GSYH’DE SERT DÜŞÜŞ
Korona virüs salgınının en çok etkilediği ikinci çeyrekle ilgili öncü göstergeler iktisatta sert bir daralma yaşayacağımızın sinyalini vermişti. Beklentilerin %10 civarında olduğu ekonomik daralma TÜİK’in açıkladığı bilgilere nazaran %9.9 olarak gerçekleşti. Bizim beklentimiz %9.5 düzeyindeydi. Takvim tesirinden arındırılmış büyüme oranı yıllık bazda %10,0 olurken, takvim ve mevsimsellikten arındırılmış GSYH bir evvelki çeyreğe nazaran %11 daralma gösterdi. 2. çeyrekte 1.04 trilyon lira düzeyinde olan nominal GSYH ise 4 çeyrek toplam bazda 4.48 trilyon liraya yükseldi.
Harcamalar tarafından büyüme bilgilerinin ayrıntısına bakıldığında özel tüketim büyümesinin evvelki çeyrekte görülen %4.5’lik büyümenin akabinde %8.6 daraldığını düştüğünü görüyoruz. İkinci çeyrekte tüketici harcamaları ortasında da en büyük düşüş %28.8 ile giyim, ayakkabı üzere tüketim mallarını içeren yarı güçlü tüketim mallarında görülmüş, sağlam tüketim mallarında düşüş
%0.9 ile sonlu kalmış. Öte yandan hanehalkı tüketim kümeleri ortasında yer alan hizmetler salgının bilhassa hizmet bölümünün faaliyetlerini durdurmuş olmasına paralel biçimde %25.4 daralma göstermiş. 2. çeyrekte salgının ekonomik tesirlerini hafifletmek için pek çok tedbir alınmış olsa da bu tedbirler kamu harcamalarından çok borç ötelemeleri ve bankacılık sistemine ve münasebetiyle gerçek kesime likidite takviyesi formunda gerçekleşti. Hakikaten GSYH dataları de 2. çeyrekte kamu harcamalarının evvelki seneye nazaran büyüme göstermeyip tam aksine %0.8 düştüğünü gösteriyor.
2018 yılının 3. çeyreğinden itibaren yıllık bazda daralma gösteren 2019’un son çeyreğinde %0.6’lık büyüme ile daralma bölgesinden çıkan sabit sermaye oluşumu evvelki yılın tıpkı periyodundaki %-20.85’lik kuvvetli negatif baza karşın bu yılın ikinci çeyreğinde %6.1 daralma gösterdi. Daralmanın arkasındaki ana neden ise yeniden inşaat yatırımları oldu. İnşaat yatırımları geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran %16.4 küçülürken makine ve teçhizat yatırımları ile öteki yatırımlar sırayla %4.7 ve %8.6 büyüme gösterdi. Kapasite kullanım oranı yahut makine teçhizat üretimi üzere öncü göstergelerden takip ettiğimiz yatırım talebi en berbatın geride kaldığını teyit ediyor lakin şimdi salgın öncesi devir düzeylerine ulaşılabilmiş değil ve ulaşılabilmesi için ekonomik canlanmanın kesintisiz bir biçimde devam etmesi gerekiyor.
Salgının ekonomik tesirlerini en derinden hissettiğimiz kesim hizmet dalı olmakla birlikte ikinci en derin yarayı alan kesim ihracatçılar oldu. 2Ç20’de ihracat geçen yılın birebir devrine nazaran %35.3 daralırken ithalat düşüşü %6.3 ile daha hudutlu seviyede kaldı. Buna dayalı olarak evvelki iki çeyrekte sırayla büyümeyi 5.5 ve 4 puan aşağı çeken dış talep bu yılın ikinci çeyreğinde büyümeyi 7.8 puan aşağı çekti. Önümüzdeki devirde ihracatta hafif toparlanma ile bu durumun bir modül düzeldiğine şahit olabiliriz lakin salgının tüm dünyada yarattığı hasar ihracat performansımızın
yavaş yavaş iyileşme göstereceğine ve dış talebin katkısının kıymetli ölçüde negatif kalmaya devam edeceğini gösteriyor.
Salgının yarattığı hasarın en derinden hissedildiği hizmet bölümünde daralma %9.5 olurken, alt bölümlerden toptan ve perakende ticaret, ulaştırma, depolama, konaklama ve yiyecek bölümlerini içeren hizmetler %25 ile en büyük düşüşü gösterdi. Sanayi üretiminde daralma %16.5 olurken imalat sanayi üretimi %18.4 düşüş gösterdi. İnşaat yatırımlarındaki bozulmaya paralel halde inşaat üretimi %2.7 azaldı. Öte yandan yılın birinci çeyreğinde bir evvelki yıla nazaran %2,6 büyüyen ziraî üretim ikinci çeyrekte %4.0 büyüme gösterdi.
Yılın ikinci yarısına dair sonlu sayıda bilgi yayınlanmış durumda lakin gerçek kesim itimat endeksi, PMI üzere ankete dayalı bilgiler iktisadın süratli bir toparlanma içinde olduğunu ve hatta pandemi öncesi periyoda dönüldüğünü gösteriyor. Öte yandan kapasite kullanımı, ticari krediler üzere gerçek datalar ise ekonomik toparlanmayı teyit ederken şimdi pandemi öncesi düzeylerin gerisinde olduğumuzu gösteriyor. Mevcut piyasa dalgalanması, borçlanma maliyetlerinde artış, küresel zayıflığın ihracat üzerine negatif tesiri üzere ögeler pandeminin yarattığı hasardan çıkma suratının
sürdürülebilir olmadığını düşünmemize neden oluyor. Bu doğrultuda 3. ve 4. çeyreklerde düşük tek taneli büyüme oranları bekliyor ve 4. çeyrekte evvelki yılın birebir ayında görülen %5.96’lık yüksek baz nedeniyle üçüncü çeyrekten daha düşük bir büyüme oranı görebiliriz. Beklentilerimize paralel bir ikinci yarı performansı yılın tamamında GSYH’nin %1.2’lik bir daralma göstermesine neden olacaktır.
Hasret Derici Şengül
Spinn Consulting Founding Partner
@ozlemderici
Para Tahlil
