Kamu takviyeleri olmasa Kovid-19 krizi KOBİ’lerin iflas etmesine neden olacaktı. Bütçe açısından oldukça külfetli olan takviyeler iktisatta işlerin korunmasını sağlasa da gelişmiş ülkelerin uyguladığı mali siyasetlerin dışsallıkları, gelişen ülke ekonomilerini vurabilir….
Türk iktisatçılar Kovid-19 krizi devrinde değerli çalışmalara imza atıyorlar. Dr. Selva Demiralp, Dr. Cem Çakmaklı, Dr. Sevcan Yeşiltaş ve Dr. Muhammed A. Yıldırım ve Dr. Şebnem Kalemli-Özcan geçen aylarda tüm dünyada ses getiren ve Batı basınında geniş yankı bulan aşıların ekonomiler üzerine tesirini irdeleyen bir araştırma yayımladılar. O takımda yer alan Maryland Üniversitesi Profesörü Dr. Şebnem Kalemli-Özcan; UC Berkeley’den Pierre Olivier Gourinchas, Federal Reserve Bank of Atlanta’dan Veronika Penciakova ve Bank of Canada’dan Nick Sander ile mayıs ayında bir araştırmaya imza attı. Bu çalışma evvelki cuma bütün dünyanın yakından takip ettiği Jackson Hole seminerleri kapsamında sunuldu. 27 ülkedeki ve 50 kesimin incelendiği araştırmada, Kovid-19 krizinin KOBİ’ler üzerindeki tesiri ölçüldü. Araştırmanın özet bulguları şöyle oldu:
Şayet kamu dayanağı olmasaydı KOBİ’lerdeki batık oranı 9.1 puan daha yüksek olacaktı. Bu kayıp özel bölüm istihdamının yüzde 4.6’sını temsil ediyor. Yani bir o kadar da istihdamda kayıp yaşanacaktı. Kriz sürecinde ortaya çıkan problemli kredi oranı mütevazı boyutlarda kaldı. Lakin sermaye yeterlilik oranlarını yüzde 14.1’den yüzde 12’ye çekti.
GARANTİLİ KREDİ KIYMETLİ BİR PROSEDÜR
“Risk altındaki firmalar” olarak nitelenen şirketlere sonlu devlet takviyesinin maliyetinin de düşük yani mili gelirin binde 8 civarında kaldığı görüldü. Bununla birlikte kamu garantili krediler de benzeri halde tesirli olmakla birlikte bu alanda harcanan fonların ulusal gelirin yüzde 5.8’ini bulması nedeniyle daha kıymetli olduğu not edildi.
Ancak kamu takviyesi sağlanmaması durumunda KOBİ iflaslarının gelişmiş ekonomiler nezdinde yüzde 5.65, gelişen ekonomilerde ise yüzde 12.53 olacağı baz senaryoda açığa çıktı. Bu bize gelişen ülke KOBİ’lerinin şoklar karşısında çok daha kırılgan olduğu gösteriyor.
Bilindiği üzere Türkiye Kovid-19 sürecinde direkt kamu takviyesi sağlamak yerine KGF (Kredi Garanti Fonu) kredisi ile işletmelere takviye sağladı. Lakin bu formülün kıymetli bir model olduğu çalışmada açığa çıkıyor.
Araştırmanın sonuç kısmına baktığımızda faiz oranı affı, vergi ve kira ertelemelerinin firma iflasları üzerinde küçük bir tesiri olduğunu belirtilirken, nakit hibelerinin ise yüksek bir maliyetle iflas oranlarını değerli ölçüde azalttığı kaydedildi. Buna nazaran olağan bir yılda bir firmanın yıllık maliyetinin yüzde 15’ine denk gelen bir hibe dayanağı, iflas oranını yüzde 5.6 azaltıyor. Bunun ulusal gelir üzerindeki yükü ise yüzde 2.38 oranında oluyor. Lakin iktisadın yüzde 3.26’lık kısmını kurtarıyor. Öte yandan kamu garantili krediler üstte da aktardığımız üzere yüzde 5.8’lik bir maliyete neden olurken, iflas oranını Kovid-19 öncesine çekiyor, işlerin yüzde 4.59’unu kurtarıyor.
