Türkiye’de piyasaların beklentisinin bilakis Merkez Bankası siyaset faiz oranında bir değişikliğe gitmedi. Ne oldu da “piyasa” bu kadar yanıldı? Ekonomist Yalçın Karatepe tahlil etti.
Piyasalar son birkaç haftadır Merkez Bankası’nın (MB) bu hafta yapacağı Para Siyaseti Şurası toplantısında bir faiz artırımına gideceği beklentisi içine girmişti. Artık piyasaların odaklandığı husus faizlerin artırılıp artırılmayacağı değil, hangi oranda artırılacağı idi.
Ortalaması 200 baz puana yakın faiz artırımı beklentisinde, 300 puanın üzerinde bile artışa gidebileceği konuşuluyordu. İçerde ve dışarda benzeri beklenti yaygındı. Hatta Anadolu Ajansı bile faiz artırımı yapılacağı istikametinde abonelerine haber geçiyordu. Bu beklenti o kadar güçlü bir hale gelmişti ki, faiz kararının açıklanmasına dakikalar kala bile dövizde satış süreci gerçekleşiyordu. ABD doları 7.80’nin altına kadar geriledi.
Lakin piyasaların beklentisinin tersine MB siyaset faiz oranında bir değişikliğe gitmediğini duyurdu. Bu o kadar beklenmedik bir durumdu ki, bu kararın duyulmasını takip eden bir iki dakika içinde ABD doları 7,98 seviyesine kadar çıkarak tarihi tepe noktasını gördü.
Ne oldu da “piyasa” bu kadar yanıldı? Ya da piyasalar bu beklentiye nasıl kapıldı? MB’nin ekonomik göstergelere bakarak karar vereceği kanısı nasıl oluştu?
“Ekonomide de tek karar verici Cumhurbaşkanı”
Bu beklentilerin oluşmasındaki temel münasebetlerden birisi sanırım bir evvelki toplantıda faizlerin artırılmış olması ve bunun da MB’nin, gerektiğinde bağımsız bir halde karar alacağının bir işareti olarak yorumlanmasıydı. Fakat “iyimser beklenti” yaratma konusunda çok yetenekli olan piyasaların, ülkenin siyasi gerçeğini kabul etmeleri ve bununla yüzleşmeleri gerektiği tekrar ortaya çıktı.
Öncelikle, bu karar bize bir sefer daha gösterdi ki Türkiye’de, öbür alanlarda olduğu üzere, iktisatta de tek karar verici Cumhurbaşkanı Erdoğan’dır. Onun müsaade vermediği bir kararın çıkması kelam konusu değildir. Bir evvelki faiz artış kararına bakarak “acaba merkez bankası kendi başına karar alabilir mi” diye düşünenler bir kere daha görmüş oldular ki, hayır alamaz. Murat Uysal’ın Lider olarak atanmasıyla birlikte bağımsızlığın büsbütün ortadan kalkmış olduğu kanısının pekişmesine yol açan bir gelişme oldu bu son karar.
Tercih edilen strateji nedir?
Bu durumda, aklımıza faizlerin artırılmasına neden müsaade verilmediği sorusu geliyor. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki şayet, MB faizi artırmış olsa idi bu, “piyasalar Erdoğan’ı yendi” olarak yorumlanacaktı. “Faizler düşmelidir ki enflasyon düşsün” iddiasında olan Cumhurbaşkanı Erdoğan için büyük bir kayıp olurdu.
Bunun yanında, MB’nin faizlerde bir değişikliğe gitmeme kararı bize gösteriyor ki iktidar, kurların gelmiş olduğu düzeyden rahatsız değil. Türk Lirasının hızlı bedel kaybetmiş olmasını tahminen de bir “avantaj” olarak görmeye başladılar. Uzun mühlet kurları düşük düzeylerde tutmak için izledikleri siyasetlerin başarısız olduğunu görmüşlerdi. Faizleri düşük tutarak ekonomiyi canlandırmaya çalışırken, döviz rezervlerini de harcayarak kurları baskılayacaklarını düşünüyorlardı. Bir mühlet bu siyasette “başarılı” oldular. Lakin bunun ülkeye maliyeti rezervlerin tükenmesi, enflasyonun artması ve akabinde da kurların yükselmesi oldu. Zira faizleri düşük tutarken kurları baskılayacak araçları kalmamıştı. Bir evvelki ay yapılan faiz artırımı da aslında siyaset faizini ortalama fonlama maliyeti düzeyine çıkarmanın dışında bir tesire yol açmamıştı. Kurlar yüksek düzeylerinde kalmaya devam etti.
