Ülkede gündem o kadar süratli değişiyor ki 10 gün evvel yapılan çok değerli bir açıklama dahi unutulup gidiyor.
Hatırlayalım 8 Eylül’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan kişisel emeklilik fonları (BES) ile ilgili kıymetli bir açıklama yapmış ve burada biriken 154 milyar liranın Korona salgını yüzünden güç duruma düşen özel şirketlere kredi olarak dağıtılmasından kelam etmişti.
Komşunun tavuğu…
Iktisadın çok zorda olduğu, devlet hazinesinin de giderek boşaldığı bu türlü periyotlarda, bir de bu kaynaklar öncelikli-imtiyazlı sayılan (başta savunma sanayi ve inşaat dalı olmak üzere) aşikâr kesimleri desteklemek gayesiyle kullanılıyorsa, yeni kaynak da yaratılmıyorsa, yönetenler açısından geriye (devlet bütçesi dışında da olsa), öteki kaynaklara yönelmekten öbür deva kalmıyor. Hele bunu yapmaya imkân veren bir de baskıcı ortam mevcutsa bu iş daha da kolay oluyor.
Tekrar hatırlayalım uzunca bir müddettir bütçe açıklarının kapatılmasında, ulaştırma projelerinin fonlanmasında ve belirli sermaye kümelerine kaynak aktarılmasında kullanılan İşsizlik Sigortası Fonu bu defa Korona sonrasında personel çıkartma yasağı altında fiyatlı müsaadeli sayılan personellere yapılan çok sonlu fiyat ödemelerinde fakat asıl olarak da işverenlere takviye maksadıyla kullanılıyor. Ne de olsa “komşunun tavuğu komşuya kaz üzere görünüyor”.
Bu ve gibisi uygulamalara artık alıştık desek yeridir. Fakat bu türlü uygulamaların bize ilişkin yerli ve ulusal uygulamalar olduğunu düşünürken, bir haber Şili’de kişisel emeklilik fonları ile ilgili benzeri bir teklifin bundan iki ay öncesinde gündeme geldiğini ortaya çıkardı.
Özel emeklilik fonlarıyla meşhur bir ülke Şili
Şili neo-liberalizmin ve “Şikago Oğlanları” olarak da isimlendirilen gerici iktisat ekolü ideolojisinin hayata geçirildiği birinci ülke. Ülke (11 Eylül 1973 yılında), Lider Allende öncülüğünde yürütülen demokratik sosyalist dönüşüm uğraşlarını durdurmayı amaçlayan CIA tarafından organize edilen bir askeri darbe ile bu yola sokuldu. Emsal bir biçimde, ondan 7 yıl sonra tıpkı model ve doktrin tekrar CIA tezgâhlı bir askeri darbe ile 12 Eylül 1980’de Türkiye’de gündeme getirildi.
Her iki ülke de, bu darbeler ve neo-liberal ideoloji ve uygulamaların altında, memleketler arası finans kapitalin isteğine uygun olarak dönüştürüldü. Demokratik hak ve özgürlükler rafa kaldırılırken, ağır bir özelleştirme, metalaştırma ve piyasalaştırma furyası hayata geçirildi. Bunlardan ziyadesiyle ziyan görenler ise başta toplumsal güvenlik ve kamusal emeklilik hakları ortadan kaldırılan ya da tehlikeye giren işçiler oldu.
Şili bu süreçte özel kişisel emeklilik fonlarını en kapsamlı olarak kurup işleten ülkelerden biri oldu. O denli ki bu fonlar şu anda 200 milyar dolarlık bir varlığı yönetiyor. Korona salgını sonrasında, kamusal finansman ezası yaşayan bu ülkede siyasal iktidar ülkedeki bu ferdî emeklilik fonlarındaki tasarruflara gözünü dikti.
Çalışanların fonlarda biriken paralarının yüzde 10’u kullanılacak
Bu hedefle Şili’nin sağcı devlet lideri bir teklifte bulundu. Buna nazaran; kişisel emeklilik fonlarında tasarrufu olan çalışanlar kendi hesaplarında biriken paranın yüzde 10’unu çekebilecekler (normalde çekilemiyor).
Bir öteki anlatımla bu personeller, gelirleri en az üçte bir oranında düşmüşse, istihdam durumlarına bakılmaksızın tasarruflarının yüzde 10’unu çekebilecekler ve tüketim maksatlı olarak kullanabilecekler. Şili’de bu tekliften iki hafta evvel de, düşük faizli kredi, ipotekli konut kredisi faizi geri ödemesi ertelemesi, kira sübvansiyonu ve yüksek tahsil finansman takviyesi üzere dayanaklar açıklanmıştı.(1)
Bu tedbirlerin, salgın nedeniyle gelir kaybına uğrayan çalışanların bu kayıplarını telafi etmelerine yardımcı olmak emeliyle alındığı ileri sürülürken, Şili hükümeti bu öneriyi şu münasebetlerle de savunuyor: Kaynağın yalnızca yüzde 10’u alınacağı için, bu çekişler uzun vadede bu fonların gelişimini olumsuz etkilemeyecek. Bunun yalnızca gelir dayanağı olarak fakirleşmeyi önlemeye değil, birebir vakitte tüketim harcamalarını da artırarak, iktisadın toparlanmasına da katkısı olacak.
