Son bir yılda direkt yatırım ve portföy yatırımları (sıcak para) alanlarında Türkiye’ye giriş yapan yabancı sermaye fiyatında bir azalma gözlendiği üzere mevcuttaki sıcak para portföyünden de çıkış yaşanıyor.
Bu kapsamda yılbaşından bu yana 13 milyar Dolar civarında bir çıkış kelam konusu oldu.
Yurtdışı yerleşiklerin iç borç stokundaki hissesine baktığımızda bu durumu net olarak görüyoruz.
2004’te %7,1 olan yabancı hissesi 2012’de %23,2 ile doruğa ulaşmış ve 2020 Temmuz itibariyle %3,6 oranına inmiş durumda.
Tahminen abartmış olabilirim lakin Kayseri Erciyes dağına amatör tırmanış yapan bir kişi olarak grafiği bir an Erciyes’e benzettim.
Yabancılar neden gelmiyor diye araştırdığımızda şunların yazılıp çizildiğini görüyoruz:
- CDS (risk primimiz) çok yüksek,
- Türkiye’ye ve Türk Lirasına inanç düşük
- Merkez Bankasına inanç düşük
- Hukukun üstünlüğüne ait beklentiler yüksek
- İş dünyasını düzenleyici kurumlarda ve kurallarda öngörülebilirlik ve tutarlılık beklentisi yüksek…
Fransız filozof Léon Brunschvicg’ın (1869-1944) “Bilmek, ölçmektir” sözünden hareket edecek olursak nedenler ortasında yalnızca CDS’nin rakamsal olarak söz edilebildiğini görüyoruz.
Onun da son beş yıllık macerasının 2018 sonrasında üst istikametli dalgalanma halinde olduğunu görüyoruz.
Sanki gerçek neden ne?
2003’ten bu yana koşa çoşa Türkiye’ye gelen yabancı sermaye ve bilhassa de sıcak para artık neden gelmiyor?
Hatta gidiyor.
Bu sorunun karşılığını Mahfi Eğilmez üstadımızın Sherlock Holmes yoluyla bulmaya çalışalım.
Sanki gerçek nedenler üstte sayılanlar mı yoksa bunların dışında öteki bir şey mi var?
Ben de gerçek nedeni bulmak için Sir Conan Doyle’un Sherlock Holmes serisinde yer alan “Gümüş Şimşek” (Silver Blaze) öyküsünden esinlendim.
Kıssada, Vessex at yarışı kupasını kazanmasına kesin gözüyle bakılan Gümüş Şimşek’in yarıştan çabucak evvel kaybolması ve çalıştırıcısının da bir cinayete kurban gitmesinin üzerindeki gizem aralanmaya çalışılıyor.
Kusursuz cinayette hadiseyle irtibatlı kişi sayısı o kadar fazla olmasına karşın Holmes “Vakanın temel gerçeklerini” araştırıyor.
Holmes’in hareket noktası, Gümüş Şimşek ahırdan çıkarılırken bahçedeki köpeğin sessiz kalması, havlamaması olmuştur.
Bu ipucu bize, atı ahırdan çıkaranın köpeğin tanıdığı bir kişi olduğunu gösteriyor.
Holmes zincirin bütün halkalarını ekleyerek cinayetin failini buluyor. Lakin katil cinayetle temaslı olan şahıslardan rastgele birisi değil. (Hikâyeyi okuduğunuzda sürpriz olsun diye sonucu burada söylemiyorum!)
Biz de bu formülden hareketle yabancıların neden gelmediğini hatta neden gittiğini araştırdık.
Gelin zincirin halkalarını Sherlock Holmes üzere birer birer ekleyelim.
Dolar/TL kuru, 2003’ten 2013’lere kadar çoğunlukla yatay kimi vakit da mutedil bir artış izliyor.
Münasebetiyle Türkiye’ye gelen yabancı yatırımcı, getiriyi Türkiye’den götürürken çok düşük bir kur riski ile karşılaşmış oluyor.
Öte yandan kurlardaki bu yatay seyir dışarıdan borçlanmayı daha da cazip hale getiriyor.
Bu devirde “2001-IMF mimarili” iktisat siyaseti olan “Düşük Kur, Yüksek Faiz” takip ediliyor.
Tıpkı Devlet kâğıdına (Bono/tahvil) yatırım yapan Türk vatandaşı gerçek olarak daha az kazanırken yabancı yatırımcılar çok daha fazla kazanarak meskenlerine dönüyorlar. Bu durumda tekrar Mahfi Eğilmez üstadın bir yazısının başlığında belirttiği üzere; nominal faiz oranı birebir olsa da “Türk’e öteki yabancıya öteki gerçek faiz” uygulanmış üzere oluyor.