FAİZLERDEKİ ARTIŞ SERT VURABİLİR
Kamu dayanakları sayesinde, izlenen ülkelerde, iflasların yüzde 4.3 artışla sonlu kalacağı öngörülüyor. Halbuki takviyeler sayesinde iflas oranı, gelişmiş ekonomilerde olağan yıllara göre 0.43 yüzde puan azalırken, gelişen ekonomilerdeki iflas oranının yüzde 12.5’ten yüzde 9.3’e çekildiği belirlendi.
Gelişen ekonomilerde maliye siyaseti sayesinde Kovid-19 kaynaklı talep daralması yüzde 8 oranında dengelendi. Bu sayede istihdam korundu. Fakat global iktisatta süratli bir toparlanma faiz oranları üzerinde baskı oluşturacak bu da gelişen iktisatların toparlanmasının önünde aykırı bir rüzgar tesiri oluşturacak. Sonuçta gelişmiş ekonomiler olağanlaşırken gelişenler kuvvetli finansman şartları ile karşı karşıya kalacaklar.
‘SAATLİ BOMBA’ İŞLİYOR MU?
Bununla birlikte gerek hibeler gerekse kamu garantili kredilerin kıymetli bir kısmı yanlış tahsis edildiği için israf gündeme geliyor ve zati başarısız olacak firmalar ayakta tutulduğu için zombi firmaları yaratılıyor. Araştırmada yer alan varsayıma nazaran hibeler ve krediler KOBİ’lerin yüzde 1.5 ile 2.5’ine denk gelen zayıf firmaların üçte birini kurtarıyor. Dayanakların büyük kısmı ise Kovid-19 krizinden sağ çıkmak için takviyeye muhtaçlığı olmayan güçlü firmalara gidiyor.
2020 yılında sağlanan cömert dayanaklar başarısız firmaları kurtararak bir ‘saatli bomba” mı yarattı? Araştırmada bu tehlikeye de işaret edildi. Takviyeler kesildiğinde bu bomba patlayacak mı, kaygısı hakim. Baz senaryoda, bu şirketlerin iflas etmemesi için takviyelerin 2021 boyunca sürdürüldüğü dikkate alındığında şöyle bir sonuç ortaya çıkıyor; ülkeler olağana dönüşle birlikte dayanakları azalttıkça iflaslarda mütevazı bir artış görülecek. 2021’de öngörülen iflas oranı olağan devrin yalnızca 2.3 puan üzerinde kalırken, bunun 1.9 yüzde puanı 2020’de kurtarılan firmalar kaynaklı olacak. Buna nazaran 2020’de kamu takviyeleri ile ayakta kalan firmaların yüzde 30’u 2021 sonunda iflas edecek, bunların da yüzde 13’ünün zombi şirketler olduğu iddia ediliyor.
Sonuç prestijiyle sağlanan kredi takviyelerinde geri ödemeler başladığında dahi global iktisatta bir “zombifikasyon” belirtisi öngörülmüyor.
HASARLI NOKTALARA NÜFUZ EDİLDİ
Araştırma sonucuna nazaran firmalara özsermaye gibisi bir dayanak sağlanması, firmaları kurtarma aktifliği ile bunun getirdiği mali yük ortasında en iyi dengeyi sağlıyor. Mevcut kredi siyasetleri da uygun bir geri alma sistemiyle öz sermaye gibisi dayanağa dönüştürülebilir bu da hibeler ve geri ödeme olarak öz sermaye dönüşümlerine müsaade verilen krediler için kar vergisi halinde uygulanabilir. Sonuçta uygun geri alma sistemleri ile kurgulanacak bir siyaset manalı sayıda KOBİ’yi hayli ucuz maliyetle kurtarabiliyor.
