Ülkemiz iktisadi olarak alışılagelmişin dışına çıkmaya devam ediyor. Pandeminin denk geldiği 2020 yılında bütün Dünya küçülürken biz yüzde 1,8 büyüdük. Pekala ülkede işsizlik kısa çalışma ödenekleriyle düşük tutulmaya çalışılırken, cebindeki 12 TL’yi eşine bırakarak hayatına son veren emekçi haberlerini görürken yahut hoş ülkemin tam kapanmayı sağlayacak iktisadi gücü yokken nasıl büyüyoruz, bunun açıklaması ne?
Bir ülke gerçek olarak nüfus oranından daha fazla büyüyorsa insanların cebine giren para artar. Bu da iktisadi büyümedir temelinde. Merkez Bankası’nın tarifine nazaran; gerçek gayrisafi yurt içi hasıladaki artış oranıdır. Gayrisafi yurt içi hasıla ise muhakkak bir vakit içerisinde bir ülkede üretilen son mal ve hizmetlerin piyasa kıymetidir. Hesaplaması da çok kolaydır. Gelin bunu artık bir örnekle kolay olarak izah etmeye devam edelim.
Örneğimizde Y ülkesini kullanacağız. 2020 ile 2021 yıllarındaki GSYH farkını yazarak hesaplayacağız. Bu ülkede yalnızca tavuk, su ve ekmek üretimi varken para ünitesini de Y dinarı olarak belirledik. Diyelim ki, Y ülkesinde, 2020 yılı içinde yalnızca 100 adet ekmek, 20 kg tavuk ve 700 şişe su üretildi. Hasebiyle; Üretim= 100 adet ekmek+20 kg tavuk+700 şişe su olarak yazılır. Ekmeğin adet fiyatı 2 Y dinar, tavuğun kilosu 50 Y dinarı ve şişe suyun fiyatının 2 Y dinarı olduğunu varsayalım ve 2020 yılının GSYH’sını hesaplayalım.
Bu hesap için dört süreç yetiyor!
GSYH= (100 x 2) + (20 x 50) + (700 x 2) = 2.600 Y Dinarı
2021 yılının hesaplamasını yapalım. Lakin bu sefer Y ülkemiz yeni bir doğal kaynak bulmuş ve yıl uzunluğu 934 şişe su üretmiş olsun ve ekmeğimizin fiyatı 2.5 Y Dinarına çıkmış olsun.
2021 yılı GSYH= (100 x 2.5) + (20 x 50) + (1000 x 2) = 3.250 Y Dinarı
2021’de ülkemiz %25 büyümüş oldu. (3.250-2600/2600) Bu büyüme aslında ülkenin nominal büyümesidir. Gerçek büyüme ise gerçek büyümedir. Bunu hesaplamak için geçen yılın fiyatlarını kullanacağız. Yani; ekmeği 2.5 Y dinarı yerine 2 Y dinarından hesaplayacağız.
2021 yılı GSYH= (100 x 2) + (20 x 50) + (1000 x 2) = 3.200 Y Dinarı 2021 gerçek büyüme: %23
Pekala güya makroekonomiye giriş dersindeymişiz üzere hesaplamayı niçin açıkladım? Üretim olarak gitgide daha berbata giden, en büyük GSYH kalemlerinden olan turizm, hizmet, inşaat gelirlerinden yoksun kalan bir ülkede artı büyüme hesap etmenin (hele pandemi döneminde) ne kadar imkânsız olduğunu gösterebilmek için. Büyümek için evvelki yıldan daha fazla üretim yapılması gerekiyor. Fiziki imkansızlıkların sınır safhada olduğu, Çin harici bütün Dünya’nın küçüldüğü ve yüz yılda bir gelecek bu felaket devrinde nasıl daha fazla üretim yapıldı merak ediyorum doğrusu.
Üste iki farklı şema ekledim. Birincisi ülkelerin 2020 yılı GSYH beklentisi. Türkiye dahil bütün ülkelerde resesyon beklentisi var. Yıl sonuna gelindiğinde birçoğunda beklenti gerçekleşti. Bloomberg HT’den aldığım bu grafik ise son bir yıldaki petrol fiyatını gösteriyor. En çok ithal ettiğimiz kalemlerden olan ve 1.5 kattan fazla yükselen petrol fiyatına karşın büyümek çok kıymetli meziyet doğrusu.
Nitekim büyüdüğümüzü varsayarsak bu para arzının genişlemesinin eşit olarak dağıldığına emin miyiz? Hiç sanmıyorum. Örneğin aşağıdaki grafiği ele alalım. Dünya Bankası’na nazaran 2017’den bu yana fakirleşiyoruz. Lakin bu yıllarda büyüme açıklayabiliyoruz. Gelirin hakikat dağılmamasının öbür göstergesini son açıklanan TÜFE, ÜFE sayılarından görüyoruz. Geçtiğimiz günlerde Bloomberg HT’nin lokomotif iktisat kanalı olmasında hisse sahibi ve bana da büyük katkıları olan Sezgi Cumhur Örnek’in hazırladığı grafikte ortalamadan en çok sapma gösteren ana harcama kümelerini görebilirsiniz.
Son beş yılın Nisan enflasyon ortalaması %11,94 iken; bu yıl gerçekleşme %17,14 oldu. Temel gereksinimlerden olan ulaştırma (%29), mesken eşyası (%22), sıhhat (%19) ve besin (%17) oldu. Tekrar soruyorum: Bu kadar temel harcama kümelerinin fiyatları artarken, hangi kesim büyüdü? Yoksulluğun bir diğer tezahürü de inanç. Titizlikle hazırlandığını bildiğim Bloomberg HT’nin inanç endeksine nazaran Eylül 2018’den beri tüketici inanç endeksi bu ay prestijiyle en düşük düzeye geldi. Bu güvensizlik anketlere de yansımış durumda zati. Son 3 yılda siyasal iktidarın oy oranı yaklaşık %15 düşmüş görünüyor. Son seçimde Cumhur İttifakı sandıktan çıkan oylarla ülkeyi yönetme yetkisini halktan aldı. Fakat gerek tablolar gerek sayılar gerekse sokağın sesi halkın kendisini yönetenlere inancının bariz biçimde azaldığını işaret ediyor.
Bu sebeptendir ki büyüme yanı sıra gelir dağılımı ve fırsat eşitliği de değerli. Bu sayılar yanlışsız bile olsa büyümeden yalnızca en üsttekiler faydalanıyorsa uzun vadeli sürdürülebilir bir yapı kurmamız mümkün değildir. Uzun lafın kısası bir ülkede vatandaşın 2/3’ü aldığı fiyattan, işinden mutlu değilse kimse ekonomik büyümeden bahsedemez.
Müellifin Muhalif’te yayınlanan makalesidir. Yazılı müsaadesiyle tekrar yayınlanmıştır.
FÖŞ yazdı: Gelişen Ülkeler’in kayıp 10 yılı—Türkiye dahil
Murat Kubilay: ‘Faiz ile enflasyon ortasındaki hassas denge’
Dr. Mahfi Eğilmez: Yasaklama, kısıtlama ile enflasyon düşmez
Para Tahlil
