TCMB’nin net döviz rezervleri geriledi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) bugün faizi sabit tuttuğunu açıklaması sonrası Reuters ve Bloomberg haber ajansları bu dataları kullanarak TCMB net döviz rezervlerini hesapladı. Ajanslar, TCMB net döviz rezervlerinin 9 Nisan prestijiyle 9 milyar 930 milyon dolara gerilediğini yazdı. Nisan 2003’ten bu yana net döviz rezervleri bu kadar düşük bir seviyeye inmemişti.

REZERVLERDEKİ DÜŞÜŞ NE MANAYA GELİYOR?

Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe net rezervlerin, döviz kurlarındaki ani artışlar üzere karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı aksilikleri gidermek için kullanıldığını söylüyor. Rezervlerin bir başka fonksiyonu de milletlerarası finans etraflarının ülkeye olan itimadını yüksek düzeyde tutmak.

“MERKEZ BANKASI’NIN PİYASAYA MÜDAHALE İMKANI AZALDI”

Prof. Karatepe kâfi net rezerve sahip olmayan Merkez Bankası’nın, piyasaya müdahale imkanının azaldığını anlatıyor:

“Siz müdahale etme imkanına sahip değilseniz bu durumda koskoca Türkiye’yi piyasa şartlarıyla baş başa bırakmış olursunuz, o da önemli meselelere yol açabilir.

Merkez Bankaları aslında piyasaların büyük ağabeyidir. Büyük abi nedir? Her vakit takviyesini alabileceğimizi bildiğimiz kişidir. Lakin o abinin o takviyesi verebilmesi için kâfi imkanının olması lazım. O da sıkıntı durumdaysa size takviye olamaz.”

“BİR YIL İÇİNDE ÖDENMESİ GEREKİYOR”

Karatepe, bir ülkenin ülkü şartlarda kısa vadeli borçları kadar rezervinin olması gerektiğini lakin TCMB’nin rezervlerinin itimat yahut şoklara karşı muhafaza sağlayacak bir ölçüde olmadığını söylüyor:

“Türkiye’nin kısa vadeli dış borcu 140 milyar dolar. Bunların bir yıl içinde ödenmesi gerekiyor.

Hiçbir yerden para bulamazsak Merkez Bankası’ndan döviz alıp ödeyebiliriz diye düşünürüz olağanda. Lakin Merkez Bankası rezervinin bunu karşılama ihtimali bile yok. Hatta cari süreçler açığından ortaya çıkan eksikliği de giderecek kadar rezervi olmadığı için bu durum bizi kırılgan ve riskli hale getiriyor.”

SWAP MUTABAKATLARININ ÖLÇÜSÜ NET DÖVİZ REZERVLERİNDEN AZ

Merkez Bankası’nın mevcut rezervlerinin bir kısmı da swap mutabakatlarından oluşuyor. Bu muahedeler kapsamında TCMB bankalardan yahut yabancı ülkelerin merkez bankalarından döviz alarak, karşılığında TL veriyor.

Çin ve Katar ile yapılan swap mutabakatlarının ölçüsü 17 milyar dolar civarında. Bu TCMB’nin net döviz rezervlerinden daha az. Bunlara TCMB’nin Türk bankalarıyla yaptığı swap süreçlerini de ekleyince Merkez Bankası’nın swapları 60 milyar dolara yaklaşıyor.

Bu süreçlerin bir özelliği, vadeli olmaları. Yani aşikâr bir müddetin sonunda taraflar birbirlerine paralarını iade etmek yahut mukaveleyi uzatmak için uzlaşmak zorunda.

“KATAR’A GİDİLİP RİCA EDİLDİ”

Prof. Karatepe, TCMB’nin öbür ülkelerle swaplarının Türkiye üzere bir iktisat için büyük bir ölçü sayılamayacağını söylüyor ama bir ikaz da yapıyor:

“Bu paralar da siyasi bağlar çerçevesinde Türkiye’ye sağlandı. Katar’dan 15 milyar doları hatırlıyorum, kurlarda çok önemli bir hareket olduğunda alındı, rezervler de yetersizdi. Katar’a gidilip rica edildi ‘Bizimle swap mutabakatı yapın’ diye. Rica ederek bulduğunuz imkanlar sizin diğer alanlarda da taviz vermenize yol açabilir.”

“MERKEZ BANKALARI SWAP’I BORÇLARINI ÖDEYEBİLMEK İÇİN KULLANIYOR”

İstanbul Üniversitesi’nden Doç. Dr. Zahide Ayyıldız Onaran ise swap mutabakatlarının vadesi dolunca ödenmesi gereken borçlar olarak düşünülmesi gerektiğini anlatıyor ve merkez bankalarının rezervlerine swap mutabakatlarını çıkararak bakmanın manalı olduğunu ekliyor:

“Bu muahedeler bir manada kredi maliyetini azaltmak, memleketler arası kurumlardan kredi talep etmemek ve iktisat ile ilgili negatif manzara vermemeye çalışmak için kullanılıyor. Yani merkez bankaları swapı ülkenin bilhassa de Covid-19 periyodu yüzünden ödeyemediği döviz borçlarını kredi almadan ödeyebilmek için kullanmaktadır.

Bunu söyle düşünebiliriz. Elinizdeki paradan bahsederken bankadan aldığınız krediyi işin içine katamazsınız. Zira bir mühlet sonra onu faiziyle geri ödemekle yükümlüsünüz. Swaplar da misal özelliktedir.”

2003-2021 FARKI

Net döviz rezervlerinin 2003 düzeyine gerilemesi Türkiye’nin nasıl bir durumda olduğunu gösteriyor?

Prof. Karatepe, Türkiye’nin 2001’de çok önemli bir ekonomik kriz yaşadığını hatırlatıyor ve “O devirde Türkiye’nin gayrı safi yurt içi hasılası şimdikinin üçte biri civarındaydı. Münasebetiyle bu ölçekteki bir iktisadın yaklaşık 750 milyar dolarlık yurt içi hasılası olduğunu düşünürsek, önemli halde daha geride olduğumuzu da görürüz” diyor.