TCMB ve TÜİK kesimlerin bilançosunu çıkardı. Genel tabloda 2009-2019 ortasında bilhassa artan borçluluk oranları dikkat çekiyor. Kaldıraç kullanımı karlılığı artırırken daha çok faiz yükü ve bilançolarda bozulma getiriyor.
Türkiye iktisadının röntgenini çekmek açısından epeyce değerli bir çalışma dün Merkez Bankası (TCMB) ve TÜİK tarafından yayınlandı. 2009-2019 yıllarını kapsayan periyotta bilanço aslına nazaran defter tutan 730 bin 221 teşebbüsün kayıtları temel alındı. Şu dalda şu kadar firma var, bu bölümde şu kadar cirosal büyüklük, kârlılık var kısmına girmiyoruz. O kısımlar TÜİK’in internet sitesindeki bültende yer alıyor. Kesimlerin genelini içeren mali tablolara bakarak bir Türkiye iktisadı çerçevesi çizmeye çalışacağız. Öncelikle belirtelim çalışma Türkiye’deki bütün firmaları/girişimleri kapsamıyor fakat TÜİK’in belirttiğine nazaran yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerinin ciro büyüklüğü ile kıyaslandığında yaklaşık olarak yüzde 86’lık bir temsil hissesine sahip firmalardan oluşuyor.
BORÇ GELİRİN YÜZDE 142’Sİ
730 bin 221 teşebbüsün toplam bilançosuna baktığımızda kısa vadeli yükümlülükler (bu yazıda bundan sonra borçlar olarak anılacak) 3 trilyon 922 milyar TL, uzun vadeli borçlar da 2 trilyon 193 milyar TL. Toplamda 6.1 trilyon TL ediyor. 2019 sonu prestijiyle Türkiye’nin ulusal gelir büyüklüğü 4.3 trilyon TL. Firmalar ulusal gelirin yüzde 142’si kadar bir borç yükü altında bulunuyor. Kısa vadeli borçlar tek başına ulusal gelirin yüzde 91’i kadar. Türkiye, yemese içmese bir yıl çalışsa fakat kısa vadeli borcu öder durumda. Bununla birlikte teşebbüslerin toplam özkaynakları 2 trilyon 475 milyar TL seviyesinde. Teşebbüslerin toplam duran varlıklarının (İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilmiş olan bina, arsa ve makine teçhizat vd. ile lisans hakları, marka kıymeti ya da şerefiye) büyüklüğü 3 trilyon 611 milyar TL. Dönen varlıkları da (Nakit ve nakit benzerleri, alacak hesapları, stok, menkul değer, peşin ödenmiş sarfiyatlar ve kolay kolay nakde dönüştürülebilir öteki likit varlıklar) 4 trilyon 979 milyar TL.
DEVALÜASYON SÜRECİNDE KALDIRAÇ ORANI YÜKSELDİ
Meblağ olarak borcun en fazla olduğu kesim ise 1.5 trilyon TL ile imalat. Bunu 1.3 trilyon TL ise toptan perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin tamiratı izledi. İnşaattaki borç da 977 milyar TL. Yabancı kaynakların toplam etkinlere oranının 2009’da yüzde 59.7 iken 2019’da yüzde 71.2 olduğunu görüyoruz. Enteresandır; kaldıraç oranı 2009-2012 periyodunda yüzde 59 düzeylerinde kalırken, 2013 ile birlikte yani FED’in siyaset değiştireceğini duyuru edip de ülkemizde devalüasyon süreci başladığı yıldan itibaren, bu oran kademeli olarak artıyor. Kaldıraç oranı firmaların borç kullanma eğilimlerini gösteriyor. Buna nazaran son on yıllık periyotta 11.5 puanlık artış var. Bir yandan da yüksek kısa vadeli dış borçluluk yüzünden doların kıymetinin artması TL bazında bilançoları bozmuş; firmalar borcu çevirmek için daha çok borçlanmışlar. Bunu 2018’deki bozulmanın daha net olmasından 2019’da oranlarda hafif de olsa toparlanmadan görüyoruz. Yani nedir? Özel bölüm 2018’in Ağustos ayındaki kur şoku sonrası net dış borç itfasına başladılar. Bu da 2019’da kaldıraç oranının bir evvelki yıla nazaran 0.5 yüzde puan azalmasına, özkaynakların etkinlere oranının 0.5 yüzde puan artmasına yol açtı. Özkaynakların yabancı kaynaklara oranının da 1.1 puan düzelmesini sağladı. Misal biçimde özkaynakların faal toplamına oranı 2009’da yüzde 40.3 iken 2019’da yüzde 28.8’e düşmüş. 2013 ile birlikte bir bozulma var. Özkaynakların yabancı kaynaklara yani borçlara oranı da 67.5’ten 40.5’e gerilemiş. Elbet burada meblağ olarak bir özkaynak erimesi yok. Oranların gösterdiği şu; süratle artan dış kaynak kullanımının bilançolar üzerindeki bariz tesiri.
KÂRLAR HER GEÇEN YIL DAHA ÇOK FAİZE GİDİYOR
Teşebbüslerin borçluluğunu göstermesi bakımından kısa ve uzun vadeli yabancı kaynakların pasifler içerisindeki oranına baktığımızda; kısa vadelilerde son on yılda 7.8 yüzde puanlık bir artış var ve toplam pasiflerin yüzde 45.7’si kısa vadeli borçlardan oluşuyor. Uzun vadeliler de geçen süreçte 3.7 yüzde puan artarak yüzde 25.5’e çıktı. Banka kredilerinin etkin toplamına oranı da geçen on yılda 10.3 yüzde puan artarak yüzde 25.2 oldu. Genel manada özkaynak karlılık oranı yüzde 8.3’ten yüzde 12.4’e çıkmış durumda. Özkaynak karlılığındaki artışa rağmen girişimcilerin son yılda elde ettikleri rağmen faiz masraflarını karşılama oranındaki erozyon göze çarpıyor. Faiz ve vergi öncesi karın faiz sarfiyatlarına oranı 2009’da yüzde 279.1 iken 2019’da 196.5’e indiğini görüyoruz. Borçlanma yani artan kaldıraç kullanımı karlılığı artırsa da kardan faize daha çok hisse ayrılmasına neden olmuş. O denli ki bu oran döviz krizinin yaşandığı 2018’de yüzde 136.8’e kadar gerilemiş. Bu oran yıllar prestijiyle iniş çıkışlı bir seyir izlese de tekrar 2013 ve sonrasındaki yıllarda orandaki azalma epey bariz.
Aydınlık
https://aydinlik.com.tr/haber/sektor-bilancolarinda-borc-tehlikesi-yuksek-218466
Para Tahlil
