2022’de gerçekleşen subvansiyonu 2023 bütçesine atıp ‘halı üstü ölçen’, “2022 bütçesinde mükemmeller seçtiklerim” denilmez değil mi? Ancak burada o denli oluyor. Daima bu türlü metotlarla: ‘arka kapı’, ‘halı altı’.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin yaptığı basın toplantısı 2022 yılını bir sunum eşliğinde değerlendirdi. Sunumun başlığı “Türkiye İktisat Modelimiz 1 Yaşında” idi.
74 sayfaya yayılan sunumda neredeyse her şey “başarı” olarak işaretlenmiş. O denli ki bu hale gelme modeliyle yüzde 85’lere vuran vuruşun baz testiyle yüzde 64’e gerilemesi “enflasyonla düzeltme çabamız devam ediyor” diye vurgulanmış. “Bu enflasyon Mars’tan mı geldi” diye sorulmasın diye, toplantı tasarımı gazetecilerden soru alınmayacak biçimlerde olacak zati. Sahi, yüzde 15-20’lik kenarları bandından yüzde 85’e kim getirdi? Gelişmiş ülkeler yüzde 10’luk duruma geldiklerinde bunu 40 yılın doruğunu diye dertlenirken, yüzde 15-20’lik girmeu sıkıntı bile bırakmap yüzde 85’e gelen Ankara, artık bizi gelişmiş kurumlar işaretliyor; “dünyada da enflasyon var” diyerek.
Buna misal tablolar çok; istihdamın düşüşü yok ama doruğa çıkışında pandemi nedeniyle oluşan en taban nokta baz şubesi “salgın devrine hükümranlığı 6.2 milyon kişi dizisi” diye vurgulanmış. Ayrıyeten istihdam edilenler içinde ‘zamana bağlı eksik istihdamın’ 1.4 milyon şahsa bakmanın bahsetmiyor.
Başkanlık yönetimine geçilen Temmuz 2018’deki istihdam düzeyi (mevsimsellikten arındırılmış olarak) 28,9 milyon kişi iken, tam 4 buçuk yılda Kasım 2022’de 31,5 milyon bireye çıktı. Artış 1.6 milyon kişi. İki tarih ortasında vakte bağlı istihdamda olanların sayısı ise yaklaşık 1,1 milyon kişi arttı. İşgücü hesaplamalarında, bir kişi hafta içinde 1 saat katılıyor ise çalışan içinde sayılıyor. Bu kişiler, ‘zamana bağlı eksik istihdam’ kategorisi içinde yer alıyor.
Oysa Bakan Nebati bize, pandemi sırasında kitlesel biçimlerde kısıtlama-kapanma sonuçların sonuçlarına konulduğu ve işyerlerinin kapandığı bir periyottaki taban istihdam düzeyinde olan Nisan 2020’deki seviyeyi baz alarak Kasım 2022’de 6,2 milyon istihdam artışı olduğunu anlatıyor. Buna da ‘başarı’ diyor. Oysa Bakan Nebati, son 4 buçuk yılda 15 yaş üstü nüfusta 4.4 milyon kişi diziyi izleyen, neden yalnızca yaklaşık 600 bin kişinin tam saatli iş bulabildiğini anlatmalı.
Bakan Nebati’nin gönüllerince Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kendisine ne kadar başarılı olduğunu anlatan, kıymetlendirme ortamı gerçekleri bu biçim eğip bükmesinin örnekleri çok.
“Lan nasıl?”
Ancak ‘başarı hikayesi’ olarak anlatılan asıl mevzuya dönelim; bütçeye.
Bakan Nebati, 2022 bütçesinin aralık sonuçları ile birlikte GSYH’nın yüzde 1’i kadar açıkla tamamlandığını açıkladı. Bütçe açığı 139,1 milyar TL, faiz dışı fazla ise 171,8 milyar TL oldu.
Bundan yaklaşık 5 ay önce (4 Eylül 2022) Orta Vadeli Programda ise 2022 yılı bütçe açığı 461 milyar TL olarak öngörülmüştü.
