İçimden Geldi ve Yazdım
Bu yazı ne iktisat ne de finans piyasaları üzerine olacak. Bu yazı, tarihten de örnek vererek içinde bulunduğumuz durumu ileriye yönelik tahlil ederek, refah ve kalkınmanın sağlanabilmesi ve süreklilik göstermesinin nasıl mümkün olabileceğini tartışacak. Bu hedefle ülkeyi yöneten başkanların, kendi içinde liderlik rolü üstlenen herkesin, yaşadığı ülkeye hangi zihin yapısı ile en yüksek katkıyı sunabileceğinin karşılığını arayacak.
Beni tanıyanlar oyun teorisine ne kadar düşkün olduğumu bilir. 1990 yılında Boğaziçi Üniversitesinde Master dersleri almaya başladığımda oyun teorisi konusunda dünyaca ünlü bir profesörden, Murat Sertel’den aldığım Matematiksel İktisat ve Mikro İktisat derslerinden kurumsal ve özel hayatımda bu kadar yararlanabileceğimi iddia etmiyordum. Prof. Dr. Murat Sertel 2003 yılında, çok genç yaşta ortamızdan ayrıldı. Kendisini rahmet ve minnetle anıyorum.
“Oyun teorisi de ne artık? Oyun mu oynayacağız?” diye sorduğunuzu duyar üzereyim. Çabucak başlayayım o vakit.
Hayatımız aslında bir oyun. Meskende, işte, ticarette, siyasette, insan idaresinde, sporda, tertiplerde, arkadaş kümelerinde her gün bir oyunun içinde oluyoruz. Karşılıklı olarak bir yahut birileri ile şahsî, kurumsal manada saydığım tüm bu işlevler içinde kendi isteklerimiz, dileklerimiz, amaçlarımız çerçevesinde, yeniden kendi mukayeseli üstünlüklerimize nazaran makul bir istikrar noktasını ulaşıyoruz. Lakin hayat bir süreklilik arz ediyor. Kazandığımızı düşündüğümüz bir noktada yeniden değişik oyunun içinde kendimizi buluyoruz…
Oyun teorisi kapsamının biraz farklılaştırılmış bir çeşidi; 1980 yılında James Carse yapılan bir önerme ile oyunların ikiye ayrıldığını ileri sürdü. James Carse aslında bu tezinde haklıydı da. Ona nazaran oyunlar çok kolay manada ikiye ayrılıyordu. Sonlu Oyunlar ve Sonsuz Oyunlar. Futbol, basketbol, tenis üzere oyuncu sayısının, kurallarının, mühletinin, kazanan ve kaybedenin aşikâr olduğu oyunlar sonlu oyun kategorisinde yer alıyor. Örneğin futbolun 11’er şahıstan konseyi iki kadronun, doksan dakika boyunca kuralları aşikâr üç hakem tarafından yönetilen ve maç sonunda kazananın, kaybedenin yahut berabere kalınan bir oyun olduğu herkes tarafından bilnir.
Sizlere anlatacağım oyunlar sonsuz oyunlar. Bu oyunlarda oyuncular meçhul sayıda olmakta, kuralları vakte nazaran değişiklik göstermekte ve asıl kıymetlisi kazananın yahut kaybedenin kelam konusu olmadığı oyunlar. Bu oyunlara yaşanmış bir örnekle biraz daha heyecan katalım birlikte.
Birleşik Krallık Savaş Kurulu sekreteri Albay Hankey, Winston Churchill‘in de takviyesiyle Çanakkale Boğazından donanmayla geçerek İstanbul’u işgal etme planını savaş kuruluna kabul ettirdi ve 19 Şubat 1915 günü Birleşik Krallık ve Fransız gemileri Çanakkale Boğazını geçmek üzere geniş çaplı bir hücum başlattı. Akınların en şiddetlileri 18 Mart 1915 günü yaşandı fakat ihtilaf devletleri donanması ağır kayıplara uğrayarak deniz harekatından vazgeçti.
