Koronavirüs nedeniyle kriz yaşayan konaklama bölümünün kredi borçlarının yine yapılandırılması gerektiğini belirten yatırım danışmanı Feti Kuyucu, aksi takdirde kesimden çıkışların, takibe düşen kredilerin ve el değiştirmelerin beklenen oranların üzerine çıkacağı ihtarında bulundu.
Dünya gazetesinden Fikri Cinokur’a konuşan Feti Kuyucu, ‘’Antalya Bölgesinin potansiyeli ve konuk sayısı ülkemize gerçekleşen yabancı turistik seyahatlerin neredeyse yüzde 35–40’ını oluşturmaktadır. Gelirlerde buna paralel olarak gelişme göstermektedir. Münasebetiyle da turizm sanayisinde gözler devamlı olarak Antalya bölgesi üzerinde.’’ dedi.
Pandeminin gölgesinde 2020 yılında faaliyetlerine devam eden turizm kesiminin sosyo-ekonomik bir krizin içinde olduğuna dikkat çeken Kuyucu, global turizmin gelir kaybının yüzde 70-75 olduğunu, turizme bağımlılığı yüksek ülkelerde ise bu oranın yüzde 80’i bulduğuna işaret etti.
Kuyucu, değerlendirmelerinin devamında şu noktaların altını çizdi:
Global seyahat sanayisi temel prestijiyle ulaşım (ağırlıklı hava ulaşımı) ve konaklama (oteller vb) üzerine konseyidir ve bu dal bileşenleri sermaye ağır kesimlerdir. Kuruluş ve yatırım sermayesi yüksek olup finansal kaldıraçlar ülkeler bazında değişim göstermekte olsa da yüksek oranda kullanılmaktadır.
Ülkemizde de bu bu türlü olmuştur. 1995’lerden itibaren yatırım ve borçlanma ivmesi içerisine giren dal 1997-98 Asya/Rusya krizi ile birinci kıymetli finansal ve ticari şokla karşı karşıya kalınmış, yatırımlar ve borçluluk düşük olduğu için bu kriz yapısal olarak büyük bir tesir yaratmamıştır.
Antalya turizminin borcu 6,7 milyar dolar
2000’li yıllardan sonra ve bilhassa Avrupa Birliği müzakere periyotlarında değerli oranda yatırım ve büyüme gösteren bölüm 2015 yılına kadar durmaksızın büyüdü. Bilhassa kitle turizmde art geriye yatırımlarla, yeni tesislerin kazandırılmasıyla oda ve yatak kapasiteleri (yaklaşık 260.000 oda/520.000 yatak Turizm Bakanlığı belgeli) değerli ölçülere ulaştı. 2019 yılında ise yalnızca Antalya 16 milyon yabancı konuk ağırlar duruma gelmiştir. Bu yatırımlar nedeniyle finansal borçlar da yıllar prestijiyle artış göstererek 2020 yılının eylül ayı prestijiyle 6,7 milyar dolara ulaşmıştır. Antalya’nın toplam turizm kredilerindeki hissesi yüzde 41’lere ulaşmıştı. Devamlı ve daima nakit akışı sağlayan dal uzun yıllar nakit akışı kesintisi yaşamamış ve muhtemel bir finansal krizi hissetmemişti. Lakin borçlanmalar ve krediler seyahat acentesi ve çeşit operatörlerin gelen nakit akışına dayanmaktaydı.
Turizm bölümü için ‘yüksek risk’ algısı oluştu
Birinci gerçek nakit akışı krizi Arap Baharı ile o ülkelerde faaliyet gösteren konaklama işletmesi ve çeşit düzenleyen acenteler (Rusya Federasyonu’nda faaliyet gösteren çeşit operatörleri) üzerinden gelmiş lakin ikame pazarların nakit akışı tesiri ile kolay kolay geçiştirilmişti. Lakin bu ikaz çok dikkate alınmamış ve/veya çaresizlikle faaliyetlere devam edilmiş lakin deneyim edinilmemişti. Büyüme ciroya (nakit akışına demek daha doğru) ve bölümdeki artan talebe bağlı olarak devam etmiştir. 2015 Kasım ayındaki Rusya uçak olayı ve sonrası bardağı taşıran son damla yahut finansalları tetikleyen bir kıvılcım olmuştu. Yüksek borçluluk içerisinde olan lakin borçların çevrilebilirliği sayesinde faaliyetlerine devam eden ve daima nakit akışı yaratan dal stop demişti. İşte bu olay gözleri finansallara (borçluluğa) çevirdi ve kesim karar alıcılarında da yüksek risk içeren bir bölüm algısı oluşmaya başladı.
Bu olaylar ve 2013 yılından bu yana genel manada devam eden makro ekonomik olaylar, gerek iktisat basınında ve gerekse STK’larda şirketlerin sermaye yapılarına/borçlanmalarına yönelik telaffuzlarda öne çıkan bölüm ortasında turizm de yerini almaya başladı. Antalya özelinde ise süratli büyümenin tesirleri görülmeye başlanmıştı.