Peki ne oldu da birkaç ayda 139 milyar TL’ye düşüverdi?
Tahminimi sorarım; Bütçeden BOTAŞ’a yapılan transfer işletmeleri OVP’de yer alan bu iddiayı başardı. Lakin ne oldu ise dört ayda tılsımlı bir el değmiş ve bütçe açığında ‘güller açmıştı’.
4 ayda ne olmuş da 322 milyar TL’lik bir ‘lehte fark’ ortaya çıkmış?
Acaba bu durum BOTAŞ’ın bütçesinden sonraki sübvansiyondan bir transfer sınırlamalarına bağlı olduğu ve bu gereksinimlerin birdenbire ortadan kalkması ya da ötelenmesi ile ilgi mi olabilir?
Daha açık yazalım; BOTAŞ’ın Rusya’dan satın alınması doğal gaz için yapılması gereken ödemenin ertelenmesine dair deklare teyit edilmeyen bir söylentinin gerçeklikte yerini bulması ile ilgili olması gerekir.
Eğer BOTAŞ birkaç aylıksa (Söylenti 20 milyar dolar boyundaydı) doğal gaz ödemesine dair Rus hükümetiniice geçen bir ötelemeyi sağlamışsa bunun gereksiz bir nakit ödemesi düzenlemesi ile bütçeden transfer yapılmasına gerek kalmamış olabilir.
Gerçekten de, Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçesi kadrosu BOTAŞ’a bütçeden aktarılan cari transfer ya da ‘borç verme’ kalemlerinde kasım ve aralık dışında rastgele bir transferin yapılmadığı görülüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ilgili bakanların sık sık tekrarlayacağı üzere; Dinlemeye ulaşmaya güç harcamak dörtte üç sübvansiyona tabi ise bütçede bunun için izini görmemiz gerekirdi. Lakin sübvansiyonun en büyük bölümü gazda; Ekimde kısalmış olarak sürmesi, Kasım ve Aralık’ta ise rastgele bir bütçenin yapılmadığını görüyoruz.
2021’in tamamında BOTAŞ’a, transfer ya da borç verme kalemlerinden toplam 69,2 milyar TL transfer yapılırken, 2022’de 126,3 milyar TL ile tamamlandığı görülüyor.
2021’in birinci altındayken bin metreküpü 200-300 Euro aralığında seyreden doğal gaz fiyatları 2021’in ikinci yarısında yükselmiş, Ekim 2021’de bin Euro’yu geçmiş, Aralık ayında ise 2 bin Euro’ya dayanmıştı. Hakikaten Türkiye’de de BOTAŞ’a yapılan bütçe transferi 40 milyar TL olmuştur.
2022’ye düşüşle başlayan doğal gaz fiyatı Rusya’nın Ukrayna’yı işgali öncesi 700 Euro düzeyine gerilemişken, işgal sonrası martı geçen 2500 Euro’ya kadar yükselmişti. Haziran’da 800 Euro’ya gerileyen fiyatlar tekrar yükselişe değerlendirme Ağustos’ta 3600 Euro düzeyine kadar çıktı. Ekim-Kasım’da 1000-1600 seviyesinde seyredip yılsonunda 850 Euro, bugünlerde ise 600 Euro seviyesinde seyrediyor.
Özeti şu; 2021’de doğal gaz fiyat ortalaması (TTF) yaklaşık 510 Euro iken, 2022’de bu ortalama 1415 Euro seviyesinde oldu. Yani 3 kata yakın fiyat artışı oldu. Tüketicilere bu fiyat artışıyla kalıcı bir dizinin yapılmadığına göre, BOTAŞ’ın bütçe kalemlerinden yapılan transferlerin de bu milletlerarası fiyat artışı ile elde edilen şekilde yükselmemiş olması gerekirdi.
Hem de ortalama döviz kurunun (ABD doları) 2022’de 2021’e düşme oranı yüzde 86 gösteren bir tablo.