Deniz harekatıyla muvaffakiyete ulaşamayacaklarını anlayan ihtilaf devletleri 25 Nisan 1915 şafağında hepimizin çok iyi bildiği ve Türk askerinin bir destan yazdığı Gelibolu’ya birinci çıkartmalarını yaptılar. Her iki tarafın da büyük kayıplar verdiği Gelibolu savaşında yarımadayı ele geçiremeyeceğini anlayan ihtilaf devletlerinin İngiliz, Anzak ve Fransız kuvvetleri Aralık 1915 tarihinde yarımadayı boşalttı ve bu savaş 9 Ocak 1916 tarihinde bitti.
Savaşı Osmanlı ordusunun kazandığı düşünülürken, ortadan geçen müddet zarfında Almanya ile yaptığımız ittifak ve Almanya’nın 1. Dünya Savaşında Avrupa’da aldığı mağlubiyetler tam zıddı bir durumu beraberinde getirdi. 13 Kasım 1918 günü İngiliz donanmasından 55 savaş gemisi İstanbul’u işgal etmek üzere Boğaz açıklarına geldi ve gemilerini demirlemeye başladı. Birebir tarihte dağıtılan Yıldırım Orduları kumandanı Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul’a gelerek Haydar Paşa garından öğlen saatlerinde Kartal İstimbotu ile 55 kesimlik İngiliz donanmasının ortasından Galata’ya geçerken, yaveri Cevad Abbas’ın gözyaşlarına boğulduğunu görüp içinde bulundukları oyunun sürekliliği konusundaki birinci işaretini tarihe kazınan “Geldikleri Üzere Giderler” kelamıyla vermiş ve kurtuluş savaşının birinci adımını attı.
Mustafa Kemal altı ay boyunca birçok kısımla görüştü, etrafını genişleterek kendisine daha büyük bir oyun alanı yarattı. 16 Mayıs 1918 tarihinde Bandırma gemisi ile yola koyularak 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a çıktı ve sayısız kongre ile haklı bir münasebetinin, yani Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluşunu ortaya koydu. Bu kurtuluş çabasının tek başına verilemeyeceğinin şuuru ile birebir prensip ve bedellere inanan ve bu inançla birbirine kenetlenen bir grup ve toplum oluşturmayı planlamış, kurtuluşun halka mal olması için de tüm kararların millet ismine alınacağı Türkiye Büyük Millet Meclisini kurarak, halkın temsilcileri ile bu daima oyunda kalmanın kaynaklarını bir ortaya getirmiştir. Kurtuluş Savaşının en bunalımlı günlerinde, düşman kuvvetlerinin kesin sonuca ulaşmak hayaliyle baskılarını arttırdıkları, Ordumuzun Sakarya’ya kadar çekilmesine yol açan Kütahya-Eskişehir yöresindeki Yunan saldırısının tehlikeli halde geliştiği günlerde bile 16 Temmuz 1921’de, Ankara’da “Eğitim Kongresi”‘ni düzenlemesi, sürdürdüğü daima oyunun gerçek bir delilidir. Cumhuriyetin ilanından dokuz ay evvel 17 Şubat 1923 günü Manisa temsilcisi Kazım Karabekir, Asım ve Fevzi Çakmak Paşalar ile Rus Büyükelçisi Aralof ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilof’un iştirakleri ile İzmir iktisat kongresinin düzenlenmesi bu daima oyunda bir çok ögeye işaret etmektedir.
Tüm bu yapılanlar aslında birer sonlu oyun üzere görülebilir lakin bu sonsuz oyunda hepsi daha iyi bir noktaya gitmek için birer kilometre taşıdır. Kurtuluş Savaşı çerçevesinde ihtilaf devletleri, sonlu bir oyun zihniyeti ile savaşı kazanma üzerine bir oyun planı ile yola çıkmışken, Türk halkı ve onun bağımsızlığı üzerine bu savaşa girenler hayatta kalmayı, daha ileriye gitmeyi ve hayatın devamlılığı için bu çabayı vermiştir.
