Iktisattan sorumlu bakan, değerli gazeteci Hakan Güldağ’a “döviz kuru benim için hiç değerli değil, ben işin o tarafına bakmıyorum” demiş.
Bu demeçten çabucak sonra yayımlanan 2021, 2022, 2023 Yeni Iktisat Programı (YEP) ise, Albayrak için en kritik değişkenin ortalama dolar fiyatı olduğunu ortaya koydu.
YEP’teki sayılar “itiraf ediyor.” Açıklayalım.
Doların fiyatı nasıl seyredecek?
Aşağıdaki tablo, YEP’ten türetilmiştir (YEP, Tablo Ek 1, s.57). Albayrak ve grubunun iktisadın temel değişkenlerinin 2020-2023 ortasında nasıl seyredeceğine ait öngörülerini içeriyor. 2019 dataları (şimdilik) mutlaktır; lakin her an TÜİK ve TCMB’nin revizyonlarından “nasiplerini alabilir”.
Tablonun öğelerini kısaca açıklayalım:
“Ortalama dolar fiyatı” (satır 1), her yıla ilişkin cari fiyatlı (enflasyon dahil) ulusal gelir toplamı, dolarlı GSYH’ya bölünerek hesaplanır. Dolar fiyatındaki yıllık değişim, satır 2’de yer alıyor. 2019’da bu kurdaki %17,6’lık artış, TÜİK’in 2018’e ilişkin dataları kullanılarak belirlendi.
“Genel enflasyon” oranı (satır 3), ulusal gelirin tümünü kapsayan enflasyon oranıdır; iktisat lisanında GSYH deflatörü olarak isimlendirilir. YEP de bu hesaplamayı ulusal gelir öngörülerinden türetmiştir.
Dolar fiyatındaki artış ile genel enflasyon (satır 2 ve 3) ortasındaki irtibat değerlidir. Dolardaki değişim enflasyonu aşıyorsa, dövizin (doların) “reel olarak pahalılaşması” söz hususudur. Yani TL gerçek olarak bedel yitirmiştir. Geçmişte “devalüasyon” denirdi.
Satır 4, cari süreç istikrarının ulusal gelire oranıdır; 2019 hariç YEP öngörüleridir. Sonraki periyot, %3,5’lik cari açık oranı ile başlamakta; dış açık 2023’te son bulmaktadır.
Ulusal gelirin büyüme patikası son satırda yer alıyor. %5’lik büyüme, Albayrak’ın saplantısı yahut hasretidir. Bu orana son iki yılda ulaşılmaktadır. YEP, 2020 için %0,3’lük bir büyüme öngörüyor. Iktisat bu yılın birinci yarısında %3,1 küçülmüştür. YEP’in öngörüsü, GYSH’nın son altı ayda %3,2 büyümesine bağlıdır.
Kısıntıları ve yüzde 9,9’luk küçülmeyi izleyen üçüncü çeyreği tamamladık; GSYH’ya yansıması yakında açıklanacak. Özellikle Ekim-Aralık 2020’de ise (“baz etkisi” nedeniyle) zahmet vardır; çünkü iktisat 2019’un tıpkı döneminde %6,4 oranında büyümüştü.
2021-2023’ün büyüme oranları ise, örtülü varsayımlara, hayalperest öngörülere dayanıyor. Onları açığa çıkaralım.
Varsayımlar gizli, öngörüler ‘uçuk’…
Örtülü varsayımlar döviz kuru öngörülerini etkiliyor. Bakan, Temmuz sonrası dolardaki tırmanışı “rekabetçi döviz kuru” diye övünç vesilesi yapmıştı. Kimseyi kandıramadı. Kendisine TV mikrofonu tutulan her vatandaş biliyor ki, doların fiyatındaki süratli tırmanışlar hayra alamet değildir; bir ekonomik krizin ön-habercisidir.
Aslında YEP de tıpkı görüştedir. Optimist bir gelecek senaryosu sunma yükümlülüğü dolar öngörülerine yansıyor. Doların tırmandığı birinci iki kriz yılından sonrasına bakalım. Dolar fiyatındaki artış yüzdesi 2021’den itibaren her yıl yavaşlamaktadır: 11,1 → 2,6 → 1,8… 2022 ve 2023’te ise dolar fiyatı enflasyonun altında seyredecektir (satır 2-3, sütun 3-5).
Türkiye iktisadı yakın geçmişte bu türlü devirlerden geçti mi? Evet… “AKP’nin Lale Evresi” olan birinci beş yılı (2003-2007) içinde… Yüzde 7,3’lük bir büyüme temposu tutturulmuş; ucuz dövizin nimetleri derlenmiştir. Yeni bir kriz devrinin üçüncü yılında yayımlanan YEP ise, Cumhuriyet’in 100’ncü yıldönümüne %5’lik büyüme ile kavuşmayı kâfi buluyor.
Pekala, doların gerçek olarak ucuzlaması nasıl mümkün olacak? Cevap, Türkiye iktisadının döviz istikrarıyla irtibatlıdır. YEP’te bu istikrarın düzelmesini sağlayan gizli varsayım, dış kaynak hareketleri ile ilgilidir: 2020’de net çıkış göstermeye başlayan yabancı sermaye hareketleri bilakis dönmeli; canlanmalıdır… Bir de hayalperest öngörü var (satır 4): Iktisadın büyüme temposu son üç yılda yüzde 5 eşiğini tutturmaktadır, ancak cari işlem/GSYH oranı her yıl daralarak…
Bu öngörü Türkiye iktisadının geçmiş bulgularıyla çelişir: Sermaye hareketlerinin özgürleştiği 1989’dan bu yana ekonomik büyüme, sürekli cari süreç açığına yol açmıştır. AKP iktidarının yüzde 5’lik büyüme eşiğini geçtiği yedi yılın ortalama cari açık / GSYH oranı da yüzde 5,4’tür.
Bu durumda iki soru akla geliyor: YEP 2023’te yüzde 5’lik büyüme oranına nasıl olup da cari süreç fazlası ile ulaşıyor (sütun 5)? Dövizin ucuzlamasını sağlayacak yabancı sermaye girişleri nasıl sağlanacak? Cevapları, tahminen YEP metnindeki siyaset öğelerinde buluruz..
YEP’in meçhul siyasetleri
Yabancı sermaye girişleri nasıl üst çekilecek? Finans etrafları reçeteyi vermişti: 2015’e kadar izlenen enflasyon hedeflemesi prensiplerine dönüş… YEP, bu davete uyulmaya başlandığını “normalleşme adımları ve Ağustos’ta başlatılan kademeli çıkış stratejisi” diye isimlendirerek kabul ediyor. Öncesinde uygulanan siyasetlerin “sermaye çıkışına, döviz kurlarında baskıya, enflasyonda artışa, makro dengelerde bozulmaya” yol açtığı itiraf ediliyor; fakat o kadar (s.7)…
Bir Saray evrakından açık bir özeleştiri beklenemezdi. “Kademeli çıkış stratejisi” tabiri, Ağustos’ta başlatılan nakdî daralmanın daha da sertleşeceğine ait bir niyet sözü olabilir; fakat kâfi değildir. Döviz krizinde etkili olan finans etrafları uygulamaları izleyecektir.
YEP, bu yetersizliği, Dünya Bankası ve IMF’nin büyük ehemmiyet verdiği yapısal ıslahat siyasetlerine çokça referans vererek telafiye çalışıyor:
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
