Karadeniz’de 320 milyar m3’lük doğalgaz rezervi…
Türkiye ekonomisindeki kırılganlıkların ana kaynağı uzunca vakittir sırf pandemi sonrası global dengesizlikler nedeniyle değil, birebir vakitte Türkiye’nin kendi yapısal problemleri nedeniyle dış finansman muhtaçlığı ve finansal istikrar kaybı oldu. Bunlardan en kıymetlilerinden biri olan güç bağımlılığı ve yüksek güç maliyetleri, ihracatın çoklukla ithalatı aştığı kriz devirleri dışında cari süreçler istikrarının açık vermesine neden oldu. Bu nedenle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sakarya’nın Tuna-1 bölgesinde 320 milyar m3 doğalgaz rezervi bulunduğu açıklaması beklenen 800 milyar m3’ün altında da olsa büyük memnuniyetle karşılandı.
Çeşitli mühendisler tarafından yapılan teknik açıklamalara çok hakim değiliz lakin gazın net ölçüsü, çıkarılmaya uygun olup olmadığı ve ne kadarlık bir maliyetle çıkartılma sürecinin yapılacağı daha sonraki çalışmalarla netleşeceği için bu açıklanan rezerv ölçüsü aşağı yahut üst taraflı revize edilebilir. Lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın söylediğine nazaran doğalgaz arama çalışmaları Akdeniz’de ve de yurdun çeşitli yerlerinde denizden ve karadan devam ediyor ve önümüzdeki devirde daha fazla doğalgaz bulunması kelam konusu olabilir.
Bulunan yeni rezervle ilgili gaye doğalgazın 2023 yılında kullanıma sunulur hale gelmesi lakin uzmanlar rezervin kullanılır hale gerekli gelmesinin öncesinde gerçekleştirilmesi gereken yatırımların çok daha uzun vakit alacağını, gazın kullanımının 5-7 yılı bulabileceğini belirtiyorlar.
Yılda 50 milyar m3’e yakın tüketim…
Türkiye 2019 sonu itibariyle 52 milyar m3 olarak iddia edilen ölçünün altında kalarak 45.3 milyar m3 doğalgaz tüketimi gerçekleştirmiş durumda. Bu tüketim ölçüsü 2018 yılının %8.0 altında lakin ekonomik aktivitede canlanma görüldükçe doğalgaz tüketim ölçüsünde da artış görmemiz kelam konusu olacaktır. Buna nazaran yılda yaklaşık 50 milyar m3’lük bir doğalgaz tüketimi kestirimine dayanarak, bulunan rezervin Türkiye’nin yaklaşık 6 yıllık doğalgaz gereksinimini karşılayacağı söylenebilir. Lakin bunun Türkiye’nin toplam güç faturasına tesirini hesaplarken gazı çıkarma ve gaz dağıtım çizgilerine iletim yatırımlarının maliyetini göz önünde bulundurduğumuzda 5-5.5 yıllık doğalgaz gereksinimini karşılayabileceğini varsaymak daha hakikat bir yaklaşım olacaktır.
Türkiye 2019 yılında itibariyle 45.3 milyar m3’lük tüketime karşılık evvelki seneye nazaran %10.1 artışla 45.2 milyar m3’lük ithalat gerçekleştirmiş. Önümüzdeki devirde ekonomik canlanmanın belirginleşmesi bu oranın da üzerinde bir artışı beraberinde getirecek, güç faturasının büyümesine neden olacaktır.
