Türkiye endüstride ve sınai yatırım malları ihracatında değerli bir yükseliş yaşıyor. Pandemi şartlarının da tesiriyle sanayi üretimi ve ihracatta bir yükseliş yaşayan Türkiye, bunun en kıymetli ögesini makine üretimi ve ihracatında gerçekleştiriyor. Son 3 çeyrektir % 30’lara varan makine ve teçhizat yatırımı yapan Türkiye sanayii bunun sonucu son 2 senede % 18’e ulaşan ihracat sayısını yakaladı. Makine İhracatçıları Birliği Lideri Kutlu Karavelioğlu bu yazısında pandemi sürecinin makine kesimine tesirini ve endüstride gözden kaçan değerli bir dönüşümü ele aldı.
Fiyatla değil, itimatla satış yapılan bir cihanda yeni alakalar
Pandeminin iktisadi hayata tesirlerini sorgulama, kıymetlendirme sürecinde ne tıp bir bakış açısı ve hangi parametreler bize hakikat yolu gösterir?
Pandeminin şimdi sonlanmadığı bu günlerde, bir soluklanma ortası verip ana parametreler üzerinden pandemi öncesi devir ile geldiğimiz noktayı kıyaslayalım… Bazen büyük hasarlara sebep olsalar da esnek ve gerçek hal ve konumlar geliştirildiğinde kayıpların sınırlanabildiğini hatta büyüme adımlarının dahi atılabildiğini söylemek mümkün.
Başka taraftan, gelinen noktayı pandemi baz tesirlerinden arındırarak, yani pandemik tesirler olmasa idi bugün hangi noktaya ulaşmış olurduk simülasyonu ile kıymetlendirmek de gerekir. Zira dataları, beklenti yahut trend kıymetleri ile mukayese etmek bize gerçekçi bir tablo gösterebilir. Toplumsal ve iktisadi hayatın statik olmadığını bilerek, değişkenliğin ve dönüşümün hayat iksiri olduğunun farkında olarak bir mukayesenin gerekli olduğuna inanıyorum. “
Tüm krizleri lehine çevirebilecek kadar becerikli olmak
Klasik bir yaklaşım olarak görülme tehlikesi olsa da pandeminin iktisadi hayatımıza tesirini hem hasar hem de kar boyutlarında irdelemek, kıymetlendirmek gerekir. Örneğin, bölümümüz açısından 2020 yılının sonunda ulaşılan datalar ile geçen yılın son çeyreğinde belirginleşip bugüne kadar güçlenerek gelen harika performans, pandeminin dala negatif tesirinden fazla yarar sağladığını ortaya koymaktadır. Bu genel bilgiler kesimin tüm alt segmentleri için de geçerlidir diyemeyiz. Örneğin, tarım makineleri imalatçılarımız süratle büyürken deri sürece makineları üreten arkadaşlarımızın hayati zahmetler içine düştüğüne dair datalar dal ortalamaları içinde erimiştir.
Ülkemiz makine kesiminin ulaştığı düzey ve sergilediği performans açısından tarihi gelişim süreci dikkate alınarak şu sorular sorulabilir: “Covid-19 karşımıza çıkmasaydı, dünya pandemik gerçeklikle karşı karşıya kalmasaydı, biz 2020 sonunda nerede olacaktık? Üretimimiz, dış ticaretimiz nasıl gelişecek, ölçeklerimiz, teknoloji düzeyimiz ne kadar yükselecek idi? Ne bekliyorduk 2020’den?”
Bu soruların karşılıklarını bilgilerle ele alalım. Makine imalat kesimimiz, 2000’li yılların başından itibaren süratli bir büyüme patikası içinde ilerliyor ve bunu istikrarlı kılabilecek kadar güçlü ve uzman olmayı sürdürüyor. Bütün istatistikler, son 20 yıllık süreçte yaşanılan tüm “krizleri” lehimize çevirebilecek kadar uzman olduğumuzu ve global bazda bölümde önemli küçülmelere sebep olan periyotlardan de daima yararlı çıktığımızı, yani rakiplerimizden kıymetli biçimde ayrıştığımızı gösteriyor.
