Türk lirası, faiz oranlarının düşmesi, döviz rezervlerinin azalması ve kolay kredi akışının yıllar içinde ikinci bir kur krizinin yolunu açabileceği kaygıları nedeniyle düşük düzeylere çekildi.
TL sene başından bu yana %20 daha düşerken bu yıl dünyanın en zayıf üçüncü para ünitesi haline geldi. TL için son yıllarda çok nizamlı hale gelen fırtına modelini de böylelikle doğrulamış oluyor.
Bu fırtınalar, ekseriyetle acil faiz artışlarının da yardımıyla yatışırken, böylesine yabanî dalgalanmalar, aşağıdaki grafiklerin gösterdiği üzere, liranın “adil” kıymetinin gerçekte nerede olduğunu anlamakta analistleri, zorluyor.
1- Adil bedel mi?
Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF), lira için dolar karşısında gerçeğe uygun bedel iddiasını, Nisan’da 5,50’den Haziran’da 6,30’a ve daha yeni 7,50’ye düşürdü. Bu değişim, Türkiye’nin cari süreçler hesabındaki değişimi, hükümetin banka kredilerine yaklaşımını ve koronavirüs pandemisinden turizme gelen darbe üzere öbür faktörlere bağlı.
Hükümet ve bankalar bu yıl büyümeyi destekleyen gibisi görülmemiş bir kredi teşviki uyguluyorlar. Lakin iç talepteki artış, cari süreçler açığını en son 2018 para krizi öncesinde görülen düzeylere genişleterek ithalat talebini de artırdı.
IIF’nin genel müdürü Robin Brooks, “2018’in ikinci yarısında yaşanan şiddetli kredi krizi ülkeyi resesyona soktu ve cari hesabı çok süratli bir biçimde açıktan fazlaya kaydırdı” dedi. “Şimdi misal bir dinamik bekliyoruz.”
2- Gerçek sorun
Türkiye merkez bankası, geçtiğimiz ygetiriaz Murat Uysal’ın Murat Çetinkaya’nın yerine Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından getirilmesinden bu yana ana faiz oranını %24’ten %8,25’e düşürdü.
Koronavirüs önemli bir ekonomik daralmayı tetiklerken, faiz indirimlerinin ölçeği, tasarruf edenlerin mevduatlarından kazandıkları getiri ve yatırımcıların artık Türkiye’de hala çift hanelide bulunan enflasyonu dengelemeyeceği manasına geliyor.
Türkiye’deki “reel” efektif faiz oranı, birkaç ülke dışında dünyadaki en düşük düzeyde ve şayet yatırımcılar tahvil satın almıyorsa ve tasarruf sahipleri mevduat yapmıyorsa, bu durum lira üzerinde daha fazla baskı oluşturmakta.
3- Faiz beklentileri
Para piyasaları, liradaki son çöküşte olduğu üzere tekrar yüksek oranlarda faiz artışı fiyatlamaya başladı. Merkez bankası Perşembe günü (bugün) toplandığında bu doğrultuda bir sinyal verirse – ya resmi bir faiz artışı ya da beklendiği üzere art kapı kanalları yoluyla – lira bir ölçü kıymet kazanabilir.
Fon yöneticisi TCW’de yükselen piyasa bağımsız araştırma lideri Blaise Antin, merkez bankasının “ağırlıklı ortalama” finansman maliyetinin, bankanın borç verme operasyonlarını değiştirmesiyle Temmuz ortasında %7,3’ten %9,3’e yükseldiğini söyledi.
Antin, “Bu yalnızca son 10-15 gün içinde gerçekleşti. Bu, birçok insanı merkez bankasının artık siyaset faizini artırıp artırmayacağını düşündürdü” dedi.
4- Ihtar işaretleri
Commerzbank, lira 8,50 düzeylerine düşmediği sürece daha manalı bir siyaset değişikliği beklemiyor. Bankaya nazaran, hiçbir bankacılık sistemi düzenlemesi yahut kısmi sermaye denetim tedbirleri bu defa lirayı aksine çeviremez.
Daha sıkı sermaye denetimleri tahminen biraz vakit kazandırabilir, lakin gerilim hala elle tutulur düzeyde. Birtakım analistler, enflasyonu daha agresif bir formda hedefleyen bir para siyaseti yaklaşımında daha esaslı bir değişikliğe muhtaçlık olduğunu söylüyor.
Döviz opsiyon piyasasının ay boyunca verdiği sinyallere bakarak, lira daha da düşebilir.
5- Rezervler Türkiye’nin brüt döviz rezervleri, yılın başında 81 milyar dolara kıyasla 47 milyar doların altına düştü. Maliye Bakanı Berat Albayrak, döviz tamponlarının ziyadesiyle kâfi olduğunu söylese de yaptığı yorumlar yatırımcıların gerginliğini yatıştırmaya yetmedi.
Kimi analistler, mevcut durum devam ederse rezervlerin aylar içinde tükenebileceğini söylüyorlar.
Aberdeen Standard Investments’ın yükselen piyasa lokal para ünitesi lideri Kieran Curtis, “Bu yıl harcanan rezervlere bakarak tıpkı durumun tekrarı için yer kalmadığını görüyoruz. Siyasetin değiştiğine dair bir sinyale muhtaçlığımız var,” dedi ve daha ortodoks para siyasetine duyulan muhtaçlığa ve kredi dayanaklı büyümeye olan bağımlılığın azalmasına atıfta bulundu.
6- Daha dar bir açık lira poziyonu
Datalar, 2020’de yabancıların pay senedi piyasalarından en az 30 milyar dolarlık itfası olduğunu ve yalnızca 15 milyar dolar civarında yatırım kaldığını gösteriyor. Tahvil varlıkları da yıllardır görülmeyen düzeylere düştü.
Tıpkı vakitte, yetkililer, lokal bankaların memleketler arası muadillerine ne kadar lira tedarik edebileceğini sıkı bir biçimde sınırlayarak 2018’den beri döviz piyasasını sıkıştırdı. Bu, “takas” piyasasının küçülmesine ve “kısa” bir duruma yerleşmek için liranın borçlanmasını çok değerli hale getirdi.
7- Kayıp turizm sezonu
Yaz tatili dönemi, milyonlarca turistin otellere yaklaşık 9 milyar dolar harcadığı ve nakit para değiştirdiği Türkiye için ekseriyetle büyük bir döviz kaynağıdır.
Aberdeen Standard’dan Curtis’e nazaran, bu para ekseriyetle ülkenin cari hesabının hizmetler kısmını 3 milyar dolarlık fazlaya çeviriyor.
Fakat pandemi turizmi çok sert vurdu: Haziran’da turist sayısı geçen yıla nazaran %96 daha düşüktü. Temmuz ve Ağustos daha iyi sayılar gelebilir fakat büyük çeşit firmaları Avrupa seyahatlerinin yarı yarıya azaldığını varsayım ediyor. Curtis, “Bunun (lira için) sorunun büyük bir kesimi olduğunu düşünüyorum,” dedi.
Reuters
Para Tahlil
