Kuşkusuz Türkiye koronavirüs krizine daha 2018’de yaşadığı krizin yaralarını sararken hayli zayıf bir iktisatla yakalandı. Lakin, ekonomiyi daha da kırılgan hale getirme kıymetine alınan önlemlerin kıymetli bir kısmı da mecburiydi. Bunlar yapılmasa çok daha makus bir durumda olabilirdik. Öte yandan, iktisadın artan kırılganlıkları nedeniyle korona virüs önlemlerinin bir miadi olduğu da muhakkaktı ve son gelişmeler de bu miadın dolduğunu gösteriyor.
Hükümet bilhassa iç ve dış siyaset ile ilgili ekonomiyi negatif tarafta etkileyen ögelerin vakit içinde tahlil sürecine gireceği beklentisi ile de bu devirde biraz fazla gaza bastı doğrusu. Lakin akaryakıt süratle azalırken en yakın akaryakıt istasyonunun hayli uzakta olduğunu anlayarak suratını yavaşlatıp akaryakıt sarfiyatını azaltmaya çalışan bir sürücü üzere artık ekonomiyi de yavaşlatmak gerekiyor. Bilhassa kredilerde ipin ucunun kaçırılmış olması ve dış siyaset ile ilgili problemlerin tahlil etabından hâlâ hayli uzak olması 4 ay üzere bir müddette bu canlandırma siyasetinin da sonunu getirmiş gözüküyor.
Sermaye hareketleri serbestisi altında faiz ve kurların belirlenmeye çalışılmasının lakin belli kurallar altında “kısa süreli” olarak uygulanabileceği çok bilinen bir iktisat kuralıdır. Ay başından beri süratle artan kurlar ve bunu takip eden faizler bu süreyi kullanmış olduğumuzu gösteriyor. Şayet TL faizleri çok baskılamayıp, gerçek faizleri bu kadar düşürmesek ve kredi artış suratında daha denetimli gitsek, kuşkusuz bu süreyi daha uzatabilirdik. Fakat neredeyse yüzde 5’lere varan eksi gerçek faizler ve sene başından beri % 35 oranında artan TL krediler sayesinde “benzini fazla süratli harcadık”.
Pekala, bilhassa kurlar üzerindeki baskı nereden geliyor? Birincisi, doğal ki TL yatırımcısından. Son 3 haftada döviz mevduatları 16 milyar dolar daha artmış bulunuyor. Bu artan döviz mevduatları karşılığında bankaların aldıkları dövizleri MB ile swap yapması sonucunda “görünür” döviz rezervlerini birebir düzeylerde tutmak mümkün. Lakin bunun da bir limiti var ve piyasa oyuncuları bu durumun MB’nin elini giderek zayıflattığının bilincindeler. Yabancılar ise esasen sene başından beri 12.4 milyar dolarlık pay ve tahvil satmış durumdalar.
İçeride kalan az sayıda yabancı yatırımcının ise artık kurlar üzerinde çok büyük bir baskı yapması imkansız. Fakat, bir kısım yerli yatırımcının borsa sevdasının yabancı yatırımcıların bu kanaldan çıkışını kolaylaştırdığı da yadsınamaz.
Ben hâlâ en büyük baskının (artan kurlara rağmen) cari açık üzerinden geldiği kanısındayım. Artan (“patlayan” daha gerçek bir söz olacak) krediler sayesinde ithal mallara talep direkt arttığı üzere, birtakım dallarda kapasite artırımı muhtaçlığı oluşmuş olması da ithal yatırım malı talebini artırmış olabilir. Sonuç olarak, yılın birinci 7 ayında güç ithalatı faturamızda geçen yılın birebir periyoduna nazaran 8.5 milyar dolar azalma olmasına karşın birebir devirde dış ticaret açığımız neredeyse birebir ölçüde artmış vaziyette.
Fasıllara baktığımızda en büyük artış değerli metallerde. Altın ithali geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 84 artarak 11.7 milyar dolara ulaşmış! Araba ithalatında son aydaki artış ise yüzde 83! Başka pek çok kalemde olduğu üzere bu 2 kalemdeki artışın da çok düşük faiz ve genişleyici kredi siyasetleriyle ilgisi var.
Öte yandan, TL’nin (reel efektif döviz kuru endeksine göre) son 30 yılın en düşük düzeyine gerilemiş olması turizm gelirlerindeki radikal düşüşe karşın bir süre sonra cari hesapta dengelenme sağlayacaktır – alışılmış TL faizlerin hatırı sayılır bir oranda artırılarak belli bir süre (özellikle enflasyonda bir düşüş trendi görülene kadar) o düzeylerde tutulması ve kredi artış suratının da makul düzeylere çekilmesi kaydıyla.
Turkish Bank Aylık Raporu
FÖŞ anlattı: Türkiye ekonomik buhrandan nasıl çıkar?
Dr Yalçınkaya: Faizi Artırmam, Likiditeyi Sıkarım
Dolardaki yükseliş tüccar ve sanayiciyi zora soktu
İşgücü girdi endeksleri 2. çeyrekte azaldı
Para Tahlil
