Altınbaş Üniversitesi öğretim üyesi ve Sol Parti Liderler Heyeti üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, “Yeni Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan ve Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal’ın var olan yapının içerisinde, AKP milletvekili olarak da kamu idaresindeki bu bozulmada vebali bulunan kimselerin bir farklılık yaratacaklarını sanmıyorum” dedi.
Kozanoğlu, Türkiye’nin bir yıl içerisinde yenilemesi gereken 181.3 milyar dolar dış borcu olduğunu, ülkenin önemli bir ödemeler istikrarı krizi yaşama tehlikesi bulunduğuna işaret etti. Türkiye’nin bugün en can yakıcı sıkıntısının işsizlik olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu ile iktisattaki sün gelişmeleri konuştuk.
* Evvel geceyarısı atamasıyla Merkez Bankası lideri değişti, peşinde Bakan Berat Albayrak’ın istifası geldi, bu süreci nasıl değerlendiriyorsunuz?
Öncelikle merkez bankası liderlerinin mühletleri dolmadan vazifeden alınmaları yahut istifa etmeleri çok istisnai bir durumdur. Lakin bir yolsuzluk, usulsüzlük kelam konusu olduğunda gündeme gelebilir. Bir ülkede peş peşe iki liderin, Murat Çetinkaya ve Murat Uysal’ın vazifeden alınmaları kurumsal yapıların çökmekte olduğunun alameti sayılabilir. Ben aslında merkez bankasının bağımsızlığını savunmuyorum. Zira bu bağımsızlığın toplumun üretim, istihdam, geçim tasalarından uzaklaşmış, finansal piyasaların taleplerine nazaran davranmaya kurgulanmış, neoliberalizmin ana direklerinden biri olduğunu düşünüyorum. Ne var ki bir yasal değişiklik yapılana kadar merkez bankası bağımsızlığına sonuna kadar sahip çıkmak gereğine de inanıyorum. Kaldı ki TCMB’de temel kararlar Para Siyaseti Konseyi (PPK) tarafından verilir. Lider 7 üyeden yalnızca birisidir. Beğenilmeyen faiz kararlarıyla tüm faturanın liderlere çıkarılması da farklı bir çarpıklıktır.
* Pekala Bakan Albayrak’ın istifası?
Tıpkı biçimde Hazine ve Maliye Bakanı’nın istifasını toplumsal medyada duyurması da bütün teamüllere alışılmamıştır. İstifa tek taraflı bir kuruluş olmasına rağmen, makam sahibi istifayı şahsen kendi üstüne, burada Cumhurbaşkanı’na sunmalıydı. Bunu ortadaki akrabalık bağının bunu gerektirmesini bir yana bırakarak, büsbütün yerleşik kamu idaresi adabına dayandırıyorum. Aslında olağanda başka olması gereken iki işlevi Hazine ve Maliye bünyesinde toplayan bir bakanlıkta vazife yapmak, üstelik de makro istikrarları son derece bozuk bir ekonomiyi tüm dünyanın pandemi sürecinden geçtiği bir devirde yönetmek nitekim çok meşakkatli bir vazife olmalı. Fakat Berat Albayrak daima sağladığı dayanılmaz başarılardan bahsettiği, tüm dünyanın bizi kıskandığı savını lisanına doladığı, yaşanan sıkıntıları halkla paylaşmadığı için toplumun inancını büsbütün kaybettiği için tartışmaların amacına oturmuştu.
* Bireyleri değiştirmekle ekonomiyi düzlüğe çıkarmak mümkün mü, Türkiye iktisadı için iş işten geçti mi?
Genelde iktisattan sorumlu bakanın istifası, üstelik yerine kimin geleceği belirli değilse piyasaların olumsuz tepkisiyle karşılaşır. Berat Albayrak’ın çok yıpranmışlığı tersine müjde tesiri yarattı. Tıpkı gün, ABD başkanlığını Biden’ın net bir biçimde kazandığının anlaşılması, aşı çalışmalarında uzaklık alındığına dair olumlu haberler de üzerine eklenince lira bir günde yüzde 5’in üzerinde bedel kazandı. Bir de döviz piyasalarında “overshooting”, çoka kaçma denilebilecek bir olgu vardır. Bir para paha kaybetmeye başlayıp, özgür düşüşe geçince artık her yeni girenin bile yüzü gülmeye, dövizden her çıkan pişman olmaya başlar. Ve kur iktisadın makro temellerinden iyice kopar, ta ki bir düzeltme gelen kadar. 1994, 2001, 2018 kur ataklarında bu süreç daima yaşandı. 22 Ekim PPK kararında beklenen faiz artışının gelmemesiyle dolar kurunun 7.90 liradan, 6 Kasım günü 8.50’nin üzerine çıktığını gözlemledik. Anlaşılan 9 Kasım’da olumlu algının güçlenmesiyle piyasalar bunu bir düzelme için fırsat bildi.