Kısaca, 200 milyar dolarlık birikimin 20 milyar doları ekonomiyi talep taraflı olarak büyütmek maksadıyla kullanılacak.
Askeri diktatörlükler yok ancak neo-liberal dayatmalar el koymalarla sürüyor
Görüldüğü üzere Şili hükümeti darbeden bu yana geçen 47 yıl sonra dahi neo-liberalizmin dayatmalarını devam ettiriyor. Global bir salgın nedeniyle gelirleri azalan, fakirleşen işçilere kendi birikimlerinin bir kısmını kullanma lütfunda bulunuyor. Ne devlet bütçesinden bir kaynak aktarmayı düşünüyor ne de servet vergisi üzere (bu emelle kullanılabilecek) bir yeni kaynak yaratmayı düşünüyor. Halbuki gelir ve servet bölüşümü eşitsizliğinin en fazla olduğu ülkelerin başında gelen bu ülkede, büyük servetlerin sahibi zenginlerden alınacak bir servet vergisi ile gerekli finansman kaynağı rahatça sağlanabilir.
Bu türlü durumlarda bizimkilerin de aklına; halka ilişkin olan hazır kaynaklara el koymak geliyor. Üstelik BES’teki birikimlere el koyma teklifinde olduğu üzere, bu kaynakları özel şirketlere kredi olarak vererek, böylelikle hedefinin da dışında kullanmak fikri, cazip bir fikir olarak benimseniyor.
Ekonomiyi ise, dünyanın birçok ülkesinin halihazırda yaptığı üzere, personel fiyatlarını artırarak ya da halka hakikaten gelir takviyesi vermek yerine, onlara kelamda ucuz ve bol kredi vererek, ancak gerçekte halkı daha da borçlandırarak toparlamayı düşünüyor.
Kısaca daha evvel Kredi Garanti Fonu aracılığıyla yapılan bu kredi-borç pompalama işi artık sürdürülemez bir noktaya gelince (bu uygulamada sahiden gereksinimi olanların bir kısmı kredi alamazken, birtakım uyanıklar bu kredileri alarak borsada, döviz alımında kullandılar, bankalara mevduat olarak yatırdılar, lüks araba ve konut aldılar), artık son deva olarak BES’te biriken tasarruflara yöneliniyor.
Üstelik BES ile ilgili bu teklif, şahsen Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından daha evvel gündeme getirilen Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası teklifini rafa kaldırmak manasına geldiği üzere, ferdî emeklilik bölümünü bir daha asla toparlanamayacak bir duruma sokma potansiyeline de sahip. Zira aslında kendine çok az bir yönelimin olduğu bilinen bu dala bir daha asla itimat oluşmaz.
İktidarı pragmatizm yönetiyor
Lakin siyasal iktidarı artık pragmatizm yönetiyor. O nedenle de kısa aralıklarla yapılan açıklamaların ya da atılan adımların birbiriyle çelişmesi artık çok doğal karşılanmalı.
İşin bir öbür boyutu kuşkusuz kamusal emeklilik hakları ile ilgili. Bir müddettir 657 Sayılı Kanuna tabi devlet memurları kapsamındakiler de dâhil olmak üzere, kamusal emeklilik haklarının önemli risk altında olduğu biliniyor. Çünkü siyasal iktidar bunun kendi için büyük bir yük oluşturduğuna inanıyor ve tıpkı sivil istihdam yaratmaktan vazgeçtiği üzere (üniformalı istihdam dışında), işçilere kamusal emeklilik sunmak yaratmak vazifesinden de çekilmek istiyor.
Özcesi, hem Şili’de, hem de Türkiye’de yapılmış olan askeri darbelerin sonrasında kurulan nizamın motamot devam etmekte olduğu, işçilerin haklarına, tasarruflarına el konulmak istenmesinden de apaçık anlaşılıyor.
İşin daha da berbatı 2019 sonunda ortaya çıkan Korona salgını ile birlikte kapitalizm giderek hiç de “hayırlı” olmayan, çok daha berbat bir yola girmiş bulunuyor. Hükümranlar ise hem ideolojik olarak, hem de uygulamalarıyla bizleri bu yeni sürece alıştırmaya çalışıyor.
T24’te yayınlanan “Korona sonrası kapitalizm” makalesinden alıntıdır.
Prof. Yalçın Karatepe: ‘BES, İşsizlik Fonu, Varlık Fonu’
Mustafa Durmuş: Hükümet BES’e el koyarsa!
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘BES’lenme
Tasarruf Sahibi Telaşlı: BES’ler kredilere mi akıtılacak?
Para Tahlil