İthalat mutabakatları yenilenmeyebilir…
Türkiye’nin 2019 itibariyle yılda 34 milyar m3’ü Rusya’dan ve 16 milyar m3’ü Türkmenistan’dan olmak üzere toplam 71.8 milyar m3’lük doğalgaz ithalat mutabakatı bulunuyor. Petrol ve Doğalgaz Platformu Derneği’nin sağladığı datalara nazaran Türkiye’nin şu anda yeni bulunan rezervin kullanıma sunulacağı belirtilen 2023 yılına kadar yılda 12 milyar m3’ü Rusya’dan olmak üzere 23.8 milyar m3’lük ithalat mutabakatı sona eriyor. Sonrasında ise 2026 yılında İran ile yapılmış olan 25 yıllık ve yılda 10 milyar m3’lük doğalgaz ithalatını öngören mutabakat sona eriyor. Bu muahedelerde al ya da öde şartı olup olmadığını bilmiyoruz fakat bu müddete kadar bulunan doğalgazın kullanıma sunulur hale getirilmesi bu mutabakatların yenilenme muhtaçlığını ortadan kaldıracaktır. Bu da yılda 10 milyar dolara yakın bir tasarruf manasına geliyor.
Türkiye mevcut doğalgaz ithalatının %33.6’sını Rusya’dan, %21.2’sini Azerbaycan’dan gerçekleştiriyor. Azerbaycan’ın devreye girmesiyle yıllar içinde hissesi azalan Rusya’nın önümüzdeki periyotta müddeti dolan mutabakatların yenilenmemesi ile hissesinin daha da azalması kelam konusu olacaktır.
Güç faturasında düşüş imkanı…
Türkiye’nin 2019 yılı itibariyle yıllık 13 milyar dolar civarında (GSYH’nin %1.7’si) bir doğalgaz ithalatı faturası bulunuyor. Bu da 5 yılda 65 milyar dolar civarında bir tasarrufa karşılık gelir ki Güç ve Tabi Kaynaklar Bakanı Fatih Sönmez de açıklamasında “geriye dönük hesaplandığında gazın bedeli 65 milyar dolar” demişti. Böylelikle Haziran 2020 itibariyle 12 aylık toplam bazda 27.9 milyar dolar olan güç dış ticaret açığının çabucak olmasa da önümüzdeki 10 yıl içerisinde kalıcı olarak düşüş gösterdiğini görebileceğiz. Bu da direkt cari açığa yansıyacak ve GSYH’ye oran olarak açığı 1.5 puanın üzerinde düşürecektir. Hatırlatmak gerekirse cari istikrar 2019 sonunda %1.2 fazla verdi lakin 2018 yılında cari açık GSYH’nin %2.6’sı düzeyindeydi.
Doğalgaz bir dönüşümün habercisi olabilir mi? …
Haberin öncesinde piyasada oluşan beklenti nedeniyle Türkiye için bir dönüşümün habercisi olarak algılanan doğalgaz keşfinin hem makroekonomik açıdan hem de kalkınmışlığa hizmet açısından bir dönüşümün habercisi olmaktan çok uzak olduğunu düşünüyoruz. Türkiye’nin güç bağımlılığını azaltmakta kıymetli bir adım olduğunu kabul etmekle birlikte orta malı ithalatına dayalı üretim yapısında bir dönüşüm gerçekleşmeden cari açık yaratmayan bir büyüme gerçekleşmesinin sıkıntı olduğunu düşünüyoruz.
Bu mevzuda yapısal bir ıslahat kelam konusu olmadan yaratılan her büyüme atağı güç dışı ithalat talebini körükleyecektir. Cari açıkta ve dış finansman gereksiniminde kalıcı ve kalkınmaya hizmet eden bir düşüş hem çıkartılan doğalgaz ölçüsünün çok daha büyük boyutlarda olmasını hem de bununla birlikte katma kıymetli üretim ve ihracata dayalı bir büyüme modeli ile mümkün olacaktır.
Hasret Derici Şengül
Spinn Consulting Founding Partner
FÖŞ yazdı: Türkiye’nin bahtını değiştirecek keşif
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘Gazsal dönüşüm’
Abdulkadir Selvi Yazdı: “Albayrak’tan yeni periyodun kodları”
Doğalgaz fiyatı düşebilir!
@ozlemderici
Para Tahlil
