Ege Üniversitesi İktisat Profesörü Aykut Lenger: İşsizlik, gelir dağılımındaki bozukluk ve yoksulluk, Türkiye’nin en can yakıcı sıkıntılarının başında geliyor. İyi makus bir gelire sahip olan insanlarımızın bile açlıkla karşı karşıya kalabildiklerine şahit oluyoruz. Türkiye iktisadına inanç azaldı ve kırılganlık arttı.
Ege Üniversitesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Aykut Lenger, “Artan işsizlikle birlikte yoksulluğun çok daha fazla artacağını vurgulayarak “Yazık ki vatandaşı çok sıkıntı günler bekliyor. Yaz devrinde kapanmanın sona ermesiyle iş bulma imkanları artsa da salgın şimdi sona ermediği için önümüzdeki devirde büyük bir belirsizlik var. Yeni bir kapanmada bu insanların iş bulması çok zor” dedi.
Faizin idari kararla değil, lakin sermaye birikimini güçlendirerek düşürülebileceğine dikkat çeken Lenger, Merkez Bankası net rezervlerinin negatif seviyelere düşmesiyle, Türkiye iktisadına itimadın azaldığını ve kırılganlığın arttığını vurguladı. Prof. Dr. Aykut Lenger ile Türkiye iktisadının yaşadığı krizi konuştuk.
– Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?
Bu noktaya gelişimizi, global salgının yanı sıra; sistemik, yapısal ve idare pratiğine ilişkin problemlerle açıklayabiliriz. Sistemik meseleleri anlayabilmek için hükümran iktisat anlayışına ve Türkiye’nin milletlerarası üretim bağlantıları ağı içindeki rolüne odaklanmak gerekir. 1980 sonrasında globalleşme eğilimiyle birlikte, Dünya iktisadında devletin ekonomik bir aktör olarak büsbütün dışlandığı neo-liberal bir tertibe geçilerek, dış ticaret ve sermaye akımlarının önündeki pürüzler kaldırıldı. Basamaklı olarak son kırk yıldır hükümran olan globalleşmenin felsefi art planında, kutsanmış bir ‘piyasa her türlü ekonomik sorunu çözer’ anlayışı barizdi. Piyasa, ekonomik sıkıntıları çözer; fakat güçlüyü daha da güçlendirerek, zayıf olanı daha da zayıflatarak, gerektiğinde yok ederek, çözer. Bugün ABD’de sokaklarda yaşayanlarla, uzaya gitmek için milyar dolarlar harcayan insanların bir ortadaki varlığını bu formda anlayabiliriz. Bu türlü bir yapıda, üstünlükleri ve zayıflıkları farklı olan iktisatların de birbiriyle münasebetleri güçlünün daha güçlü, zayıfın daha zayıf hale gelmesine yol açar. Globalleşme üretimin muhakkak evrelerini Batıdan Doğuya kaydırarak, global bir üretim zincirinin oluşmasını sağladı. Rastgele bir ülkenin lakin bu zincire katılarak gelişebileceği argüman edilse de, ortaya konan katma pahanın aslan hissesi her vakit merkez Batı Ülkelerinde kaldı. Bu süreci iyi yöneten birtakım Doğu ülkeleri olsa da, Türkiye bunlar ortasında değildir. Bu global kıymet zincirine katılma uğraşında olan Türkiye, zincir anlayışının gereği olarak üretimini gerçekleştirmek için temel aramalı ve girdilerini ithal etmek zorundadır, global katma kıymetin de çok küçük bir hissesini üretmektedir. Güç ithalatının yanında, bu ithal girdi bağımlılığı kronikleşen bir dış ticaret ve cari açık meselesine yol açmıştır. Ekonomik sistem bu açıkların finansal sermaye akımları ile kapatılmasını sağlar. Böylelikle hem merkez ekonomiler, düşük üretim maliyeti sağlamak için üretimin bir kısmını ve ziyanlı etraf tesirlerini de size devreder, bir yandan da, sermaye ziyadesiyle sizdeki yüksek faizlerden nemalanır. Bu üretim zincirinde düşük üretim maliyeti için ithalatın ucuz olması, bu nedenle ülkeler ortasında döviz kurlarının çok farklı olmaması değerlidir. Bu sistemin alamet-i farikası düşük kur-yüksek faiz ikilisidir. Sermaye ve üretim girdisi ithal etmek zorunda olan etraf ekonomileri de bedel zincirinde yer alarak, üretimlerini arttırmış ve hatta bu yolla teknoloji transferi bile gerçekleştirmiştir. Münasebetiyle piyasa bütün meseleleri çözmüştür.
