İktisat idaresinde uzun müddettir izlenen siyasetlerin en vahim yan tesirlerinden biri de toplumsal güvenlik sisteminde yaşanıyor. SGK hem çalışan sayısındaki artış suratının yavaşlaması hem de emekli sayısındaki yükselişle rekor açık verdi. ‘Bütçenin iki yakasını bir ortaya getirip’ sistemin çöküşünü önlemek için devlet kasasından aktarılan para son 25 yılda beş kat arttı.
Toplumsal güvenlik sisteminde alarm zilleri… Pandemi tesiriyle iktisadın kaynak bulmakta zorlandığı süreçte SGK’nın bütçe açığı katlanıyor. Yılın birinci 11 ayında kuruma devlet hazinesinden yapılan transfer, 231 milyar liraya ulaştı.
Bu sayının, vergi gelirlerinin yüzde 30.6’sına denk gelmesi tablonun düşündürücü boyutunu ortaya koydu. Yapılan ek ödemenin ulusal gelire oranı da 1995’ten bugüne yaklaşık beş kat artış gösterdi.
PRİM ÖDEYEN AZALDI EMEKLİ MAAŞI ALAN ARTTI
Dikkat çeken açığın oluşmasında, iktisat idaresindeki kusurlu siyasetlerin yanı sıra çalışan ve emekli sayısındaki değişim de tesirli oldu. Ekonomik daralma sonucu çalışanlar azalınca prim ödemeleri düştü.
Emekli tarafında ise tam aykırısı bir istikrar oluştu. Son beş yılda prim ödeyenlerin sayısı sırf 1.2 milyon kişi yükselirken emekli maaşı alanlar 1.9 milyon arttı. Her yıl katlanan açık, izlenen siyasetlerde dönüşümün gerekliliğini gösterdi.
Türkiye’de toplumsal güvenlik sistemi bir taraftan çalışan sayısındaki artışın durması, başka yandan emekli sayısındaki artışla bir arada rekor açık vermeye devam ediyor. 1995 yılında vergi gelirlerinin yüzde 10,0 düzeyine ulaşan sigortalıların bütçe açığı, 2020 yılında yüzde 30’a ulaştı. Bütçeden toplumsal güvenlik kurumlarına yapılan transferin GSYH oranı da 1995 yılında yüzde 1,01 düzeyindeyken 2020 yılında yüzde 5,0’e yaklaşmış oldu.
Türkiye, toplumsal güvenlik sisteminde açık oranı süratle artan bir ülke. Bilhassa 1991 sonrası uygulamaya alınan erken emeklilik sistemi ile başlayan açık, gün geçtikçe artmaya devam ediyor. Hem çalışan ve bu sayede prim ödeyen sayısının gereğince artmaması, hem de emekli sayısındaki süratli artış ülkemizde toplumsal güvenlik sistemini adeta çökertme noktasına getirdi.
1995 yılında vergi gelirlerinin yüzde 10’u ve GSYH’nın yüzde 1,01’i düzeyinde olan toplumsal güvenlik açığı 2020 yılında çok daha yüksek düzeylere ulaştı. Yılın birinci 11 ayında SGK’ya yapılan bütçe transferi 231 milyar liraya ulaşırken, bu açık transferi vergi gelirlerinin yüzde 30,6’sına karşılık geliyor.
Birebir vakitte SGK açık transferi de 2017 yılında GSYH’nın yüzde 4,27’si düzeyine ulaşırken, bu meblağın 2020 yılında yüzde 5,0’lere ulaşması bekleniyor. Toplumsal güvenlik sistemi iki temel noktadan etkileniyor. Birinci olarak kayıtlı çalışan sayısı, yani prim ödeyenlerin sayısındaki artış.
2015 yılında 19 milyon 217 bin kişi ortalama prim ödemesinde bulunurken, bu sayı 2020 yılı birinci 11 ayında ortalama 20 milyon 441 bişn şahsa lakin yükselebildi. Son 5 yılda SGK primi ödeyenlerin sayısında yalnızca 1 milyon 223 bin kişilik artış yaşanırken, emekli aylığı tarafında durum çok daha farklı. 2015 yılında emekli maaşı alanların sayısı 11 milyon 755 bin kişi iken bu sayı Kasım 2020 yılında 13 milyon 254 bin şahsa yükseldi.
Yani son beş yılda prim ödeyenlerin sayısı 1,2 milyon kişi artış gösterirken, emekli maaşı alanların sayısı 1,9 milyon artış gösterdi. Gelirin görece azaldığı fakat masrafın arttığı bu periyotta SGK’ya yapılan bütçe transferleri de yaklaşık olarak yüzde 5,0’e ulaşmış oldu.
İKTİSAT DURUNCA AÇIK BÜYÜYOR
Toplumsal Güvenlik Kurumu-SGK aslında çalışanlardan elde ettiği primlerle emeklilerin maaş masraflarını ve kapsamda yer alan vatandaşların sıhhat masraflarını gerçekleştirmektedir. İktisadın sakinliğe girdiği yıllarda emekli sayısı artmaya devam ederken, çalışan sayısındaki azalış yahut durağanlık toplanan prim gelirlerini düşürmektedir.
Örneğin 2009 yılında yaşanan global krizle bir arada SGK açığı artmış ve bütçeden ödenen açık finansmanı 35 milyar liradan bir anda 52,6 milyar liraya yükselmiştir. GSYH fiyatındaki gerilemeyle birlikte SGK’ya aktarılan bütçe kaynağı yüzde 3,52 düzeyinden çabucak yüzde 5,26’ya yükselmiştir. Son 5 yılda SGK kapsamında çalışan sayısının beklenenin altında kalması ile SGK açığı süratle artmış ve 2015 yılında 79 milyar liradan 2020 yılı birinci 11 ayında 231 milyar liraya yükselmiştir.
SGK’ya bütçeden yapılan transfer ödemesi 2019 yılında da 196,8 milyar lira düzeyindeydi. Bu meblağ ise toplanan vergi gelirlerinin yüzde 29,2’sine karşılık geliyordu. Gerçekten 2020 yılında SGK’ya yapılan bütçe transferinin vergi gelirlerine oranı da yüzde 30,6’ya ulaşmış oldu.
Kaynak: karar.com
Para Tahlil