Koronavirüs 2020’nin birinci yarısında tüm dünyaya yayılmaya başladıkça, memleketler arası yardım kuruluşları virüsün fakir ülkeler – bilhassa de aslında yıllık bütçelerinin kıymetli bir kısmını borç ödemeye ayırmaya zorlananlar – üzerindeki potansiyel büyük olumsuz tesiri hakkında alarm vermeye başlamışlardı.
Artık, salgınla geçen vakit nerdeyse bir yıla tamamlanırken, bu ikazların birden fazla gerçek oluyor. Aktivistler gelişmekte olan ülkeler üzerindeki borç yükünü hafifletme eforlarının en iyi ihtimalle etkisiz olduğunu ve en makus ihtimalle özel dal borç verenlerine bir bağış niteliğine dönüştüğünü söylüyorlar.
Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF) geçen ay hükümetler ve özel işletmelerin yılın birinci 10 ayında 15 trilyon dolardan fazla ek yükümlülük üstlendikleri için dünya iktisadını tehdit eden bir “borç tsunamisi” konusunda ihtarda bulundu. IIF, gelişmekte olan ülkelerde, bu devirde borç yükünün %26 arttığını ve vergi gelirlerinin keskin bir formda düştüğünü tespit etti.
Dünya Bankası ve Memleketler arası Para Fonu dataları, en az 35 ülkenin şu anda “borç sıkıntısı” içinde yahut yüksek risk altında olduğunu gösteriyor. Gana, Kenya, Afganistan, Tacikistan, Haiti, Dominika, Tonga ve Tuvalu unların ortasında. Sorun, IMF bilgilerinin ortalama borcun gayri safi yurtiçi hasılanın %65,6’sına ve borç servisi yükümlülüklerinin yıllık gelirin ortalama %32,3’üne yükseldiğini gösterdiği Sahra altı Afrika’da bilhassa şiddetli.
Sonuç, gelişmekte olan ülkelerin önderleri için karmaşık bir dizi sorun. Gelirlerin daha düşük olmasıyla, mevcut borçlar üzerindeki ödemeler yıllık harcamaların daha da büyük bir kısmını kaplamakta ve değerli halk sıhhati yatırımlarına gereksinim duyulduğunda sıkıntı seçimler yaratmakta. Birçok ülke, milletlerarası borç verenlerin kredi itibarlarına bakışı etkileyerek gelecekte borçlanmayı zorlaştıracağı dehşetiyle, borçlarını yine yapılandırmalarına müsaade verecek programlardan yararlanma konusunda isteksiz davranıyor.
Sorunun en iyi örneği Zambiya’da görülüyor. Afrika ülkesi geçen ay 42,5 milyon dolarlık Eurobond ödemesinde temerrüde düştü. Uzmanlar, bu temerrüdün uzun bir zincirin birinci halkası olacağı konusunda telaşlı.
Bu yılın başlarında, G-20 büyük endüstrileşmiş ülkeler kümesi, IMF üzere büyük milletlerarası borç sahiplerine 70’den fazla yüksek borçlu gelişmekte olan ülkeye yıl -sonuna kadar borçlarının bir kısmının ödemesini ertelemelerine müsaade veren Borç Hizmeti Askıya Alma Teşebbüsü (DSSI) olarak bilinen bir planı onayladı. Program geçen ay Haziran 2021’e kadar uzatıldı.
Gelişmekte olan ülkelerin borç yükünü azaltma savunucuları, programı yarım kalmış olarak eleştirdiler, zira özel borç verenlerin – bankalar, hedge fonları ve öbür büyük özel bölüm alacaklılarının – benzeri kurallar sunmasını gerektirmiyor. Kimileri bunun özel dal alacaklılarına, onlara tam olarak ödeme yapmak için kullanılabilecek fonları hür bırakarak bir armağan manasına geldiğine işaret etti.
Londra merkezli borç affı taraftarı Jubilee Borç Kampanyası yöneticisi Sarah-Jayne Clifton, “Sınırlı borç askıya alma planının uzatılması, dünyadaki en yoksul insanların birçoklarını etkileyen derin borç ve sıhhat krizleriyle başa çıkmak için çok az işe yarıyor” dedi.
“G-20’nin plana özel ve çok taraflı borç verenleri dâhil etmemesi, global Güney borç krizinin ölçeğine aldırış etmediğini gösteriyor ve 3 milyar doların üzerinde borç ödemesi her ay en yoksul ülkelerden ayrılmaya devam edecek”. Clifton, VOA’ya gönderdiği bir e-postada, “özel kredi kuruluşlarının şu anda yoksul ülkelerden hala büyük karlar elde etmeleri bir skandaldır ”dedi.
Bununla birlikte, özel alacaklıların borçlu ülkelere rastgele bir tipten müsamaha sunma yükümlülüğü hâlâ yok ve borç erteleme savunucuları, borç silmenin Zambiya üzere ülkelerin mali yüklerinden kurtulmalarına sahiden yardımcı olacağını savunuyorlar.
Jubilee Borç Kampanyası’nın siyaset lideri Tim Jones, VOA’ya gönderdiği e-postada, tek tek ülkelerin – bilhassa ABD ve Birleşik Krallık’ın – harekete geçme vaktinin geldiğini belirtiyor.
“G-20, özel borç verenlerin borç yine yapılandırmalarına dâhil edilmesi gerektiğini söylüyor, lakin borçlu ülkelere bunu yapacak araçları sunmuyor” dedi. “Neredeyse tüm memleketler arası borç kontratları İngiliz yahut New York maddelerine tabi. Birleşik Krallık ve ABD’nin, özel borç verenlere olan borçların tekrar yapılandırılmasına imkan tanıyan bir yasa çıkarması gerekiyor. ”
Bununla birlikte, hem ABD hem de İngiltere, ABD’de kaotik bir başkanlık geçişi ve “anlaşmasız Brexit” kaynaklı eşzamanlı siyasi çekişmelerle birlikte gelişmekte olan dünyanın birçoklarında olduğundan daha makûs olan koronavirüs salgınlarından muzdarip. Bu koşullar altında, her iki ülkedeki siyaset yapıcıların dikkatlerini yakın vadede gelişmekte olan dünyaya çevirme talihi en iyi ihtimalle zayıf görünüyor.
VoA
Para Tahlil
