Corona virüsü salgını tedbirlerini yumuşatmaya hazırlanan Türkiye, olağanlaşma adımları kapsamında 2020’nin Mart ayından beri uygulamada olan kısa çalışma ödeneği ve nakdi ödeme takviyesini, Mart sonunda kesme kararı aldı.
Bu hafta başında yapılan kabine toplantısından sonra kameraların karşısına geçen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, her iki dayanak için 11 ayda 53 milyar lira meblağında kaynak aktarıldığını açıkladı.
2018 yazında ABD ile yaşanan diplomatik problemlerin tetiklediği krizin yaralarını sarmaya çalışırken, tüm dünyayı kasıp kavuran pandeminin vurduğu Türk iktisadının, bu dayanakların kesilmesinden etkilenmemesi mümkün mü?
Prof. Ulusoy: ‘‘Beş yıldan beri iktisat olarak istihdam kapasitesini yitirmiş bir ülkeyiz’’
Yeditepe Üniversitesi öğretim üyesi Veysel Ulusoy’a nazaran, ekonomik parametrelerin bir anda iyi gitmesi, eldeki datalar ışığında mümkün görünmüyor.
Profesör Ulusoy, ‘‘Biz beş yıldan beri iktisat olarak istihdam kapasitesini yitirmiş bir ülkeyiz. Yani istihdamı geliştiremiyoruz. İşgücü yaklaşık 32 milyonda yapışkanlık gösteriyor. İstihdamda devamlı bir azalma ve garip olarak işsizlikte de devamlı bir azalma gördük. TÜİK’in (Türkiye İstatistik Kurumu) kendi bilgilerine baktığımızda kişi sayısında işsizliği değil de saate bağlı işsizliği dikkate almak gerekir bu periyotta. O kapsamda da TÜİK’in hesapladığı işsizlik yüzde 40’larda şu anda. 2018 krizi en ateşli devrindeyken biz 2020 krizine yani pandemi sıhhat krizine yakalandık. Şimdiki durumun fotoğrafı da pek iç açıcı değil’’ dedi.
Prof. Ulusoy: ‘‘2021’i kayıp yıl olarak görüyorum, Merkez Bankası karşılıksız da olsa para basmalı’’
Tüm dünyanın pandemiyle uğraş etmek için çalışanlara mümkün olduğu kadar fazla kamu kaynağı aktarmayı sürdürdüğünü belirten Yeditepe Üniversitesi öğretim üyesi, Türkiye’nin ödenekleri kesmek bir yana Merkez Bankası kanalıyla kaynak aktarmayı denemesi gerektiğini düşünüyor.
‘‘Ödeneği kesiyoruz’’ demenin patrona de ‘‘şartların elverdiği kapsamda işten çıkarabilirsiniz’’ demenin bir öteki hali olduğunu söyleyen Veysel Ulusoy, ‘‘IMF’nin Türkiye’nin büyüyeceğini söylemesine bakmayın, ben 2021’i kayıp yıl olarak görüyorum. Baz tesiriyle artılara geçeceğiz lakin 2018’in ve 2019’un nasıl geçtiğini biz biliyoruz. Berbat geçen yılların baz tesiri hiçbir şey yapmasanız da olumlu olur. Bu kapsamda işgücü piyasasını çok berbat sorunların beklediğini söyleyebilirim. Amerikan Lideri Biden, Temsilciler Meclisi ve Senato’da ek 1,9 trilyon doları halkına karşılıksız vermek için çırpınıyor. Amerika’dan daha iyi olmadığımıza nazaran Almanya’dan daha iyi olmadığımıza nazaran ve ikiz krizi en derinden yaşayan ülke olarak bizim bu fikirde apansız ‘kısa çalışma ödeneğini kesiyoruz’ demek bence yapılabilecek yanlışların en büyüğü. İnsanları 1500 lira civarındaki gelirden yoksun bıraktığınızda hem gelir bağlamında ulusal gelir yerlerde sürünecek hem de işsizlik ve gelirsizlik sokağa yansıyan bir tansiyon olacak. Bu yapılan, ‘daha fazla para basamayacağız zati IMF ve gibisi kurumlara, sıkı para siyaseti uyguluyoruz diye kelam verdik’ demenin öteki bir tabiri. Hükümet düşünmüyorsa devletin kendi yapısının düzeltmesi gerekiyor. Bağımsız kurumlar gerekirse karşılıksız para basarak halkına o geliri tekrar karşılıksız verebilecektir. Bu kapsamda Merkez Bankası’nın vazifesi de anayasal misyon içinde değerlendirmelidir’’ diye konuştu.