Anlaşılan o ki, kurların bu düzeyi artık iktidarın rahatsız olduğu değil, tercih ettiği bir durumdur. Üstelik Türkiye’de bir erken seçim olmayacağı anlaşılıyor. Bir sonraki seçimlere kadar iki buçuk yıllık bir mühlet var. Bu mühlet içerisinde vatandaşlar da kurların bu düzeylerine alışır.
“İktidar yüksek kur düzeyinden rahatsız değil”
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın “artık rekabetçi kur siyaseti izleyeceğiz” açıklamasında da bunun işaretleri vardı. Bir taraftan yenilginin ilamı yapılırken, başka taraftan “madem kurları düşüremiyoruz o vakit bunun dış istikrar üzerinde olumlu tesir yapacağı varsayımı üzerinden bir siyaset izleyelim” kanısının baskın geldiği anlaşılıyor. Hatta Albayrak’ın “Ekim ayında 13 günde ihracatın ithalatı karşılama oranı %92,1’e çıktı” açıklaması da iktidarın yüksek kur düzeyinden rahatsız olmadığı manasına geliyordu. Aslında bu haftaki “politika faizini sabit tutma” kararını da bu çerçevede pahalandırmak gerekir.
İktidar kurların gerilemeyeceğini, fakat daha fazla da artmayacağını düşünüyor olmalı. Şayet kurlar bu düzeylerde devam ederse bunun, cari süreçler açığının vakit içinde azalmasına ve açığın kapanmasına bağlı olarak da kurlar üzerindeki baskıyı azaltacağı üzerine kurgulanmış bir siyasetin hayata geçirildiği anlaşılıyor.
“Tipik bir IMF siyasetine benziyor”
Aslında bu, tipik bir Milletlerarası Para Fonu (IMF) siyasetine da benziyor: madem cari süreçler açığınız büyük, o vakit paranızın pahasını düşürün ki ödemeler dengenizde sıkıntılar yaşamayın.
Pekala, bu siyaset beklenen sonucu verip cari açığı azaltır mı? İşte bu tam bir bahis konusu. İddiam, azaltmayacağı istikametinde. Başlangıçta ithalatta bir gerilemeye yol açabilir fakat ihracatta çabucak artışa yol açamaz. İhracatı belirleyen tek faktör döviz kurlarınız değildir. Mal ihraç edeceğiniz ülkelerde sizin mallarınıza bir talep artışı olması gerekir. COVID-19 salgının dünyada ve Avrupa bölgesinde yine hızlandığı, pek çok kısıtlamanın hayata geçirildiği bir devirde bizim daha fazla mal ihracat etmemiz çok iyimser bir beklenti olur.
Tüketim malları ithalatına olan talep düşse dahi, mümkün bir ihracat yükselişinin tetiklediği bir üretim artışının ithalat girdi talebinde artış istikametinde tesiri olacaktır.
ABD seçimlerinin tesiri
Buna ek olarak, iki hafta sonra ABD Başkanlık seçimleri yapılacak. Bu seçimin sonucunun ne olacağını bilmiyoruz. Fakat şayet, ABD’de yayınlanan anket sonuçlarına paralel bir seçim sonucu ile karşılaşır ve Joe Biden lider seçilirse, bunun Türkiye açısından yaratması olası olumsuz tesirleri karşısında yine bir faiz artırımına gitme ihtimali olduğunu da belirtmek gerekir. O denli bir durumda kurlarda yaşanması beklenen artışa pürüz olmak için faiz artırımına alan da bırakılmış olabilir.
Sonuç olarak, MB’nin 22 Ekim 2020 tarihinde siyaset faizlerinde bir değişikliğe gitmeme kararı, bir taraftan kurların mevcut düzeyinden iktidarın şad olduğunun bir işareti olarak görmek gerekirken, öbür taraftan ABD seçim sonuçlarına bağlı olarak faiz siyasetinde bir hareket alanı bırakma uğraşı olarak da yorumlanabilir.
Yalçın Karatepe
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil
