğraşında olduğunun altını çizdi, “Neyse ki, borcun büyük bir oranı karşılanabilecek seviyede zira mali siyasetlerdeki istisnai esneklik ve faizlerdeki rekor düşüklük bunu mümkün kılıyor” dedi.
Monier ayrıyeten pandemi nedeniyle ekonomik faaliyetlerin gerilemesiyle birlikte ülke ekonomilerinde gelir düzeyinin de düştüğünü ve bu nedenle de borcun gayri safi yurtiçi hasılaya oranının çok seviyede arttığını hatırlattı.
Merkez bankaları kilit rol oynuyor
Monier üzere başka birçok ekonomist de merkez bankalarının, piyasalar ve hükümetler toparlanana kadar faiz oranlarını tarihi bir düşük seviyede tutmaya devam edeceğine de dikkat çekiyor.
Hükümet gelirlerinin, şu an hala devam eden sıhhat krizi son bulduğunda tekrar artması bekleniyor. Bu, bireylerin aylar sonra tekrar evvelki tüketim alışkanlıklarına geri dönmesiyle birlikte iktisatların canlanması sayesinde olacak. Uzmanlar, büyük oranda ferdî harcamaların ertelendiğini ve bilhassa gelişmiş ülkelerde çok sayıda kişinin mevduat hesaplarının kabardığını söylüyor.
Ekonomistlere nazaran, mecburî olarak artan tasarruf eğiliminin pandeminin son bulmasıyla ortadan kalkacağı, ferdî harcamaların artacağı görüşünde.
Mohamed El-Arian’dan geleceğe dönük öngörü
Merkezi Münih’te olan Allianz şirketinin danışmanlarından Mohamed El-Erian, online global risk yayın kurumu Blink’e verdiği röportajda, “Daha evvel hayal bile edilemeyen seviyede bütçe açığı görüyoruz. Başka taraftan da faiz oranları daha da düştü ve bu da bütçe açığının yönetim edilebileceği manasına geliyor” dedi.
El-Erian, hükümetlerin dayanağıyla ayakta duran lakin gelecekte ticari bir varlığı kelam konusu olmayacak özel, ‘zombi firmaların’ ortaya çıkacağının da kaygı yarattığına değiniyor. El-Erian, bu zombi firmaların ekonomik büyümeyi aksatacağı tarafında ihtarda bulunuyor.
Ekonomik faaliyetlerde ekonomistlerin kestirim ettiği kadar güçlü bir sıçrama yaşanıp-yaşanmayacağı da merak konusu.
El-Erian bununla ilgili olarak da “Talep konusuna gelince, birçok kişinin kestirim ettiğinden çok daha yüksek seviyede işsizlikle karşılaşacağımızdan ve şahısların daha fazla risk altına olacağından endişeliyim. Büyük Buhran periyodunu yaşayan nesil kadar tavırlı olabilecek miyiz bilemiyorum lakin bireyler mutlaka daha az harcama yapacak. Bu da talebin orta seviyede kalmasına, arzın da bunu takip etmesine ve münasebetiyle da borcun devam etmesine neden olacak.”
Birçok ekonomiste nazaran korku veren bu senaryolara karşın gelişmiş ülkeler kamu borcuyla çabada bir biçimde ilerleme kaydedecek. Lakin fakir ülkelerin karşılaşacağı zorluklar ekonomistleri alarma geçiriyor.
Temmerrüde düşen ülkeler artabilir
Arjantin, Beliz, Ekvador, Lübnan ve Surinam’ın akabinde geçen ay Zambiya hükümeti tahvilleri de temerrüde düştü. Pandeminin kamuda ve özel kesimde olumsuz tesirleri devam ettiği sürece diğer ülkelerin de tıpkı pozisyona düşmesi bekleniyor.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının tahlillerine nazaran hükümetlerin yüzde 38’i borçlarını ödeyememe riskiyle karşı karşıya. Bu, 2008-2009 yıllarında yaşanan global krizdeki risk oranının iki katı. Sekiz gelişmiş ülke şu an kamu gelirlerinin yüzde 30’unu borçların faizini ödemek için harcıyor.
Fakir ülkelerin borç yükü ise çok daha dert yaratıcı durumda.
Project Syndicate isimli kuruluş için yazı kaleme alan kıdemli ekonomistler Michael Spence ve Danny Leipziger, Corona virüsü pandemisine karşı alınan mali tedbirlerin gelişmiş ülkelere fayda sağlayacağı lakin öteki ülkelerde etkisiz kalacağı görüşünde. Spence ve Leipziger tahlillerinde, “Gelişmekte olan ekonomiler fırtınayla baş edebilmek için daha fazla para ödünç alıp daha fazla harcama yapabilirler lakin bu uzun vadede ekonomiyi riske atar” diyerek böylesi bir durumun fakir ülkeler için hiçbir fayda sağlamayacağına dikkat çekiyor.
Spence ve Leipziger, fakir ve gelişmekte olan ülkelere borçtan kurtulmaları için radikal ve yaratıcı bir halde yardım edilmesini savunan ekonomistlerin başında geliyor. Dünyanın en gelişmiş ülkelerinin oluşturduğu G20 kümesinin başkanları de bu istikametteki tavsiyelere kulak veriyor. G20 ülkeleri, dünyanın 46 en fakir ülkesine, toplamda 5 milyar dolar bedelindeki borç ödemelerini erteleme bahtı tanıdı.
Küme ayrıyeten kredi sağlayan ülkelerin ve özel kredi kurumlarının, bu ülkelere borç ödeme kolaylığı sağlaması konusunda da işbirliğine gitti. Lakin birçok kalkınma ekonomistine nazaran bu kâfi değil ve daha güçlü bir adım atılmalı. Borçlarını ödemede eza yaşayan idarelere karşı yasal adım atılmaması ve faiz ödemelerinin ertelenmesi de öne sürülen alternatif yardımlar ortasında.
VOA
Para Tahlil
