Son iki günde Dolar kurunda yaşanan yükselişler üzerine pek çok soru sorulur oldu. Bunları topluca yanıtlamaya çalışayım.
Döviz fiyatı hangi düzenekle belirleniyor?
İktisat biliminde mal insanların gereksinimlerini ve isteklerini gidermek üzere alım satım konusu yapılan somut araçlardır. Bu tarif çerçevesinde iktisat bilimi açısından döviz de tıpkı elma üzere bir maldır ve arz (satışa sunulan üretim) ve talebe (satın alınmak istenen miktara) nazaran piyasada belirlenen bir fiyatı (kur) vardır. Elma fiyatı üzere dövizde de arz yüksekse (mal bolsa) fiyat düşer, talep yüksekse fiyat artar. Buna karşılık kurun oluşumunda arz ve talep güçlerini etkileyen güçler elma arz ve talebini etkileyen güçlerden biraz farklıdır. Burada beklentiler çok daha fazla kıymet kazanır. İktisadın genel gidişinin, ülke risklerinin artışının, yapılan açıklamaların ya da yurt dışında bizi de etkileyebilecek gelişmelerin kurlar üzerindeki tesiri elma fiyatı üzerindeki tesirinden çok daha fazladır.
Dolar kuru son iki günde niye yükseldi?
Kur yükselişinin (ya da TL’nin dış paha kaybının) dış ve iç nedenleri vardır. Şu sıralarda Dolar genel olarak bedel kaybettiği halde bizde Dolar kuru yükseldiğine nazaran bu seferki kur yükselişinde genel dış etkenlerin rolü yok demektir. Buna karşılık Türkiye’ye özel dış etkenlerin tesiri var. Örneğin piyasalarda, Biden idaresinin Türkiye’ye yönelik hali şimdi tam olarak netleşmemiş olsa da pek dostça olmayacakmış üzere bir hava var.
Kurun son iki gündeki yükselişinde asıl olarak iç nedenler ve orada da devletin en üst kademesinden gelen açıklamalar tesirli görünüyor. Kanal İstanbul yatırımında ısrar edilmesi, rezervler konusunda gerçeklerin görmezden gelinmesi üzere açıklamalar riskleri artırmaya devam ediyor. Riskler artmaya başladığında da kur yükseliyor.
Herkes birebir anda Dolar alsa bunu karşılayacak bir sistem var mı?
Dünyanın hiçbir ülkesinde herkesin tıpkı anda Dolar alması halinde bunu karşılayacak bir düzenek yoktur. Doları basan ABD’de bile bütün mevduat sahipleri bankalara gidip mevduatlarını tıpkı anda çekmeye kalksa sistem çöker. Bu cins hareketler ekseriyetle büyük kriz devirlerinde olur ve krizi içinden çıkılamayacak noktalara taşır. O vakit da devletler para çekilişine hudut koyar hatta yasaklarlar. Benzeri bir durum Yunanistan ve Güney Kıbrıs’ta global kriz sonrasında yaşanmıştı. Paniğe kapılan beşerler bankadan paralarını çekmeye kalkışınca sistem tümüyle çökmenin eşiğine gelmiş ve bankalardan para çekilişine günlük sınırlamalar getirilmişti.
Bankadaki TL mevduatımı Dolara çevirdiğimde banka da çabucak gidip bir yerlerden o kadar Dolar mı alıyor? Alıyorsa ne vakit ve nereden alıyor?
Yazının devamı burada.
Para Tahlil