İSTİFA MÜJDE TESİRİ YARATTI
* Piyasanın Bakan Albayrak’ın istifasına birinci reaksiyonu döviz satışı oldu, piyasa yaşananları nasıl algılıyor, piyasanın ana beklentisi ne?
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin Türkiye’nin demokratik birikimine, kurumsal yapıların gelişmişliğine, iktisadın geldiği seviyeye hiç de uygun olmayan bir model olduğu kısa vakitte anlaşıldı. Bu sistemde beşerler her mevzuda cumhurbaşkanının ağzına bakmak zorunda kalıyor, geri kalan tüm figürler bir siluet olmaktan öteye gidemiyor. Bunun tahminen de en açık örneği Strateji ve Bütçe Başkanlığı üzere kağıt üzerinde en kıymetli, Kalkınma Planı’nı, Yıllık Program’ı, Bütçe’yi, Orta Vadeli Program’ı hazırlamakla vazifeli bir kurumun başında kimin bulunduğunu kamuoyu dün fark etti. Üstelik bu kişi Maliye Bakanlığı misyonundan ismi bilinen Naci Ağbal’dı. Kulis bilgileri de Erdoğan’ın rezervlerdeki erimeyi Ağbal’ın brifingiyle öğrendiğini, bizlerin gün be gün izlediği bir datanın gidişatından lakin haberi olduğuna işaret ediyor ki, bunlar daima sistemin işlemediğinin alametleri.
Şahıslar fakat özel bir misyonla o vazifesi üstlenmişlerse, kamu idaresine sinerji katacak bir güçle donatılmışlarsa özel bir tesir yaratırlar. Örneğin Kemal Derviş bu türlü bir figürdü. 15 günde 15 yasa çıkaran, piyasa toplumunu Türkiye’de iyice yerleştiren, tarımın çöküşüne taban hazırlayan programını hiçbir vakit desteklemedim. Lakin misyonu üstlendiğinde, Dünya Bankası (DB) lider yardımcılığından gelmiş bir teknisyen olarak, hem IMF-DB üzere kuruluşların takviyesini ardına almıştı, hem de memleketler arası piyasalara itimat verecek bir tartıya sahipti. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirilen Lütfi Elvan ve Merkez Bankası lideri Naci Ağbal bürokrasiden gelen, biraz daha oturaklı bir profil veren kimseler. Lakin bu yapının içerisinde, bir taraftan neoliberal, bir yandan kayırmacı sistem sürerken, AKP milletvekili olarak da kamu idaresindeki bu bozulmada vebali bulunan kimselerin bir farklılık yaratacaklarını sanmıyorum.
EN CAN YAKICI SORUN İŞSİZLİK
* Sizce şu anda Türkiye’nin en can yakıcı meseleleri nelerdir?
Türkiye’nin bugün en can yakıcı probleminin işsizlik olduğunu düşünüyorum. AKP iktisat idareleri hiçbir vakit işsizlik oranlarını aşağı çekemediği üzere, başta gençlerin, bayanların üretim sürecinin dışında kalmalarına yönelik tedbirler de geliştirememişti. Lakin bu sefer durum daha da vahim. Zira nüfus süratle artarken, çalışma isteği beyan eden nüfus giderek azalıyor. Demek ki bir iş bulmaktan umudunu kesen, iş arama cüretini yitiren, bilgi ve hünerlerinin işgücü piyasasında bir karşılığı kalmadığını düşünen yurttaşlarımızın sayısı milyonları buluyor. Türkiye’ye mahsus bir sorun ise, Cumhur ittifakının bağlantı ağlarının dışında kalan, bürokrasiyi adeta parsellemiş tarikat ve cemaatlerle bir bağı bulunmayan yurttaşlar işsizlik sıkıntısını katmerli yaşıyorlar, kamu istihdamının büsbütün dışına düşüyorlar.