Dünya makine ihracatının 2,5 misline çıktığı bu vakit zarfında bizim ihracatımızın 12’ye katlayabilmemizin gerisinde bölümün çevik, dinamik ve esnek yapısı kıymetli rol oynamaktadır. Başka taraftan dalımız daima krizler nedeniyle büyüğü üzere bir yanlış bir algıya kapılmayalım. Pandemiyle birlikte dalga dalga üzerimize gelen fırsatları ziyan etmemek için, bilhassa dijitalleşme ve yeşil mutabakat eğilim ve teşhislerinin üretim gereçlerinde sebep olacağı dönüşüme kayıtsız ya da yetersiz kalmama zorunluluğunu beraberinde getirmiştir.
Krizleri hasar görmeden atlatan dal
Makine imalatımızın son 5 yılda ölçü olarak ortalama yüzde 2 büyüyebildiğini dikkate alırsak, 2021 sonu beklentimiz 2019’a nazaran yüzde 4 büyümüş bir üretim olmalıydı. Meğer bölüm yalnızca 2020’de üretimini yüzde 8,5 artırmış, bunu dünya makine üretiminin yüzde 8 düştüğü bir süreçte başarmış, 2021 yılı birinci iki çeyreğinde ise yüzde 30’a yakın artış kaydetmiştir.
Başka taraftan makine ihracatımızdaki son 5 yılda ortalama yüzde 6’lık artış, dünya ortalamasının 3 katına yakın bir ortalamadır. Olağan kurallarda, 2021 sonu beklentimiz 2019’a nazaran yüzde 12,4 büyümüş bir ihracat olmalıdır. Halbuki Temmuz sonu bilgilerimiz bu yılı 2019’un yüzde 18’ine yakın bir ihracatla kapatacağımızı söylemektedir. Öteki bir sözle, kendimizi pandemi öncesi büyüklüklerine ulaşmakta büyük zorluklar içinde olan bir dünya ile kıyaslamanın konforunu yaşayabiliriz.
Bu harikulâde artışın kıymetli bir sebebi, ülkemizde son 3 çeyrektir üst üste yüzde 30’dan fazla artan makine teçhizat yatırımlarıdır. Bu süratli yatırım ve makine üretimi devrinin dış ticaretimize katkısını ise birçok ayda 2 milyar doları aşmış olan ihracattan görmek mümkündür. Sene sonu geldiğinde 23 milyar dolara yaklaşmış bir ihracat sayısı ile karşılaşacağız. O halde, pandemi de evvelki krizler üzere bize sıçrama yaptırmış, global pazardaki hissemizi artırmış olacak. Yani sektörel bir bakışla, bir hasardan fazla, bir yarardan bahsetmek mümkün olacak. Her şeyden kıymetlisi, fiyatla değil lakin inançla satış yapılan makine cihanında kurabilmiş olduğumuz bütün bağlarımız güçlenmiş, imalatçılarımız yeni siparişler için akla birinci gelen firmalar ortasına girmiş olacak.
Kapanma devrinin maliyeti ihmal edilebilir mi?
Pandeminin global bazda en fazla tesir gösterdiği ve global seviyede kapanmaların olduğu Mart, Nisan ve Mayıs 2020 devrinin bize maliyeti ne oldu? Ya da bu maliyet, iki senede sağlanmış olacak yüzde 30 üretim, yüzde 18 ihracat artışı karşısında ihmal edilebilir bir seviyede midir?
