Piyasada son 10 gündür devam eden ve dün kurdaki süratli yükseliş ile bir şok niteliğini alan piyasa volatilitesi dün USD/TRY kurunun 7.30’un üzerine çıkmasına, BİST’te %5.0’in üzerinde bir kıymet kaybı yaşanmasına, gösterge tahvil faizinin Nisan ortasındaki düzeyi olan %12.2’lere geri dönmesine ve Türkiye’nin risk primini gösteren 5 yıllık CDS (Credit Default Swap) spreadinin 600’a yaklaşmasına neden oldu.
Yaşanan volatiliteye karşılık TCMB ve BDDK yetkilileri akşam saatlerinde biraraya geldi ve durum değerlendirmesinde bulundu lakin şimdi toplantıdan çıkan kararlarla ilgili bir açıklama yapılmadı. Öte yandan TCMB artan kur volatilitesine karşı beklendiği biçimde bankalara sağladığı likiditenin yüklü ortalama fonlama maliyetini (AOFM) dün, bir gün evvelki %7.80 düzeyinden %7.88’e yükseltti. Siyaset faizi olan haftalık repo faizinin %8.25 düzeyinde olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda AOFM’yi evvel %8.25’e çıkardığını akabinde da haftalık repo ihalelerini iptal ederek faiz koridorunun üst bandı olan %9.75’ten fonlama yaptığına şahit olabiliriz.
Ayrıyeten TCMB yaptığı açıklamada gayeli likidite imkânlarını kademeli olarak azaltılacağını da belirtti. Münasebetiyle salgın sonrası siyaset faizinden daha düşük maliyetle yapılan fonlamalar vadesi geldiğinde yenilenmeyebilir. Bloomberg’ün belirttiğine nazaran bu kanalla yapılan fonlamada vadesi gelmemiş süreçlerin toplam ölçüsü 60 milyar TL ve ortalama faiz %6,83. Bir sonraki birinci vade tarihi ise 13 Ağustos 2020.
Kur volatilitesine karşı piyasaya direkt döviz müdahalesinde bulunmayan ve rezerv opsiyon sistemini da neredeyse büsbütün terk eden TCMB’nin brüt rezervleri 24 Temmuz itibariyle 93 milyar dolar düzeyinde. Bunun 50.9 milyar doları döviz rezervi, geri kalanı altın. Bu rezerv ölçüsünün kâfi olup olmadığıyla ilgili bakılan tüm göstergeler (rezervlerin kısa vadeli borçlara oranı, rezervlerin kaç aylık ihracatı karşıladığı vb.) TCMB rezervlerinin kâfi olmaktan uzak olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten TCMB’nin büyük kısmı zarurî karşılıklardan oluşan yükümlülüklerini çıkardığımızda net rezervlerin 17.4 milyar dolar düzeyinde olduğunu görüyoruz.
Teoride TCMB brüt rezervlerinin tamamını piyasaya müdahale için kullanabilir lakin burada iki sorun karşımıza çıkıyor: 1. Rezervlerdeki altın ölçü itibariyle piyasada alıcı bulamayabilecek kadar büyük yani bir nevi illikit, 2. TCMB’nin bilançoda görünmeyen bir öteki yükümlüğü olan swap karşılıkları çok yüksek seviyelere çıkmış durumda. Bankaların swap piyasasında TL likiditesi karşılığında TCMB’ye sağladığı rezerv ölçüsü Haziran sonu itibariyle 58.9 milyar dolar seviyesinde. Bunun 13 milyar doları 1 aya kadar vadeliler, geri kalan kısmını daha uzun vadeli swaplar oluşturuyor. Bu yükümlülüğü de göz önünde bulundurduğumuzda TCMB rezervlerinin çok daha yüksek düzeylerde olması gerektiği sonucuna varıyoruz ve TCMB net rezervlerinden bu ölçüsü da çıkardığımızda net rezervlerin -36.3 milyar dolar düzeyinde olduğunu görüyoruz. Bilgiler geriden geldiği için Haziran sonu bedellerini belirttik lakin Temmuz sonunda bu açığın daha da artmış olması ihtimali yüksek.
TCMB rezervlerindeki erimenin yanı sıra bir müddettir kamu bankalarının döviz açık durumunda da (döviz varlıkları ile döviz yükümlülükleri ortasındaki fark) kıymetli ölçüde bir açılma gördük. Bunun manası kamu bankaları tarafından piyasaya döviz arzı gerçekleştiriliyor olması.
Toplam bankacılık dalının açık konumu elimizdeki dataların başlangıç tarihi olan 2002 sonundan bu yana en yüksek seviyeye çıkarak 24 Temmuz itibariyle 5.7 milyar dolar oldu. Bunun ardında kamu bankalarının yarattığı ve 10.1 milyar dolara yükselen döviz açık konumu yatıyor. Bu döviz arzının karşılığında piyasadan TL likiditesi çekiliyor, buna karşılık TCMB tahvil alımı yoluyla piyasaya TL enjekte ediyor. Ayrıyeten tahvil alımı ile piyasaya sürülen 91.4 milyar TL’nin yanı sıra net Açık Piyasa Süreçleri (APİ) fonlamasının da 225.4 milyar TL’ye çıktığını hatırlatalım. TCMB toplam varlıklarının %10’u ile sınırladığı devlet tahvili alımlarının hudutlarına neredeyse gelmiş durumda. Kamu bankalarının açık konumu da toplam özkaynakların %20’si düzeyindeki yasal hududun hayli üzerinde, %30.9 düzeyinde. Münasebetiyle kamu bankalarının daha fazla döviz arzetmesi, karşılığında TL alması ve buna karşılık TCMB’nin likidite genişlemesine gitmenin hududuna gelinmiş durumda.
TCMB’nin 20 Ağustos’taki Para Siyaseti Şurası (PPK) toplantısında kuvvetli bir arttırım yapmasını şimdilik beklemiyoruz lakin piyasa volatilitesinin daha da artması, alınan tedbirlerin yabancı çıkışı ve başka kanallardan kur üzerinde yarattığı baskının artarak devam etmesi TCMB’yi’ kuvvetli bir faiz arttırımına sürükleyebilir. Böylesi bir senaryoda TCMB’nin en az 250 baz puanlık bir arttırım yapmasını bekleriz. Bu arttırımın tesirli olup olmaması ise o gün itibariyle alınan tedbirlerle piyasada itimadın oluşmaya başlayıp başlamamasına bağlı olacak.
Dünkü piyasa hareketi bize özgür piyasa işleyişine uzun mühlet müdahalenin ve sürdürülemez rezerv siyasetinin nasıl bir noktada hududa dayanıp denetimsiz bir kur artışına neden olabileceğini gösterdi. Bildiğiniz üzere BDDK Nisan ayında yabancı bankaların TL likiditesine erişmek için yerli bankalarla yapabileceği swap ölçüsünü bankaların özkaynaklarının %1.0’i ile sınırlamıştı, kredi imkanı ise %0.5 ile sonlandırılmıştı. Bu kısıtın yabancı yatırımcıların TL’ye erişimini kısıtlaması hem offshore TL faizlerinin %1000’lere çıkmasına hem de yabancıların yurtiçi varlıklarını satarak TL likiditesi yaratma ve döviz talebi oluşturmasına neden oldu.
Hasret Derici Şengül
Spinn Consulting Founding Partner
FÖŞ anlattı: Döviz Niçin ARTIK Yükseliyor?
TL süratle kıymet kaybedince bugün yetkililer ne adımlar attı? İşe fayda mı?
Goldman Sachs kademeli artışla faiz 2021’de %14 diyor lakin mümkün mü?
TL Mevduat ve Ticari Kredi Faizleri Yükselişte…
@ozlemderici
Para Tahlil
