Buğday, arpa, mısır, ayçiçeği üzere birçok eserde yükselen fiyatlar stokçuluk tartışmasını bir defa daha alevlendirdi. Besin ve yem bölümü ile ilgisi olmayan ve yatırım gayeli olarak buğday, arpa, mısır, ayçiçeği alımı yapanların, aldıkları eserleri lisanslı depolara koymaları bu sistemin de tartışılmasına neden oluyor.
Birtakım endüstriciler lisanslı depoları “stokçuluk” yapmakla suçlarken, depoları kullanan ve mukavele yaparak üreticilerin yararlanmasını sağlayan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) yöneticileri, depo sahipleri, endüstrici ve tüccarlar lisanslı depoculuğun tarım piyasasına değerli katkılar sağladığını, bu yılki fiyat artışlarının faturasının lisanslı depolara kesilemeyeceğini tabir ediyor.
Pandemi fiyatları ve stokçuluğu artırdı
Koronavirüsün tesiriyle bilhassa hububat eserlerine, yağlı tohumlara ve yem hammaddelerine talep arttı. Ülkeler ve yatırımcılar bazında stokçuluğun artması nedeniyle bilhassa buğday, arpa, mısır, ayçiçeği üzere birçok eserin fiyatı yükseldi. Fiyattaki artış beklentisi ile geçmiş yıllara nazaran daha çok sayıda yatırımcı hububat ve yağlı tohum eserlerine yatırım yaptı. Bu nedenle Türkiye’de de TMO’nun açıkladığı fiyatların ton başına ortalama 400-500 lira daha yüksek fiyatla eser alımı yapıldı. Geçmiş yıllarda çiftçi eserini tüccara götürüp satmaya çalışırken bu yıl, tüccar yahut lisanslı depo işletmeleri tarlaya kadar giderek çiftçiden eser aldı. Bu nedenle, geçmiş yıllarda eser arzını yaymak için çiftçilerin eserlerini lisanslı depoya koymaları önerilirken, bu yıl çiftçi eseri depoya bile koymaya gerek duymadan sattı. Depoyu ise eseri alan tüccar yahut endüstriciler, yatırımcılar, kısmen de TMO kullanmış oldu.
Zahireciler lisanslı depo sahibi oldu
Tarım Eserleri Lisanslı Depo ve Yetkili Sınıfl andırıcı Şirketleri Derneği (LİDAŞDER) Lider Yardımcısı Hikmet Özkan, lisanslı depo yatırım maliyetinin çok yüksek olduğunu ve depo gelirlerinin yalnızca kira gelirinden oluştuğunu belirterek bahisle ilgili şu bilgileri verdi: “Türkiye’de 170’in üzerinde noktada toplam 6.6 milyon tonun üzerinde lisanslı depo kapasitesi var. Gelecek yıl bu 8.5 milyon tona çıkacak. Bu depoları kuranların çok büyük kısmı zati bölgelerinde zahirecilik yapan, hububat, un, yem alım satımı yapan, çiftçilerin muhtaçlığı olan gübre, tohum üzere girdileri temin edenler. Çiftçiler yahut çiftçi kuruluşları lisanslı depo kurmadı. Kurulan bu depolara çiftçiler, TMO ve depo sahipleri, tüccarlar, endüstriciler eserlerini koyuyor. Geçen sene TMO bu depolara daha çok eser koydu. Bu sene daha az. Zira bu sene alımı da azdı. Çiftçiler de bu sene daha az eser koyabildi. Zira fiyatlar artınca çiftçi tarlasında eseri sattı. Depoya koymasına gerek kalmadı. Lakin tekrar de eserini bekletebilen büyük çiftçiler eserini lisanslı depoya koydu. Yani 100 ton buğdayı varsa 10 tonunu satıp kalanını depoya koyan ve gereksinim duydukça satan çiftçiler de var. Sistem işliyor. Lakin, lisanslı depo işletmek de kolay değil. Bugün 20-30 bin tonluk lisanslı bir deponun yıllık 800 bin lira işletme maliyeti var. Bunlara bakmadan lisanslı depoları stokçulukla itham etmek gerçek değil. Tüccarlar suçlanıyor. Onlar da bu piyasanın aktörleri.”
Fatura lisanslı depolara kesilmemeli
Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu (TUSAF) İdare Konseyi Lideri Eren Günhan Ulusoy, artan hububat fiyatlarının faturasının vilayetle bir yere kesilmek istendiğini ve bu mevzuda suçlanacak en son kurumların lisanslı depolar olduğunu söyledi. Lisanslı depoların uzun vadeli yararlarının kısa vadeli sıkıntılara kurban edilmemesi gerektiğini belirten Ulusoy: “Herkes yüksek fiyatların faturasını kesecek bir yer arıyor. Ancak, lisanslı depolar bu bahiste akla gelebilecek en son kuruluşlardır. Arz eksikliği, dünyada bu eserlere olan talep, pandemi süreci ve daha birçok nedenden ötürü fiyatlar yükseldi. Lisanslı depoların etrafında birçok tüccar gelen çiftçinin eserini almak için adeta yarıştı. Kimileri tarlaya giderek eseri orada aldı. Yani çiftçinin bile düşünmediği yüksek fiyattan alımlar yapıldı. TMO ekmeklik buğday alım fiyatını ton başına 1650 lira açıkladı. Orada tüccar bana ver 1850 lira vereyim diyor. Makarnalık buğdayda 1850 lira açıklandı, tüccar 1980 lira, 2 bin lira vererek alıyor. Çiftçi de sattı. Lisanslı depo olmayan yerlerde alıcılar tarlaya gitti oradan aldı. Eseri alanlar depolara koydu. Bu durumda faturayı lisanslı depolara kesmek gerçek değil. Türkiye’de 6.6 milyon tonun üzerinde lisanslı depo kapasitesi var. Bu kapasitenin 3.8 milyon tonu hububat için kullanıldı. Bu kadar eseri “spekülatörlerin eline geçti” diye suçlamak yanlışsız değil. Burada yapılması gereken bu işin borsasında piyasa derinliğini oluşturacak yapının kurulması. Alıcı ve satıcı sayısı bakımından sığ bir borsa olursa oluşan fiyatlar gerçekçi olmaz. Borsaya, piyasaya derinlik kazandırılmalı” bilgisini verdi.
Ders niteliğinde bir dönem yaşanıyor
Lisanslı depoculuk konusunda en çok efor gösteren, Eski Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü ve Türkiye Eser İhtisas Borsası AŞ. (TÜRİB) Danışmanı İsmail Kemaloğlu, bu yıl hububat piyasasında yaşananların lisanslı depoculuk açısından ders niteliğinde bir dönem olduğunu söyledi. Lisanslı depoların bu yıl çiftçiden çok, yüklü olarak tüccar ve endüstriciler tarafından kullanıldığını belirten Kemaloğlu şu değerlendirmeyi yaptı: “Tahıl ticareti yapan, un, yem sanayicisi, tüccar, muhakkak yerlerde kendi malına öncelik veriyor. Bu dönem yaşananlar herkes için ders niteliğinde. LİDAŞDER ve dalın öteki paydaşlarına da söyledim. Bir toplantı ile bu dönem çok iyi tahlil edilmeli. Bölümün açıkları, eksiklikleri masaya yatırılarak konuşulmalı. Bu lisanslı depolar kurulurken ana maksat, arzın yayılmasını sağlayarak çiftçinin eserini depoya koyarak bekletmesi ve arzın iyi yönetilmesiydi. Bu yıl ana maksattan biraz uzaklaşıldığını görüyoruz. Bu gelecek açısından tehlikeli bir durum. Daha işin başında tespitleri yaparak tekrar gerçek maksada dönmemiz gerekir. Bugün 170’in üzerinde noktada depolar kuruldu. Toplamda 6.6 milyon ton, hatta 7 milyon tona yaklaşan kapasite var. Bunlar tüccara depo olsun diye kurulmadı. Çiftçilerin arzı ötelemesi için yapıldı. Bunun için çiftçilere kıymetli teşvikler konuldu. Eserini lisanslı depoya koy git kredi kullan denildi. Çiftçiye kullandırılması gereken bu lisanslı depolar, gayesinden uzaklaşırsa bundan herkes ziyan görür. Şimdi çok kaygı verici bir durum yok. Bir ortaya gelerek bahisler konuşulursa gerçek rotaya dönülür. Başka taraftan eser ihtisas borsacılığı da benimseniyor. Üreticilerin belirli bir kısmı Türkiye Eser ihtisas Borsası (TÜRİB) fiyatını takip ederek elindeki eseri satıp satmamaya karar veriyor. Lakin bunun daha fazla anlatılması ve yaygınlaştırılması gerekiyor.”
TMO’ya nazaran eserin yüzde 20’si lisanslı depoda
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü Ahmet Güldal, hububatta eserin yüzde 20’sinin lisanslı depolarda olduğunu belirterek: Bu sene ekstrem bir yıl yaşanıyor. Pandemiden ötürü dünyada kuru besinlere ağır bir talep var. Yalnızca Türkiye’de değil, dünyada da yüksek talep nedeniyle fiyatlar yükseldi. Üretimle ilgili bir sorun yok. Ancak pandeminin tesiri ile stok yapıldığı için fiyatlar yükseldi. Artık fiyatlarda gevşeme başladı” dedi.
Hububatta bir zahmet olmadığını belirten Güldal kelamlarını şöyle sürdürdü: “Biz ithalatla stoklarımızı güçlendirdik. Lisanslı depoları bizde Ofis olarak kullanıyoruz. Bilhassa bekleteceğimiz eserleri lisanslı depoya koyuyoruz. Depodaki eserlerin yavaş yavaş çözüleceğini ve ocak-şubat aylarından sonra çözülmenin daha süratli olacağını bekliyoruz. Yeni dönem öncesi depolar boşalacak ve yerine yeni eser alınacak. Üreticide eser pek kalmadı. İddiamız en fazla yüzde 5 eser var. Depolar da boşalacak.”
Ali Ekber YILDIRIM haberi
Devamı için: https://www.dunya.com/kose-yazisi/lisansli-depoda-stokculuk-tartismasi/600565
Para Tahlil