Araştırmaya nazaran, Kovid-19 periyodunda uygulanan maliye siyasetlerinin global tesirleri hudutlu kalsa da, risk altındaki KOBİ’leri ayakta tutmada başarılı olduğu ve iktisadın hasarlı noktalarına nüfuz edebildiği ortaya çıktı.
YAPILANDIRMALAR GÜNDEME GELECEK
Araştırmada önümüzdeki periyoda ait öngörüler de yer aldı. Buna nazaran, kısıtlı mali alana sahip olan gelişen ekonomiler, devam eden salgın ve yükselen global faiz oranları ile risk primi yüzünden elverişsiz bir ortamla karşı karşıya.
Araştırma sonucunda iktisadın “zombifikasyona” yahut yaklaşan bir temerrüt dalgasına dair çok az delil bulunsa da, bilhassa gelişen ülke ekonomileri için finansal kırılganlıklar arttı.
Sonuçta şimdi vakti kestirilemese de gelişmiş ülkelerin uyguladığı maliye siyasetleri global gerçek faiz oranları üzerinde baskı kurmaya başladığında, FED para siyasetini normalleştirdiğinde, piyasalar riskleri yine fiyatladığında güvenlik açıkları daha da artacak.
Yüksek borçluluk ve kısıtlı mali alana sahip olunan ortamda, gelecek periyottaki finansal yayılmalar son derece güçlü bir olumsuz tesir yaratabilir.
Araştırma sonuçlarına nazaran, mali dayanaklardan fazla özel dalın borçluluk oranları izlenmeli ve borç yapılandırması üzere dikkatli makro ihtiyati ve finansal siyasetlere yük verilmeli.
‘TÜRKİYE İÇİN İFLAS TEHLİKESİ DAHA BÜYÜK’
Araştırmaya ait sorularımızı yanıtlayan Profesör Şebnem Kalemli-Özcan, hiçbir ülkenin Kovid-19 sürecinde gerçek siyaset uygulamadığını not etti. Lakin harcanan mali ölçü gelişmiş ülkelerde çok fazla olduğu için, çok masraflı olmasına karşın KOBİ’leri ve işleri kurtardığını söyledi.
Gelişmiş ülkeler nezdinde tahminen zombifikasyon kelam konusu olmayacak fakat çalışmada da vurgulandığı üzere faiz oranlarının artması gelişen ekonomileri kuvvetli bir sürecin beklediğini gösteriyor. Araştırmada vurgulandığı üzere geniş bir yapılandırma Türkiye özelinde baktığımızda esasen 2017’den beri Kredi Garanti Fonu eliyle devam eden bir süreç. Kısıtlı mali alan dikkate alındığında yüksek kaldıraç ve faiz oranları temelinde salgını kamu dayanakları ile bir halde atlatan gelişen ülke KOBİ’lerini bir iflas tehlikesi bekliyor olabilir mi?
Profesör Şebnem Kalemli-Özcan, bu sorumuzu ise şöyle yanıtladı: “Gelişmekte olan Türkiye üzere ülkeler için gelecekte iflas tehlikesi daha büyük. Lakin bu onların kendi mali siyaseti zombileri desteklediğinden fazla, dediğiniz üzere düşük faiz kredi verilince, ve de Amerika üzere ülkeler faiz artırınca bu kredilerin geri ödemesi zorlaşacağı için. Zira global faizler artınca malesef Türkiye’de faiz artmalı, artmazsa o vakit enflasyon artacak ki bu tekrar zati KOBİ’leri ıstıraba sokacak. Yani o denli ya da bu türlü birebir sonuca gelinecek.”
Recep Erçin’in müsaadesiyle Aydınlık.com’dan tekrar yayınlanmıştır
FÖŞ anlattı: Türkiye Göçmen, Mafya ve Talan İktisadı Oldu
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘Proje havuzu oluşturalım’
FÖŞ yazdı: Tüketici kredileri sorun mu?
Para Tahlil