Kitle turizm yatırımında öz kaynaklar kıt
Turizm kesiminde bilhassa kitle turizmi yatırımcısında, sermayedar ve teşebbüsçü açısından öz kaynaklar kıt ve yetersizdir. Nakit ve nakit gibisi varlıklar (seyahat avansları) daima yatırımcının sermayesi olmuştur. Bilhassa bizim üzere tasarruf açığı olan ülkelerde yabancı kaynaklardan sağlanan fonlar ve sermaye gibisi krediler şirketlerimizin bilançolarında son 10 yılda değerli yükler kazanmıştır. Global risk iştahı, yatırım ortamı ve kaynak bolluğu ile harikulade bir 10-12 yıl geçirilmiştir. Türk bankacılık sistemi de bu ortamdan büyümeye dönük memleketler arası fonlar sağlamış ve sağladığı fonlar da çarçabuk çevrilmiştir. Bu fonlar güç, altyapı, inşaat, sanayi ve turizm başta olmak üzere birçok kesime yatırımın kaynağı/finansmanı olarak bankalarımız tarafından yatırımcıların kullanımına sunulmuştur.
Turizm (özellikle konaklama) dalı, sektörel potansiyel vb olumlu kriterlerin yanında yatırımın/riskin transfer edilebilme özelliğinden ötürü bankacılık dalından kıymetli vade ve meblağlarda kaynak sağlayarak yatırımlarını finanse etmiştir.
Üstte bahsettiğim üzere Rusya krizi tesiri ile 2016 yılında yaşanan yüksek daralma (Rusya Federasyonu ve BTD pazarı) ile başlayan fakat 2018 yılında yeniden borçlanmalarını artırmış, riskler büyümeye başlamıştır. 2019 yılında olağanlaşan bölüm borçlarını çevirmeye çalışmış lakin 2020 yılında Covid-19 ile yeniden yapısal olarak güçlü olmayan finansman yapısında problemler baş göstermiştir.
Gelinen noktada borç yükü ağır olan cins operatörleri ve konaklama bölümü epeyce ağır finansallarla uğraş etmektedirler. Doğal olarak borç veren kreditörlerde de bu sorun tahsili gecikmiş alacak (TGA) sorunu olarak bölümün tüm taraflarını tesirler duruma gelmiştir.
| Turizm Kredileri ( USD MİO) | 2019 | 2020 | Değişim % |
| TOPLAM KREDİLER | 14.962 | 16.502 | 10 |
| ANTALYA İLİ | 5.767 | 6.765 | 17 |
| Takipteki Krediler / Antalya | 162 | 105 |
2019 –2020 Eylül dönemimdeki finansal gelişmeleri (Nakit krediler bazlı) Antalya ve turizm kesimi bazlı rakamsal olarak inceledim. (BDDK bilgileridir.)
Turizm dalının toplam kredi borcu 16,9 milyar dolar
Tablo özetlerinden hareketle Antalya ili genelinde turizm kredileri stokunun 6,7 milyar dolara dayandığı görülmektedir. Antalya özelinde takipteki krediler ise azalmış durumdadır. Lakin turizm kesiminde toplam kredi hacmi Kasım 2020 prestijiyle 16,9 milyar dolar olup takipteki krediler ise 961 milyon dolardır. Takipteki kredi oranı yüzde 6 civarındadır. ( BDDK verisi)
Sektörel borçlanma son 4 yılda yüzde 42 arttı
Sektörel borçlanma Antalya vilayetinde son 4 yılda dolar bazlı yüzde 42 oranında artış göstermiştir. Lakin dalda problemli ve/veya donuk kredi oranı yüzde 15’e yakındır. Hasılı bölüm bilanço pasifleri yüklü olarak yabancı kaynak ve krediler bazlı büyümüştür. Turizm dalında kaynak – kullanım dengesi/yapısı, borçlar/öz kaynaklar istikrarının öz kaynaklar aleyhine bozulduğu görülmektedir. Bu konjonktürel ortamda ve yapıda ağırlaşmaya başlayan bilançoların pasif yapılarına/yönetimlerine dikkat etmek gerekiyor. Finansman imkanlarının değişim gösterdiği, fon sağlayıcı otoritelerin borç verme imkanı ve/veya iştahının olumsuz istikamette değiştiği gözlenmektedir.
Krediler yine yapılandırılmalı
Borçlanmalar daha denetimli ve öz kaynak istikrarlı olarak kurgulanmaya başlanmalıdır. Ödenme kabiliyeti olan ancak geçici sorun yaşayan yahut yaşaması olası sektörel krediler yine yapılandırılmalı, aksi takdirde regülasyonlar, eliminasyon, kesimden çıkışlar, el değiştirmeler ve takipteki krediler beklenen oranların üzerine çıkacaktır.”
Para Tahlil