Bu tablo sahiden bir tahlil müdür? Hayır, bu alakalar Türkiye üzere ülkelerde yapısal meseleleri derinleştirmektedir. Türkiye, nispî ucuz ve niteliksiz işgücü, teknoloji ve sermaye açığı, düşük teknoloji eserlerinin üretiminde uzmanlaşma ile global tertipte yer alan bir oyuncudur. Bu nitelikleriyle daima açık veren bir ülkedir ve dış kaynağa bağımlıdır. Açığı bulunan ülkelere akan kısa vadeli spekülatif sermaye, döviz kuru üzerinde baskı yaratarak, yerli paranın pahalanmasına yol açar. Döviz kuru ülkelerin satın alma güçlerinin bir yansımasıdır. Örneğin, 1 TL 1 dolara eşitlendiğinde, güçlü bir ekonomik yapıya sahipmişsiniz üzere tıpkı satın alma gücüne erişmiş; sistem de ekonomiler ortasında eşitlik sağlamış üzere görünmektedir. Meğer yerli para, borç alınan sermaye akımıyla değil, güçlü üretim yapısıyla değerlenmelidir. Yani satın alma gücünüz üretime dayanmalıdır. Lakin, bu yapısal münasebetler buna müsaade vermez. Düşük döviz, üretimde kullanılan girdilerin ucuza ithal edilerek, bağımlı üretimin önünü açar. Yapay olarak düşürülmüş döviz ile ihracatta fiyat avantajı kaybedilir, görünen ihracat artışları, paha zincirindeki ithalata dayalı üretimin artan satışıdır ve ithalatınız ucuz olduğu sürece mümkündür. Bu tablo birtakım sıkıntıları da beraberinde getirir. Birtakım eserlerin üretilmesi yerine, ithal edilmesi daha ucuza gelir. Son yıllarda çok sayıda dokuma ve giysi tesisinin kapanması, çok sayıda çiftçinin tarım ve hayvancılıktan vazgeçip kentlere göç etmesi nedeniyle, bize mahsus birçok tarım eserin ithal edilmesi, bu çerçevede anlaşılabilir. İthalat ucuzlayınca, sadece üretim girdileri değil, son derece kıymetli olan tüketim malları da ucuzlamıştır ve çokça ithal edilir. İhracatınız artar, lakin ithalatınız daha fazla artar. Üretiminiz artar, ancak tüketiminiz daha fazla artar. Ortadaki makas açıldıkça sistem sürdürülemez hale gelir, sermaye kaçışları nedeniyle döviz kurunun bedeli süratle yükselir, üretim daralır, dış ticaret istikrarı azalır. Hür kur sistemleri, sistemin krize girmesini önlemeye yöneliktir ve iyi makûs sistemin sürmesini de sağlar. Aslında kurun ani yükselmesi başlı başına bir krizin varlığını gösterir. Bir müddet sonra başa dönülür, döngü yine işler, sermaye girişleri tekrar başlar, kur azalır, dış ticaret istikrarı artar. Artık, sorunuzdaki yüksek kur-yüksek faiz kısmına, döngünün bulunduğumuz yerini göstererek cevap verebiliriz. Kur yükselmiştir, dış ticaret açığı denetim altına alınmıştır. İşler yolunda giderse, sermaye girişi hızlanır, bir müddet sonra kurlarda yine düşme gözlenebilir. Sıkıntılar çözülmezse, kurlarda daha yüksek artışlar görülebilir.
Haberin devamı için: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-aykut-lengerden-kritik-uyari-olasi-bir-kapanma-issizligi-doviz-kurunu-ve-enflasyonu-yukseltecek-1855842
Para Tahlil
