Türk Lirası’nda son günlerde hızlanan kıymet kaybı korkutuyor. Global piyasalarda dolar, koronavirüs tasaları nedeniyle gerilerken, Dolar/TL bugün 7.3029 ile tarihi tepesini gördü. Euro/TL 8.6697 ile rekor kırdı.
Ekonomistlere nazaran TL’nin bedel kaybının altında Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin gerilemesi, kurları düşük tutmak için döviz satan kamu bankalarının açık durumlarının artmasının yanı sıra cari açık, enflasyon ve dış finansmana bağımlılık üzere Türkiye iktisadının kronik sorunları yatıyor. Salgın periyodunda turizmin durması ve ihracatın azalması da ülkeye döviz girişini engelliyor.
Merkez Bankası’nın siyaset faizinin enflasyonun yaklaşık 4 puan altında kalması yatırımcıları dövize ve altına yönlendiriyor. Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran temmuz ayında yıllık enflasyon yüzde 11.76 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası siyaset faizi ise yüzde 8.25’te bulunuyor.
Reuters’a nazaran, kur artışını durdurmak için Merkez Bankası rezervlerinden geçen yıldan bu yana 100 milyar doların üzerinde kaynak kullanıldı. Kamu bankalarının döviz açığı da 10 milyar doları aştı.
IMF: Rezervler güçlendirilmeli
Memleketler arası Para Fonu (IMF) da dün yayınladığı Dış Kesim Raporu’nda, büyük dış finansman muhtaçlıkları ve nispeten düşük rezervlerin Türkiye’yi şoklara karşı savunmasız bıraktığını vurguladı. Raporda, para siyasetinde kriz artışını frenlemek ve enflasyonu kalıcı olarak azaltmak için rezervleri tekrar güçlendirmek tarafında harekete geçilmesi gerektiğinin altı çiziliyor.
Pekala kurlardaki yükseliş gerçek iktisada ve vatandaşa nasıl yansıyacak?
Türkiye üzere dış finansmana bağımlı ülkeler için doların yükselişi, her vatandaşı yakından ilgilendiriyor. Lokal paranın kıymet yitirmesi iktisatta domino tesirine neden oluyor. Kur yükselince en başta maliyetler arttığı için fiyat artışları beraberinde geliyor.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Barış Soydan’a nazaran dolardaki yükseliş iktisadın büyük sorunlara hamile olduğunu gösteriyor.
Ağustos 2018’de ABD ile yaşanan Rahip Brunson krizi dolar kurunun 7.26’ya yükseldiğini hatırlatan Soydan, Türkiye’yi birebir sürecin beklediğine işaret ediyor.
‘Mutfaktaki yangın artacak’
Dolarla enflasyon ortasında çok yüksek bir geçişkenlik olduğunu tabir eden Soydan, bunu şöyle anlatıyor: “Örneğin, dolardaki yükseliş marketteki domatesin fiyatını niçin etkiliyor? Domatesi Antalya’dan İstanbul’a kamyon getiriyor ve kamyon mazot yakıyor. Mazotun fiyatını da dolar belirliyor. Bu çok küçük bir örnek. Birçok bölümde dolar maliyetler açısından en kıymetli kalem. Bu nedenle önümüzdeki günlerde mutfaktaki yangın artacak.”
Kur artışı ithal girdiye bağımlılık nedeniyle üretim maliyetlerinin de artacağı manasına geliyor. Orta malı ithalatına bağlı olarak girdi maliyetlerinin artması ihracatı da olumsuz etkiliyor. Kurlardaki artış dış finansman maliyetlerini de artırırken, her iki durum da yatırımları olumsuz etkiliyor. Merkez Bankası’na nazaran gerçek bölümün döviz açığı mayıs ayı itibariyle 165 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Döviz borcu olan şirketleri sıkıntı bir süreç bekliyor.
‘Yatırım ve istihdamı etkiler’
Kur oynak olduğunda şirketlerin durup beklemeye geçtiği vurgulayan Soydan “Türkiye’de yatırımlar esasen düşük. Son bir iki aydır kredili satışların artması nedeniyle sanayi şirketlerinde kapasite kullanımının arttığını biliyorduk. Bu da yatırımların yine başlamasını getirir mi diye iyimser bir soruya yol açmıştı. Ancak artık dolar kuru tekrar patlayınca şirketler durup beklemeye geçecekler” diyor.
Soydan’a nazaran bu durum istihdama da olumsuz yansıyacak. Soydan, “Yatırım olacak ki şirketler yeni fabrikalar kuracak, mağazalar açılacak ki işsizlik azalsın, istihdam yaratsınlar. Artık yatırımlar esasen düşüktü bekle gör siyasetine geçince de şirketler maalesef bunun işsizlik tarafında da çok ağır sonuçları olacak. Doların yükselmesi Türkiye için çok berbat haber” yorumunu yapıyor.
‘Kredi büyümesi riskli’
DW Türkçe’ye konuşan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden Prof. Dr. Mehmet Şişman ise kredi büyümesindeki risklere dikkat çekiyor:
Son döviz kuru artışını kredi büyümesi ile birlikte kıymetlendirmek gerektiğini söz eden Şişman, “Ekonomiyi canlandırmak için kredi kanalı kullanıldı. Kısa vakitte çok büyük bir kredi büyümesi oldu. Artık hem borçlululuğumuz yüksek, hem de dolar kuru yükseldi. Ticari kredilerde büyüme azalsa da ferdi kredilerde tehlikeli bir halde arttı. Bu açıdan Türkiye kredi piyasaları takipteki alacakları yakından izliyor” diyor. Bu süreçte takipteki alacakların artacağı görüşünü paylaşan Şişman, ‘ani duruş’ tesiriyle borçluluk ödeme sistemine darbe vurabilir.
Geçen yılın birinci beş ayda pay senedi ve tahvil alımı yoluyla 5.8 milyar dolarlık giriş yapan yabancılar, bu yıl tıpkı devirde 11.3 milyar dolarlık çıkışa imza attı.
‘Finansal kriz kapıda’
Son periyotta Türkiye’den sermaye çıkışı olduğunu vurgulayan Şişman’a nazaran gidişat bu türlü olursa en geç ocak ayında bir finansal kriz riski var. Şişman “Tahvil piyasasında yabancılar yok üzere. 1 trilyon liraya yaklaşan tahvil piyasasının fakat yüzde 5.4 ü yabancı sermayede, borsada ise yabancı hissesi yüzde 50’lerin altına gerilemek üzere. Borsa son birkaç günde yüzde 5’e yakın bedel kaybetti. Yabancı sermayenin dönmesi için politik atraksiyonda da sorun var. Türkiye bu sonbaharda olmasa da bile ocak ayından itibaren finansal kriz için çok önemli eğilimler gösteriyor” yorumunu yapıyor.
Öte yandan Türkiye’de kurlar yükselirken dünyada dolar endeksi 28 ayın en düşük düzeyinde bulunuyor. Global piyasalarda ABD’nin koronavirüs ile çabada başarısız olmasının ülke iktisadını etkileyeceği beklentisiyle dolar geriliyor.
DW
Para Tahlil