Bu yazıda daha somut olarak bu süreci ortaya çıkaran düzeneğe dikkat çekmek istiyorum: Oy dayanağı azalırken ekonomiyi soğutmaya çalışan bir siyaset uygulamak zorunda kalmak, içinden geçmekte olduğumuz bu özel konjonktürü tanımlayan temel dinamiktir.
ERTELENEN KEMER SIKMA
Piyasa disiplinini tesis etme mecburiliği, AKP idaresi ne kadar ertelemeye çalışsa da kendini dayatıyor. Türkiye iktisadını yakından takip edenler, bilhassa 2013 sonrası periyottaki yapısal kriz konjonktüründe kıymetli sayıdaki işletmenin zombi firmalar haline geldiğinin farkındalar. Aslında batık olan fakat siyasi münasebetlerle yüzdürülmeye çalışılan bu firmalardan oluşan zombi ordusu, her ekonomik darboğazda daha da çoğalıyor.
Örneğin; 2017’deki referandum öncesinde vaktin Başbakanı Binali Yıldırım bir demecinde, Kredi Garanti Fonu sayesinde 30 bine yakın firmanın kurtarıldığını söylemişti. Bu firmalara 2018’deki döviz krizi ve kredi çöküşü sonrasında yenilerinin de eklendiğini biliyoruz. 2018’de ilan edilen yeni iktisat programı, temelinde bu firmaların tasfiyesi kelamını vermişti. Fakat 2019’daki lokal seçimlere kadar bu kelam ertelendi. Nisan 2019’a geldiğimizde, yeni bir yapısal ahenk programı açıklanacağı beklentisi hâkim olmuştu. Lakin 2019’da Fed’in ‘U-dönüşü’ sayesinde Türkiye’deki siyaset yapıcılar faizleri 12 puan düşürmeyi başarınca, piyasa disiplininin hayata geçirilmesi askıya alınabildi.
6 KASIM’DAKİ ‘U-DÖNÜŞÜ’
2020’ye başlarken iktisat idaresinin aklında, ekonomik büyümenin tekrar canlanması sayesinde batık firmalar ve bunların daima yine yapılandırılan borçlarının bankacılık sistemini zorlaması üzere problemlerin geride kalacağı öngörülüyordu. Korona salgını başladığında dahi bu strateji değişmedi (Bu sürecin başında yazdığım ‘Geleceğe kaçış 2.0’ başlıklı yazıda bu stratejinin ayrıntılarını özetlemiştim).
Fakat 2020, korona salgınının getirdiği ekonomik tesirler nedeniyle, AKP yöneticilerinin piyasa disiplinini tesis etmenin kendilerine getirebileceği ziyanlardan kaçamayacakları bir yıl oldu. 6 Kasım 2020’de iktisat idaresinde gerçekleşen değişim, iktidar açısından kaçınılması mümkün olmayan bir faturayı üstlenmenin kabulü manasına geliyordu. Bu andan sonra iktidar iktisadi açıdan kendi gündemini, büyük sermayenin gündemi ile senkronize etti. Bununla kalmadı, başka sermaye fraksiyonlarını da, bu senkronizasyonun bir modülü haline getirebildi. En azından şimdilik.
18 ŞUBAT’TAKİ TCMB AÇIKLAMASI
Geçtiğimiz ayki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantısı sonrasındaki ‘Sert Bir Süreç Geliyor’ başlıklı yazıda, içinden geçmekte olduğumuz bu özel konjonktürün kimi özelliklerine değinmiştim. Kaldığım yerden devam ederek, TCMB/PPK’nin 18 Şubat 2021 tarihli toplantısı sonrasındaki açıklamasını ele alacağım. Bahsimiz açısından açıklamadaki dört vurgunun değerli olduğunu düşünüyorum.
Bunlardan birincisi, açıklamada kredi genişlemesinin durduğunun altının çizilmesidir. 2018’deki mekanizmayı hatırlarsak, döviz krizi, kredi çöküşünü ve resesyonu beraberinde getirmişti. 2020’de ise daha ufak çaplı bir döviz krizini yaşadık, sonrasında gelen faiz artışı sonucunda de 2021’de bir kredi artış suratı durakladı. Bu zombi firmaların artık kolay kolay yüzdürülemeyeceği manasına geliyor.
İkinci kıymetli mevzu, enflasyonun hala yükselme eğilimini sürdürmesidir. Tekrar 2018 yılındaki döviz krizinin enflasyona yansımasını hatırlarsak, önümüzdeki birkaç ay daha enflasyonun en değerli sorun olmayı sürdüreceğini söyleyebiliriz.
