Bütün yazıyı okuyacak vakti olmayanlara iki cümleyle özet geçerek başlayalım: Bu yılın ikinci yarısında rastgele bir “değişiklik” yapılmazsa sıkıntılı kredilerin toplam krediler içindeki hissesinin yüzde 20’yi bulması bekleniyor. Bu da rastgele bir tedbir alınmadığı takdirde evvel bankacılık kesimi, sonra iktisadın tamamı ve maalesef biz vergi mükellefi olan sıradan vatandaşlar için değerli riskler içeriyor.
Artık biraz daha ayrıntılı yazabiliriz.
Mevcut durumda Türkiye’nin büyümesi neredeyse büsbütün kredi genişlemesine bağlı. Bu ne demek? Net kredi büyümesi ile ekonomik büyüme ortasındaki alakanın kabaca yüzde 75 civarında olduğunu söylesek kâfi. Kredi genişlemesine dayalı bir büyüme modelinin daha ne kadar sürdürülebilir olduğu sorusunu bir öbür yazıya bırakalım ve bu problemli kredi probleminin ne vakit başladığına bakalım. Bana sorarsanız, 2017 yılında Kredi Garanti Fonu’nun (KGF) hoyratça kullanılması ile başladı bu durum. Hatırlayanlarınız vardır: Kimi iş dünyası temsilcileri KGF’yi son devrin en değerli inovasyonlarından biri olarak gördüğünü söylemişti. Meğer kabaca olan biten, sürdürülebilir bir iş modeli olmayan, verimlilik sorunlarıyla boğuşan, günlük faaliyetlerini sürdürecek finansmana gereksinim duyan işletme sahiplerinin bankalardan alacağı kredilere bu ülkenin vergi mükelleflerinin, yani bu yazıyı okuyan herkes ve daha kacının, kefil yazılmasıdır. Bu uygulama kredi verme konusunda en hafif tabirle dikkatsiz davranan bankaların da çok işine geldi olağan. Pekala KGF sonunda şirketler yeni yatırım yaptılar mı? Hayır! İstihdam sağladılar mı? Hayır! Daha iyi bir iş modeli geliştirerek verimliliklerini arttırdılar mı? Hayır! Pekala KGF, verdiği takviyeler için bir tesir tahlili çalışması yaptı mı? Bildiğimiz kadarıyla bu sorunun da yanıtı hayır!
Biraz da sayı verelim. 2017 yılı başından günümüze kadar toplamda yaklaşık 615 Milyar TL’lik KGF kefaletli kredi kullanıldı. KGF kredilerinin iki sefer yapılandırılmadan takibe atılmama durumundan kaynaklı olarak da bu kredilerin sıkıntılı kredilere yansıması 2019 yılı başından itibaren gerçekleşmeye başladı. Sonuç olarak 2017 yılı sonunda 64 Milyar TL olan Tahsili Gecikmiş Alacak (TGA) meblağı, 2020 yılı sonuna gelindiğinde 152 Milyar TL’ye yükseldi. Üç yıllık vakit zarfında bankalar tarafından varlık idare şirketlerine devredilen TGA fiyatı ise yaklaşık 20 Milyar TL oldu. Öte yandan, TGA ve ikinci küme kredilerin toplamı olarak nitelendirdiğimiz problemli kredi meblağı 2017 yılı sonunda 190 Milyar TL iken 2020 yılı sonunda 536 Milyar TL’ye ulaştı. Nereden nereye…
Buraya kadar anlattıklarımız problemli krediler açısından maalesef buz dağının görünen kısmı. Yani turpun büyüğü, en azından an prestijiyle, heybede duruyor. 2020 yılında, uygulanan etkin rasyosunun da sayesinde, bankacılık bölümünün kredi hacminde 920 Milyar TL’lik bir genişleme yaşadık. İşte bu kredilerin problemli kredilere yansımasının bu yılın Haziran ayında gerçekleşmesini bekliyoruz. Pekala neden Haziran ayı? Haziran ayının sonunda BDDK’nın almış olduğu kredilerin takibe atılma müddetlerinin uzatılması kararı dolacak da ondan. 2020 yılında yüzde 1.8 büyürken “bu büyümenin maliyeti çok yüksek” dememizin sebeplerinden biri de bu esasen.
Pekala bu Haziran ayının sonunda problemli kredilerin ne olmasını bekliyoruz? İhtiyatlı bir yaklaşımla bile 650 Milyar TL’ye ulaşacağız üzere duruyor. Bu da bankacılık kesiminin kredi hacminin yüzde 20’sine denk gelen bir sıkıntılı kredi meblağı demek.
2017 yıl sonundan itibaren çeyreklik periyotlarda sıkıntılı kredilerin oranı aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Pekala bu durum 2021 yılı için Bankacılık Bölümü karlılığını, şirketleri ve en nihayetinde en sadık vergi mükellefi olan vatandaşlarımızı nasıl etkileyecek? Yazının geri kalan kısmında da bu sorulara yanıt arayalım.
Bildiğiniz üzere, bankalar kredilerin takibe uğrama periyotları ve ödeme kapasitelerine nazaran ziyan karşılığı ayırıyorlar. Problemli kredilerin toplam krediler içindeki oranının bu derece yükseldiği bir periyotta bankaların ayırmaları gereken ziyan karşılığı da doğal olarak artacak. Yine ihtiyatlı bir yaklaşımla, Haziran ayında bankaların mevcut durumdan yaklaşık 30 Milyar TL daha karşılık ayırmalarını bekliyoruz. Bu da banka karlılıklarını değerli ölçüde azaltacak bir gelişme. Öte yandan kredi vermek için bir öteki kısıt olan bankaların sermaye yeterlilik oranlarının (SYR) da BDDK tarafından belirlenen asgarî oran olan yüzde 12’ye hakikat süratle düştüğünü belirtmek gerek. Mevcut durumda SYR kamu mevduat bankaları için 16,34%, başka mevduat bankaları için de %18,54 olsa da bankacılık kesimi kredi hacminin yüzde 35’inin yabancı para cinsinden olması kur artışıyla birlikte bankacılık bölümünün kredi hacminin de artmasına yol açıyor. Kolay bir hesapla, 2020 yıl sonu dataları ile yaptığımız senaryo çalışmasında kur artışının %25 olması durumunda bankacılık kesiminin kredi verecek alanının kalmadığını görebiliriz. TCMB Başkanı’nın vazifeden alınması sonucunda döviz kurunun yaklaşık yüzde 15 artması Mart ayı sonu itibariyle bankacılık bölümünün kredi hacmini de otomatik olarak 170 Milyar TL arttırmış olacak. Pekala bu durumda bankaları elinde tutan holdingler ya da kamu sermaye arttırarak kredi genişlemesi için alan sağlar mı? Bunu mevcut durumda özel bankalardan beklemek çok iyimserlik olur. Kamu bankaları tarafını ise bilemiyoruz çünkü geçen sene üç kamu bankasına toplam 21 milyar TL’lik bir sermaye enjeksiyonu yapılmıştı. Yani işin özeti şu: mevcut durumda ekonomik büyümeyi bankacılık kesiminin kredi genişlemesiyle sağlamaya çalışmak neredeyse imkansız üzere. Bu imkansızı başarmanın yakın gelecekteki maliyeti ise büyük olur. İşte tam da bu yüzden Türkiye için yüksek büyüme öngören kuruluşlara hayret ediyorum. Üstte yazdığımı tekrar etmekte yarar var: son yıllarda iktisat düşük büyüdü lakin daha da kıymetlisi bu büyümenin maliyeti çok yüksek oldu.
Pekala vergi mükelleflerini ne bekliyor? Vergi mükelleflerinin durumu siyaset yapıcıların (böyle yazınca havalı oluyor fakat aslında tek bir karar vericiden bahsediyorum) üreteceği tahlile bağlı. Ben bir müddettir mevcut iktisat idaresini partisinin bitmesini istemediği için herkese zorla içki içiren mesken sahibine benzetiyorum. Partinin bittiğini ne kadar geç kabul edersen sonrasında çekeceğin baş ağrısı da o kadar fazla oluyor. Bana sorarsanız dal çoktan baş ağrısı eşiğini geçip alkol komasına hakikat süratle ilerliyor. İşte sadık vergi mükelleflerinin durumunu da parti sonrasındaki çöpü kaldıracak, alkol komasına girenleri de hastaneye yetiştirecek aklı selim insanlara benzetebilirsiniz.
Prof. Ümit ÖZLALE
Âlâ Parti Kalkınma Siyasetleri Lideri
Prof. Ümit ÖZLALE’nin başka yazılarına da şahsî blogu umit-ozlale.medium.com ‘dan erişebilirsiniz.
Para Tahlil