Bugün çalışma yaşındaki şahısların kaba taslak fakat yarısı çalışma isteği beyan ediyor. İşsizleri çıkarınca her 100 bireyden 43-44’ünün istihdam edilebildiği bir iktisatla dünya ile rekabet edebilmek imkansız. Hele Covid-19 periyodunda kısa çalışma ödeneği yahut nakdi fiyat kapsamındakileri de göz önüne alınırsa her 3 bireyden fakat 1’inin fiilen işbaşı yaptığı bir tabloyla karşılaşıyoruz. Her 100 bayandan 27’sinin istihdam edilebildiği istatistiği de işsizliğin işsizliğin toplumsal cinsiyet boyutunu gösteriyor. Her 100 genç erkeğin 30’u çalışabilmekte, her 100 genç bayanın istihdam edilebilenleri 20 civarında seyretmektedir. Bu ekonomik bir sorun olduğu kadar toplumsal ve ruhsal boyutları da bulunan derin bir yaradır.
TEHLİKE ÇANLARI ÇALIYOR
* Pekala bu krizden çıkış görüyor musunuz, ne yapmalı?
Türkiye’nin 1 yıl içerisinde yenilemesi gereken 181.3 milyar dış borcu bulunuyor. Ülkenin önemli bir ödemeler istikrarı krizi yaşama tehlikesi var. Zira cari açık daima artıyor, bu borçların çevrilmesindeki zahmet ile birleşince tehlike canları çalıyor. 2020’nin birinci 7 ayındaki cari açık 21.7 milyar dolar. Yıl sonunda 30 milyar doları aşması bekleniyor. Dünya iktisadının bıçak sırtında bulunduğu bir devirde Türkiye’nin borç krizine sürüklenmesine müsaade verilmeyeceğini düşünüyorum. Fakat asıl tehlike şu: özel kesim 2018 ilkbaharından beri “delevaraging” denilen borçlarını azaltma telaşında. Son 2 yılda özel kesimin dış borçları 62.3 milyar dolar azalmış. Gerçek bölüm şirketleri dış borçları yanında yurt içi bankalara olan döviz yükümlülüklerini de aşağı çekme uğraşında. 2017 yılında 211.3 milyar dolar açık veren net döviz konumu bugün 162.2 milyar dolara gerilemiş. Yani makas 49.1 milyar dolar kapanmış. Bu riskin azaltılması açısından olumlu. Ancak şirketler kesiti borçlarını ödemek için döviz talep edince bu kurları yükselten bir tesir yaratıyor. Daha da değerlisi, gerçek dal nakit akışlarını dış borçların tasfiyesine tahsis edince yeni yatırım yapmıyor, istihdam yaratmıyor, iktisat bu cendereden bir türlü çıkamıyor. Zoraki tüketici ve konut kredilerini pompalamak ise, hem enflasyonist tesir yaratıyor, hem de kısa müddette sönümlenen bir canlılık yerini sakinliğe bırakıyor.
SIKINTI BİR KIŞ BİZİ BEKLİYOR
* Bundan süreçteki süreçte yurttaşları nasıl günler bekliyor?
Döviz kurlarındaki artış enflasyona ivme kazandırıyor. Talep düşük olduğu için bu 2018’deki üzere anında fiyatlara yansımıyor. Lakin vakit içine yayılarak enflasyonu artırıyor, yurttaşın satın alma gücünü geriletiyor. Merkez Bankası’na nazaran kur artışlarının fiyatlara yüzde 20 geçirgenlik tesiri var. Pandemi bilhassa ağırlama ve perakende bölümünü çok olumsuz etkiliyor. Küçük esnaf, sokak satıcıları, kayıt dışı çalışanlar salgından en fazla etkilenen bölümler. Yurtdışından borçlanma imkanlarının çok hudutlu olduğunu gören iktisat idaresi daha da yüksek bütçe açıkları vermekten kaçınıyor. Bu nedenle toplumsal yardım programlarını çok hudutlu tutuyor. En son açıklanan bilgilerle Toplumsal Muhafaza Kalkanı çerçevesinde 39.2 milyar lira dağıtılmıştı. Bu GSYH’nin 1’inin altında çok hudutlu bir dayanak. 6.3 milyon aileye yalnızca 1 seferlik 1000 TL ödemeyle yetinilmişti. Önümüzdeki aylarda zorlama kredilerin geri ödemeleri de kapıya dayanınca büyük külfetler yaşanacak. Ne yazık ki göründüğü kadarıyla Türkiye’yi yoksulluk, hatta açlık imajlarının yaygınlaştığı güç bir kış bekliyor.
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil
