Vergi Toplamadan Kamu Harcaması Yapılır mı ?
Çağdaş Para Teorisi Bölüm 1
Çağdaş Para Teorisi Bölüm 2
Çağdaş Para Teorisi Bölüm 3
Çağdaş Para Teorisi Bölüm 4
Çağdaş Para Teorisi Makale
Devlet, kamu harcaması yapabilmek için vergi toplamalı şayet vergiler yetmezse borçlanmaya gitmeli. Pekala, bu tüm ülkeler için geçerli bir kural mıdır ? Mesela, Amerika veya Japonya bu sıralamaya uymadan hatta bu algoritmayı bozarak hareket edebilir mi ? Yüzünü ekşitme bebeğim. Başlıyoruz.
Hükümran Para (Sovereign Currency) kavramı, hükümran (güçlü) ülke kavramına dayanmaktadır. Güçlü ülke, kendi sonları içerisinde belirlediği para ünitenin tüm nakdî süreçlerde kullanılmasını sağlayabilen ülkedir. Çağdaş Para Teorisi (MMT), bir ülkenin vatandaşlarından vergi ödemelerinde bu para ünitesinin kullanılmasını mecburî kılması ve vatandaşların da buna uymasıyla birlikte hükümran paranın ortaya çıktığını belirtmektedir. Daha basitçe, güçlü (egemen) ülkede, vatandaşlar kendi parası haricindeki paralara ilgi göstermez. Tüm süreçler (yatırımlar, tasarruflar…vs) lokal parayla sürdürülür.
Artık, MMT’in sık vurgu yaptığı hâkim paraya sahip ülkelerin borçlarına bakalım.
https://www.usdebtclock.org
Amerika’nın kamu borcu 28 trilyon dolar civarında, bu da ulusal gelirinin %130’una tekabül ediyor.
Kaynak:https://commodity.com/data/japan/debt-clock/
Görüldüğü üzre, Japonya’nın ulusal gelirinin %200 seviyesinde kamu borcu var. Hükümran ülkelerin daha büyük bütçe açıkları ve borçları olmasına karşın, ne devlet borçlanma tahvillerindeki faiz yükselmiş ne de kredi derecelendirme kurumları tarafından verilen dereceleri indirilmiştir.
Tamam, başlar karıştı mı ? Başlar karıştıysa, Çağdaş Para Teorisinin (MMT) bu mevzudaki görüşlerini özetlemeye başlayalım.
Yeni başlayanlar için: https://modernmoneybasics.com
Pahalı okuyucunun burada dikkat etmesi gereken nokta, hür kur rejiminde hâkim para kullanılmasıyla bu kısımda yazanların geçerli olacağıdır.
MMT, evvel vergilerin toplanıp sonrasında kamu harcamaların yapıldığı fikrini kabul etmemektedir. Tersine, evvel kamu harcaması yapılmalı ve sonrasında vergiler toplanmalıdır. MMT’in önermesinin anlaşılması için, devletin kendini finans biçiminin hanehalkından (firma) farklı olduğunun kavranması gerekmektedir. Hanehalkı (firma) harcamalarının, hanehalkı (firma) gelirlerini aşması durumda iflas riski varken, devlet için bu durum geçerli değildir. MMT, bu minvalde vergileri bir gelir kalemi olarak görmemektir. (Yazım yanlışı yok !)
Devletin harcama yapması için evvel vergi toplamak zorunda kalmasını mantıksız bulup, devletin vergi toplamak için evvel harcama yapmasını savunmaktadırlar. Bu açıdan düşünüldüğünde, hanehalkının(firmanın) vergi ödemesini gerçekleştirebilmesi için devletin evvel harcama yapması gerekmektedir
Kamunun neden borçlandığını ise tekrar farklı bir bakış açısıyla anlatılmaktadır. Şöyle ki; devlet hali hazırda harcama gücüne sahipken, harcama yapmak için kendi parasını tekrar borçlanmaz. Borçlanma sürecinin (MMT bu süreci tahvil satımı olarak görür) nedeni, kamu harcamaları nedeniyle merkez bankasında oluşacak fazla rezervlerin ölçüsünü azaltmaktır. Fazla rezervlerin, bankalar ortasındaki faiz oranını aşağı çekebileceği ve bunun da merkez bankasının hedeflediği faiz oranını etkileyeceğini düşünmektedirler.
Sonuç olarak MMT; kamunun harcama yapmak için ne vergi ne de borçlanma açısından bir kısıtı olmadığını, bütçe açıklarının gerekli olduğunu, bütçe açıklarının ne faiz artışına ne de özel kesim yatırımlarının dışlanmasına neden olmayacağını savunmaktadır. Bununla birlikte, MMT sınırsız kamu harcamasının hem enflasyona hem de mahallî paranın pahasını kaybetmesine neden olacağını (rahatladınız değil mi?) da belirtmektedir.
MMT’in bu görüşleri, büyük ölçüde Lerner’in işlevsel finans fikrinde alınmıştır.
MMT, üstte anlatılanları daha da kolaylaştırmak için musluk örneği verir.
Kaynak : https://www.marketplace.org/2019/01/24/modern-monetary-theory-explained/
Grafik üzerinden başlayalım.
1- Hükümet musluğu açar. (Kamu harcamaları)
2-Hükümetin musluğu açması, iktisada para enjekte etmesidir.
3-Hükümet enjekte ettiği paranın ölçüsünü, musluğun tıpası yoluyla denetim eder ( Vergi siyaseti yoluyla)
4-Vergiler, bir bütün olarak, hükümetin iktisada enjekte ettiği paranın çekilmesidir.
Kaynak : https://www.marketplace.org/2019/01/24/modern-monetary-theory-explained/
Şayet iktisada enjekte edilen para sınırsız harcanırsa ve vergilerle denetim edilmezse enflasyon ortaya çıkar. Sonuç olarak, MMT, hâkim paraya sahip ülkelerin evvel kamu harcaması yaptığını ve iktisada giden bu harcama akımının denetiminin vergiler ve kamu borçlanması yoluyla yapıldığını sav etmektedir.
Kaynaklar:
Kelton, Stephanie [Part 1] (2021), https://stephaniekelton.substack.com/p/what-every-american-needs-to-know
Kelton, Stephanie [Part 2] (2021), https://stephaniekelton.substack.com/p/what-every-american-needs-to-know
Yılmaz, E & Demirel, B (2019),“Modern Para Teorisi Nedir ?” ,“ Değişim ve Dönüşüm Perspektifinden İKTİSADİ BAKIŞ” içinde, Ekin Yayınevi
Wray, L. (2015). Çağdaş money theory : a primer on macroeconomics for sovereign monetary. PALGRAVE MACMILLAN.
Mitchell, W., Wray, L., & Watts, M. (2016). Çağdaş Monetary Theory and Practice. Centre of Full Employment and Equity (CofFEE).
Mitchell, W., Wray, L., & Watts, M. (2019). Macroeconomics. MacMillan Publishing
Para Tahlil