Döviz ölçüleri memleketler arası fiyat 3 kata yakın arttı, aralarında döviz kuru yüzde 86 arttı. Lakin devlet bütçesinden BOTAŞ’a 2021’de yapılan 69,2 milyar TL transfer bedeli, 2022’de 126,3 milyar TL yapıldı. İki katı bile değil.
Bu yıl mevsim şartlarının görece daha az güç kontrolüne yol açması, elektrik kumandalarının de doğal gaz hissinin düşmesi doğal gazın sona ermesi görece yüzde 10 daha düşük çıkışını gösterir. Lakin doğal düşmanlarının baskınlığı sübvansiyonu önlemek için çok besbelli biçimli büyütme.
Bu tabloda bir şey eksik değil mi? Ya da görünümün saklanması, örtülen bir şey.
Bu tablo Rusya’ya yapılacak ödemelerin bir sonucu 2023’e öteleniyor, böylece de BOTAŞ’ın döviz ödeme ile buna bağlı finansman sürümünün ‘kredilendirildiği’ ve bütçeden yapılacak transferin de 2023 bütçesine kaydırılacağını düşündürüyor.
Bunun bir öteki izini de Merkez Bankası rezervlerinde ve bilgi tespitini buluyoruz.
O da bankanın brüt rezervlerinin Ekim sonrasındaki artış eğilimi, bilgi tüketimi de ‘enerji ticarete (BOTAŞ’a) yapılan döviz satışlarının ‘sıfır’ olarak sınırlandırılması.
Öyle ya; Doğal gaz fiyatları 2021’de ortalama olarak 2020’ye yönelen 5 kat artınca ihracat satışı yapılan kamu güç ekonomisine 2021’in de yaklaşık 3’ünden çıkmadan çıkan listelerdeki kelam açıklamaları varken hem de en yüklü ödemelerin olduğu kış neden satışmış?
Özetle, BOTAŞ’a bu transferler 2022’de kullanılan tahmin bütçe açığı yaklaşık 280 milyar TL daha fazla olabilecekti. 420 milyar TL açıkla kapanacaktı. OVP’de kutlamaları ise 461 milyar TL idi aslında.
2022’de gerçekleşen subvansiyonu 2023 bütçesine atıp ‘halı üstü ölçen’, “2022 bütçesinde mükemmeller seçtiklerim” denilmez değil mi? Ancak burada o denli oluyor. Daima bu türlü ifadelerle: ‘arka kapı’, ‘halı altı’.
Ankara’daki bakanlar ya da bürokratlara sorarsınız BOTAŞ’ın gaz ödemelerine ilişkin ‘görüşmeler sürüyor’. Sayılar ise bunun gerçek hayata geçiyor. İşin ayrı tarafı, bu ötelenen bütçe açığını da seçimden sonra gelecek hükümet devralacak. Halı altında biriken yangınlar devam ediyor.
Peki bu türlü bir ‘kolaylık’ sağlanmışsa neden açıklanmıyor? İç ve dış politik yansımaları ve “karşılığında ne verdiniz?” soruları sorulacak diye mi?
Konuştuğum uzman, BOTAŞ’ın tahsilatını ödememesi halinde Rus tarafının gazını kesme seçeneği olduğunu, aşırı bir mutabakatla ödeme yapılamamasına aşikâr bir süre ile göz yumma, esnek davranmaya da gidilemeyeceğini belirtti.
Bütçede ne oldu?
“Ne oldu da 2022 bütçesinde güller açtı?” akrabaların sonraki birkaç ögesi da şöyle; Operasyon bölümlerinin dosyalanmasıyla şişen varlıkları üzerinden depolama muhasebesi yaptırılmadan vergi ödedi. Kurumlar vergisinin süreksiz olarak ‘peşinen’ tahsil edilmesi vergi tahsilatını patlattı. Bankalar burada lokomotif oldu. Negatif gerçek faiz ve KKM uygulamaları banka karlarını patlattı; bedelleri vergileri de.
Haberin devamı: https://ugurses.net/2023/01/16/butcedeki-gaz-sikismasi/