Bölümümüz 2020 Nisan ve Mayıs aylarında ciro trendinin, yani beklenilen cironun yüzde 40 kadar gerisine düştü ve Haziran ayından itibaren derhal trend kıymetine ulaştı. Bu iki ayda meydana gelen ciro kaybı yüzde 26,1 ve yüzde 29,9 olarak gerçekleşti. 2020 yılının başka hiçbir ayında, istatistiki açıdan manalı öteki bir kayıp yaşamadık. Üretime baktığımızda, dalımızın Nisan ve Mayıs aylarında trend kıymetinin yüzde 29,1 ve yüzde 30,7 gerisinde kaldığını gördük.
Makine imalat segmentlerince nasıl bölüşüldüğü ya da genel imalat sanayiini oluşturan kesimlerin nasibine ne düştüğünü gösteren ayrıntıları Raporumuzda bulabilirsiniz. Mart, Nisan ve Mayıs aylarında genel ve özel niyetli bütün makinelerin üretimi düşerken, tarım makineleri büyümeye devam etmiştir. Genel imalat kesiminde bütün kesimlerin üretimi önemli biçimde daralmış; ne var ki ilaç, kağıt ve besin kesimleri düşen üretimlerine karşın cirolarını güçlü biçimde büyütmüşlerdir.
Yatırım muhtaçlığı sınai dönüşümden geliyor
Bir kıyaslama muhtaçlığı duyanlar için, makine imalat bölümümüzün yeni şartlara öteki sınai kollarımızdan daha çabuk adapte olduğunu, krizi çok iyi yöneterek safralarından kurtulduğunu, sadeleştiğini, gerçek meselelerine odaklandığını ve daha süratli toparlandığını söyleyebiliriz. Üstelik bunu müdafaa kalkanı altına girmeden başarmıştır. Bunda makine imalat bölümün yabancı kaynak yerine öz kaynak tercihinin, birçok TL bazındaki düşük borcunun tesiri olduğu üzere, karantina vaktinde açık kalmasının da katkısı bulunduğunun altını çizmeliyiz.
Bugüne kadar dünyanın çabucak bütün krizlerinde meydana gelen bir gelişmenin, biraz Türkiye’nin başarısı, biraz tüketimdeki farklılaşma, biraz da ikiz dönüşüm çabaları nedeniyle bu kere tıpkı netlikte algılanmayabileceği anlaşılıyor. Diğer şartlar altında sanayi probleme girer, yatırımlarını askıya alır, makine imalatçıları da ellerinde mevcut siparişler ile 3-6 ay yönetim eder, sonra onlar da ıstıraba girer, krizden çıkışta da bu faz farkını emsal biçimde yaşarlardı. Yatırım gereksinimi olmadıkça, makine imalatının olmayacağı olağandır ancak yatırım gereksiniminin bu kez alışa geldiğimiz patikada oluşmadığını, ana dürtüsünün kapasite artırımı değil sınai dönüşüm olduğunu görmeliyiz.
Tüketimde üst düzeye çıkmış dijitalleşme artık üretim gereçlerindeki dönüşümü mecbur kılan bir noktaya erişti. Sürdürülebilir eser konsepti, konfor makinelerinden başlayarak, daha nitelikli üretim gereçlerini mecbur kılar bir tartıyla hayatımıza giriyor. Birtakım mallar eskisi kadar tüketilmeyecek, yani yatırımları atıl hale gelecek; kimilerine yöneliş ise mevcut yatırımları yetersiz bırakacak. Bunların tamamı, zati bir yeni devir sanayi ve büyüme stratejisinin alt ögeleri olarak ileri ülkelerin büyük dayanağı ile hayata geçiyor. Yani ertelenmiş fakat iddialardan evvel geriye dönmüş bir talepten bahsetmek mümkün değildir. Bu sefer sanayi makine imalatını değil, makine imalatı endüstriyi sürüklüyor ve dünya tarihinde birinci kez, faz farkı, tahminen de bilakis oluşuyor. Teknolojiyi kendi topraklarında geliştirmenin değeri inkâr edilemez hale geliyor.
Kutlu Karavelioğlu
Makine İhracatçıları Birliği Lideri
Para Tahlil