Burada verdiğim örnek, dünyaya liderliğini kabul ettirmiş bir insanın, Mustafa Kemal Atatürk’ün liderlikte sonsuz oyuna yaklaşımının hoş örneklerinden biridir.
Sonsuz oyun mantalitesi ile liderlik etmenizde sahiden usta olabilmeniz için 5 ana prensip bulunur.
- Haklı bir nedeninizin olması gerekir
- Birbirine güvenen ekibinizin ve sizi takip eden kitlelerin olması kuraldır
- Rekabet etmeye değecek rakiplerinizin olması gerekir
- Varoluşsal esneklik kapasitenizin olması ve
- Liderlik yapacak yüreğinizin olması gerekir.
Bu nedenledir ki gerçek bir liderlik gösteren Mustafa Kemal Atatürk’ün “En büyük eserim” dediği Türkiye Cumhuriyeti bu günlere kadar gelmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün bu oyunun sonsuz bir oyun olduğu zihniyetinde olduğunu gösteren en değerli gösterge de “Benim naçiz bedenim bir gün elbette toprak olacaktır lakin Türkiye Cumhuriyeti sonsuza kadar yaşayacaktır” demesidir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu bu noktada haklı bir münasebettir ama ana hedef değildir. Kendisiyle yarışan, kalkınan ve refah içinde yaşayan bir ülke hayali bu türlü bir başkanın sonsuz oyun kurgusunu açıkça göstermektedir.
Bu açıklamaları neden yaptığımı anlatayım artık;
Günümüz kaidelerinde çabucak hemen tüm vatandaşlarımız ülkemizin durumundan ve gelecekten tasa ediyor. Çok da haklılar. Neden mi? Zira günümüz siyaseti sonsuz oynanan bu oyunu sonlu bir mantalite ile sürdürüyor. Daima kazanma üzerine kurgulanmış siyaset anlayışı Türkiye’de herkesin bir ötekisinin ortaya çıkması ile sonuçlanıyor. Yani daima bir kazanan ve bir kaybeden üzerine şurası bir oyunun içindeyiz. Bu da bize şunu işaret ediyor. Sonsuz oynanan oyunları sonlu oyun zihniyeti ile devam ettirdiğimizde, birbirimize ve sisteme olan inancı kaybediyor, insanların birbirleriyle olan dayanışması ve işbirliği ortadan kalkıyor ve yaratıcılık büyük bir yara alıyor. Endişe iklimi topluma hakim oluyor.
Epey telaffuz şunu göstermektedir ki; birbirine güvenen, kenetlenen, işbirliği ve dayanışma içinde olan, bunun sonucunda de ekonomik olarak kalkınan bir ülke hayali, içinde bulunduğumuz süreci sonsuz bir oyun zihniyeti ile sürdürecek gerçek başkanlarla mümkündür. Gerçek liderlik tarifini da şu halde yaparsak sanırım yanlış olmaz. Gerçek bir önder, öz şuuru ve farkındalığı yüksek, hislerini yönetebilen, diğerlerinin içinde bulunduğu durumları kendi yaşıyormuşcasına empati yapabilen, ilham veren, öğreten ve tıpkı vakitte öğrenen ve vakti geldiğinde kararlılığını gösteren, mert ve atılımcı kişidir. Bunu yalnızca tek bir bireyden beklemektense her birimiz bu liderliği gösterebilmeliyiz.
Ömer Rıfat Gencal: Hani fakirin garibanın yanındaydınız..
Erdoğan Doları Çift Haneye Taşıyacak!
Veysi Dündar: Din Diye Diye, Dini Bitiren Siyasal İslam
Para Tahlil