Altın yıllar olarak tabir edilen bu vakit aralığında yerli yatırımcı Devlet kâğıtlarına yatırım yaptığında elde ettiği yarardan gelir vergisi kesintisi yapılırken yabancılarda kesinti oranı “sıfır” olarak belirleniyordu. Bu durum hâlâ o denli.
Başka taraftan Türkiye, bu periyotta dünyanın en yüksek gerçek faiz oranını uygulayan ülkeleri ortasındadır. Hatta o denli ki 2008 global finans krizinde ABD Merkez Bankası (FED) ve Avrupa Merkez Bankası (ECB) ülkelerindeki finans kuruluşlarını paraya boğup, negatif faiz uyguladığında ve ardından bu paralar gelişmekte olan ekonomilere yanlışsız yola çıktığında, Türkiye görece olarak başka gelişmekte olan ülkelerden daha yüksek bir faiz oranı uygulamaya devam ediyordu.
Natürel ki yüksek faizle yabancıların tasarrufunu Türkiye’ye çekme siyaseti ülkemizin uzun yıllardır uyguladığı zarurî bir tercihti.
Bunun nedeni ise çok açıktı: Ulusal tasarrufa aktaracak kadar ulusal gelir yaratamıyorduk. Yaratılan gelir üzerindeki tasarruf oranı da düşüktü. Üretim ve de ihracat kalemleri katma pahası düşük eserlerden oluşuyordu.
Hakikaten Sayın Ege Cansen’in kavramlarını ödünç alacak olursak; 1994 ile 2001 kriz yılları hariç, 1980’den bu yana, Türkiye para sahipleri için bir “faiz cenneti”, TL ile borçlananlar için ise bir “faiz cehennemi” olmuştu.
İsterseniz ABD Doları ve Euro cinsinden dış borçlanma maliyetlerine (faiz oranlarına) bir bakalım.
Artık bir de TL cinsinden kuponsuz senetlerin yıllık bileşik borçlanma faizlerine bakalım.
Bu tablolar, dünya ortalamalarının üzerinde gerçek faiz vererek yabancı yatırımcıyı Türkiye’ye cezbedecek kadar cazipti.
Artık zincirin son halkası pek açık bir biçimde yabancıların neden koşa coşa Türkiye’ye geldiklerini ortaya çıkarıyor sevgili okuyucular: Yüksek gerçek faiz.
Pekala, bugün geldiğimiz noktada Türkiye’nin finansman muhtaçlığı azalmış mıdır?
Hayır, maalesef gereksinim devam etmektedir. Hatta tekrar artış eğilimine girmiş gözüküyor.
Holmes’ça Sorular
Yüksek gerçek faiz ödeyerek yaptığımız borçlanmalar, sanayi ve teknolojide aktif bir strateji izlenerek Türkiye’nin kaynak yaratmasında ve dışa bağımlılığının azaltılmasında mı kullanılmıştır?
Bu kaynaklar inşaat, AVM üzere nitelikli katma paha yaratmayan kesimlere mi gitmiştir?
Kamu harcamalarında 5018 sayılı Kanunla getirilen performans temelli harcama mı yoksa bundan bağımsız bir harcama oburluğu mu kelam bahsidir?
On yıllarca ağır yüküne katlandığımız dış borcun tekrar artması kelam konusu mudur?
Aslında her biri bir “soru değil sorun” olan bu bahisleri ortadan kaldırmak için hareket noktası, EKONOMİKULUSAL EGEMENLİĞİ esas alarak YAPISAL ISLAHATLARIN harekete geçirilmesidir.
Sorunu çözecek en temel strateji “Finansman gereksinimini azaltmak ve finansman kaynaklarını artırmak”tan geçiyor.
Milletçe çalışıp, ülkemizin menfaatini kendi çıkarlarımızın önünde tutmadığımız sürece ekonomik kırılganlıklarımız devam edecek ve elde ettiklerimizi yüksek faizle ve her on yılda bir paramızın yabancı paralar karşısındaki sekiz-on kat bedel kaybetmesiyle yoksullaşarak, içeride ve dışarıda para sahibi olanları zenginleştirerek aktarmaya devam edeceğiz.
Yalnızca bugünün sorunu olmayan fakat tekrar yakıcı bir halde gündemimize giren bu kısır döngüden çıkmamızın yolu “çağıyla çağdaş olan yapısal reformlardan” geçiyor.
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil
