Erdoğan Ağbal’ı misyondan aldıktan sonra Türkiye yeni bir kur kriziyle karşı karşıya.
En süratli döner kapılara sahip binalar kategorisi Guinness Dünya Rekorları içinde yok. Lakin bu onur çarçabuk Türkiye’nin merkez bankasına ilişkin olabilir. İki yıldan kısa bir mühlet içinde, üç lideri ülkenin cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından vazifeden alındı. Sonuncusu, Naci Agbal, vazifede yaklaşık dört ay geçirdikten sonra 20 Mart’ın erken saatlerinde döner kapıdan dışarı atıldı. (Aynı gece, Erdoğan Türkiye’nin bayanları şiddetten koruyan milletlerarası bir mukaveleden de çıkardı.) Türk lirası, 22 Mart’ta erken ticarette dolar karşısında %15’e kadar düşüş yaşadı ve kayıplarının bir kısmını sonra telafi etti. Analistler, yeni bir döviz krizi ihtarında bulunarak alarm zillerini çaldılar. İstanbul’un ana borsa endeksi Pazartesi % 9’un üzerinde düştü.
Agbal’ın vazifeden alınması bugüne kadarki en dramatik olay olabilir. Lider, 18 Mart’ta iki baz puanlık da dahil olmak üzere, bir dizi gecikmiş faiz oranı artışıyla, yatırımcılara, merkez bankasının Erdoğan hükümetinin bir uzantısı dışında bir şey olduğuna dair bir umut ışığı sunmuştu. Bu umut artık gitti. Agbal’ın siyasetlerinin bilakis çevrilmesi yakın görünüyor. Dört yıldan kısa bir müddette dolar pahasının yarısını kaybettikten sonra tekrar canlanan lira, tekrar maksatta. Agbal’ın enflasyonu dizginlemek ve sürdürülemez bir kredi patlamasını yavaşlatmak için sert tedbirler alma istekliliği umutları artırmıştı. Erdoğan kalemine tek bir vuruşla bu adımları bitirdi ve Türkiye’nin para ünitesi çöktü. BlueBay Asset Management’tan Timothy Ash, “Bu karar neredeyse Brexit kadar kötü” dedi.
Bankanın yeni lideri, eski iktidar partisi milletvekili Şahap Kavcıoğlu, geçen ay %15,6 ‘lık tasa verici yüksekliğe ulaşan enflasyonla çaba uğraşlarını sürdüreceğini söyleyerek hafta sonu ziyanı evvelden tahliye etmeye çalıştı. Yatırımcılar etkilenmemişti. Önde gelen iktisatçılar tarafından alay konusu olan lakin Erdoğan tarafından uzun müddettir benimsenen bir görüşü Kavcioğlu da enflasyonla uğraşın anahtarı olarak görüyor. Geçen ay bir gazete köşesinde, “Dünyada faiz oranları sıfıra yakınken, faiz oranlarının artması ülkemizdeki ekonomik sıkıntıları çözmeyecek. Zira faiz oranındaki artışlar dolaylı olarak enflasyonda bir artışa yol açacaktır” yazdı.
Erdoğan’a ayak uyduramayan analistler, daha sonra ne olabileceğini varsayım etmeye çalışmaktan vazgeçmiş üzere görünüyor. Acımasız piyasa yansısı, Erdoğan’ı tahminen biraz düşünmeye itebilir. Bir varlık idaresi şirketi olan GAM’ın yatırım yöneticisi Paul McNamara, “Tahminimce, çok fazla dış borcu olan bir ülkenin faiz oranlarını istediği kadar düşük belirleme özgürlüğü olmayacağı Erdoğan’a ulaşacak” diyor. Türkiye cumhurbaşkanı ve merkez bankasının piyasalara gönülsüzce teslim olabileceğini söylüyor. “Çiğneyebileceklerinden daha fazla ısırdıklarının farkına varılması gerekiyor.” Türkiye’nin önümüzdeki 12 ayda vadesi düşen kısa vadeli dış borcu Ocak ayında GSYİH’nın yaklaşık beşte biri olan 140 milyar dolara ulaştı.
Bunun gerçekleşmesi biraz vakit alabilir. Türkiye, gelecek ay faiz indiriminin önünü açmak ve lirayı savunmak için devlet bankaları aracılığıyla milyarlarca dolar harcayarak süreksiz önlemlere başvurabilir. Société Générale’den Phoenix Kalen, bunun kaybedilen bir savaş olacağını söylüyor. Merkez bankasının döviz rezervleri, geçen yıl bir dizi müdahalenin akabinde aslında tükenmişken, bankanın cephanesi bitik. Kalen, “Hattı tutamayacaklar” diyor. “Başka bir kur krizine yanlışsız ilerlediğimizi düşünüyorum.” Net rezervler, bir yıl evvelki 30,7 milyar dolardan 10,9 milyar dolara gerilemiş durumda.
Bununla ilgili lakin daha uzak bir risk, hükümetin sermaye denetimlerine başvurabilmesi. Türkiye maliye bakanı 22 Mart’ta bunları reddetti. Lakin birtakım analistler bunu kategorik olarak reddetmiyor. İstanbul’daki Koç Üniversitesi’nde ekonomist olan Selva Demiralp, “Bir faiz indirimi olursa, denetimler olmadan döviz kurunu nasıl dizginleyecekler bilmiyorum. Lira üzerindeki baskı dayanılmaz olur” diyor.
Türkiye üzere sermaye girişine büyük ölçüde bel bağlayan bir ülkede, bu cins denetimler ekonomiyi durma noktasına getirecektir. Sıradan Türkler ve Erdoğan’ı destekleyen işadamları ortasında da pek tanınan olmayacaklar. Bu sermaye denetimlerini mümkünlük dışı yapar, fakat artık düşünülemez değil. Dubai’de East Capital’de portföy danışmanı olan Emre Akçakmak, “Sermaye denetimlerinden korkmak bile çok aykırı tesir yaratabilir. Lakin kimse, düzgün bir iş yapan bir merkez bankası liderinin bir gecede kovulmasını beklemiyordu. Bu size beklenmeyeni beklemenizi söylüyor” diyor.
Para Tahlil