Bu ise, bizi TCMB’nin üçüncü vurgusuna götürüyor. O da, geçtiğimiz toplantıda ‘uzun bir müddet’ süreceği ilan edilen müspet gerçek faiz verme siyasetinin enflasyonda ‘yüzde 5 gayesine varıncaya kadar’ sürdürüleceğinin açıklanması oldu. Şayet bu gerçekleştirilebilirse, 2013 sonrasında daima ertelenen piyasa disiplininin tesis edilmesini yine ertelemek ve bunun iktidar için ortaya çıkarabileceği siyasi faturadan kaçınmak mümkün olmayacak.
Temelinde mevcut siyaset, 2000’lerde IMF muahedesi eşliğinde uygulanan programın bir gibisi. O vakit da yüksek müspet gerçek faiz, uygulanan programın temel omurgasını oluşturuyordu. Hatta iktidar bu tip sert bir programı uygularken dahi oy takviyesini artırabilmişti. O periyot bunu mümkün kılan sermaye girişlerinin yüksek seyretmesi olmuştu.
AB’ye üyelik gündemi ya da IMF programı üzere ögeleri da bu bağlamda kıymetlendirebiliriz. Bu sayede yüksek müspet gerçek faiz, kredi daralmasına neden olmadı, tersine kredi genişlemesi güçlü bir biçimde devam edebilmişti. Fakat bu programın içsel çelişkileri, sermaye girişleri yavaşlayınca ortaya çıktı.
OTORİTER KONSOLİDASYON TEŞEBBÜSÜNÜN AKIBETİ
2000’ler hatırlatması sonrası gelelim günümüze. Artık meseleler daha farklı. Sorun kamu bölümüne odaklanmış değil, sorun özel bölümde ve dağınık halde. Kredi genişlemesi durmuş durumda ve iktisat idaresi mevcut duruşunu sürdürmesi durumunda yakın gelecekte yeni bir canlılık beklemek sıkıntı. Dahası, piyasa disiplinini tesis etmenin bir sefer daha ertelenmesi TL’deki süratli kıymetsizleşme baskısını tekrar gündeme getirebilir ve iktidarın 6 Kasım sonrasındaki teşebbüsleri bir anda buharlaştırabilir. Bu açıdan sürecin iktidar açısından bir yol kazasına uğramadan devam etmesinin yegâne şartı, sermaye girişlerinin sürmesi.
Her ne kadar global iktisadi konjonktür bir müddet daha buna elverişli olsa da sıkıntı bundan ibaret değil. Her şartta, yüzde 30’lara varmış işsizlik, kronikleşen hayat pahalılığı ve yüksek faizlerin sürmesi sonucunda zombi firmaların tasfiye edilmesi ihtimali, iktidar açısından aşağı yanlışsız bir eğik düzlem yaratıyor. Resmi muhalefetin, hükümetin gündemini sorgulamaya başlaması, bu eğik düzlemin iktidar bloku içinde de bir yansıması olduğunu gösteriyor. Bundan sonra, 2018’den beri süren otoriter konsolidasyon teşebbüsünün akıbeti için çok kritik bir periyot başlayacak.
Doç. Dr. Ümit Akçay, Berlin School of Economics and Law’da (HWR Berlin) ders vermektedir. Daha evvel İstanbul Bilgi Üniversitesi, ODTÜ, Atılım Üniversitesi, New York Üniversitesi ve Ordu Üniversitesi’nde çalıştı. Akçay, Finansallaşma, Borç Krizi ve Çöküş: Global Kapitalizmin Geleceği (Ankara: Notabene, 2016) kitabının ortak müellifi; Para, Banka, Devlet: Merkez Bankası Bağımsızlaşmasının İktisat Politiği (İstanbul: SAV, 2009) ile Kapitalizmi Planlamak: Türkiye’de Planlamanın ve Devlet Planlama Teşkilatının Dönüşümü (İstanbul: SAV, 2007) kitaplarının müellifidir. Akçay, şimdiki olarak memleketler arası siyasal iktisat, merkez bankacılığı ve finansallaşma alanlarıyla ilgilenmektedir.
Gazete Duvar’dan alıntıdır, makalenin tamamı burada
Cüneyt Akman: DÖVİZ NİÇİN YÜKSELDİ: İKTİSAT İDARESİNİN YAPTIĞI 10 ÖLÜMCÜL KUSUR
Yeni yıla $3 milyar dış açıkla girdik
TAHLİL: SAMEKS zayıf büyüme sinyali verdi
Atilla Yeşilada: Bizi bu hale getiren FED
Para Tahlil