Doçent Çelik: ‘‘Milli gelire oranla çalışanlara en düşük nakit transferi sağlayan iki ülkeden biri Türkiye’’
Yıllardır işgücü piyasası hakkında çalışan Doçent Aziz Çelik ise Meksika ile birlikte çalışanlara ulusal gelirine oranla en az kamu kaynağı aktaran ülke olan Türkiye’nin, bu dayanağın kıymetli kısmını de İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşıladığının altını çiziyor.
VOA Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Kocaeli Üniversitesi öğretim üyesi, ‘‘Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ) pandemi periyodunda kayıtlı çalışan personeller için kıymetli bir takviye oldu. Yaklaşık 3 milyon 800 bin emekçinin bundan yararlandığını biliyoruz. KÇÖ yaklaşık olarak taban fiyatın yüzde 60’ı ile yüzde 150’si ortasında bir ödeme sağlıyor. Personellerin fiyat kayıplarının bir kısmını karşıladığını söylemek mümkün. Nakdi fiyat takviyesi ya da fiyatsız müsaade takviyesi de bu devirde yaygın bir uygulama oldu. Ondan da yaklaşık 2,5 milyon kişi yararlandı. Nakdi fiyat dayanağı ile günde 39 lira ayda da 1168 lira sağladı. KÇÖ ile ise aylık 1750 TL ve üzeri kaynak aktarıldı. Lakin kelamı edilen 53 milyar liralık bütçenin de yaklaşık 43 milyarı yani yüzde 83’ü İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmış durumda. Sıhhat dışı nakit transferler ulusal gelirin yüzde 0,8’ine karşılık geliyor. Bu mesela Yeni Zelanda’da yüzde 19’a çıkıyor, AB ülkelerinde yüzde 6-8. Türkiye Meksika ile birlikte çalışanlarına COVİD 19 sürecinde nakit konusunda en düşük dayanak sağlayan ülke’’ dedi.
‘‘Destekler kalkınca işsizlik de büyüyecek, açık işsizlik 4,5-5 milyona yükselebilir’’
Her ne kadar TÜİK’in açıkladığı işsizlik oranı hala yüzde 12,9 düzeyinde olsa da son bir yılda işgücü 1,4 milyon istihdam ise 1,1 milyon azaldı.
Doçent Çelik de tıpkı Profesör Ulusoy üzere, çalışanlara aktarılan takviyelerin sona erdirilmesinin işsizlik üzerinde yeni bir baskı yaratacağı telaşı taşıyor.
Aziz Çelik, ‘‘Bu uygulama kalktığında işten çıkarma yasağı kalktığında patronların birçoklarının bu maliyete katlanmayacağı ve muhtaçlık duymadıkları alanlarda işyerini küçülten kapatan işyerlerinde yaygın işten çıkarmalar olacağını ve açık işsizliğin de büyüyeceğini söylemek mümkün. İşten çıkarma yasağı, açık işsizliği perdeleyen bir uygulama. Fiilen çalışmayan fakat İşsizlik Sigortası Fonu’ndan dayanak alanlar işsiz sayılmıyor. O yüzden TÜİK işsizliği düşük gösteriyor. Lakin bu iki uygulama kalkarsa işgücü piyasasında (şu anda 4 milyon olan) açık işsizliğin 4,5 milyonlara hatta 5 milyonlara yükselmesi üzere bir etkiyi yaratabilir diye düşünüyorum. Pandemi bitmeden bu türlü bir kararın alınması işgücü piyasalarında dalgalanma yaratacaktır’’ tabirlerini kullandı.
VOA
Para Tahlil
