Mart 2021’de iktisat siyasetlerinde bir haftaya sıkışmış yalpalamalar izledik. Evvel Hazine ve Maliye Bakanlığı, bir “ekonomi reformları” dokümanı yayımladı (12 Mart). Sonra TCMB siyaset faizlerini iki puan (yüzde 17 → yüzde 19) yükseltti (17 Mart). Üç gün sonra da TCMB Lideri Naci Ağbal vazifesinden alındı; yerine Şahap Kavcıoğlu atandı.
Geçmişe dönelim: Ağbal’ın 7 Kasım 2020’de TCMB Başkanlığı’na atanması Berat Albayrak’ın istifasını tetiklemiş; döviz piyasaları sakinleşmiş; dolar gerilemeye başlamıştı.
Artık takvim Kasım 2020 öncesine döndü. TCMB Başkanı’nın vazifeden alınması, doları 8 TL eşiğinin üzerine sıçrattı. Arkadaşımız Mustafa Sönmez, operasyonu “ekonomik intihar” olarak nitelendirdi (31 Mart).
Saray’ın münasebetleri nedir? Anlamaya çalışalım.
Kasım 2020-Mart 2021 seçeneği: İstikrar ve büyüme…
Naci Ağbal, dört buçuk ay içinde TCMB’nin siyaset faiz oranını üç kademede 8,75 puan (yüzde 10,25 → yüzde 19,0) yükseltti. TÜFE’nin son yıllık artışı (yüzde 15,6) dikkate alınırsa, TCMB faizi enflasyonu 3,4 puan aşmaktadır. Para Siyaseti Konseyi (PPK), Mart’ta faizlerin iki puan yükseltilmesini, muhtemel olumsuz gelişmelere karşı “önden yüklemeli” bir tedbir olarak açıklamıştı.
Yükseltilen faizlere, ek finansal disiplin kararları refakat etti. Bankaların (“aktif rasyosu” gibi) kredi genişlemesini zorlayan yollara son verildi. Sermaye hareketlerini dolambaçlı tekniklerle kısıtlayan uygulamalar kaldırıldı. TCMB rezervlerini tüketerek döviz fiyatlarını frenleme uğraşları durduruldu.
Mart 2021’e gelindiğinde TCMB özerkliğini yine kazanmış görünmekteydi. Neoliberal enflasyon hedeflemesinin üç ana prensibine büyük ölçüde dönülmüştü. Bunları hatırlatayım: Hür sermaye hareketleri, sıkı para siyaseti, dalgalı döviz kuru… Uygulamada TCMB’nin siyaset faizi enflasyonu aştı; döviz kuru piyasaya teslim edildi.
Para siyasetlerinde “sağduyuya dönüş”, Batı finans çevrelerince alkışlandı. Olumlu değerlendirmeler, Türkiye iktisadına ait 2021 öngörülerine de yansıdı.
Meslektaşımız Mustafa Durmuş OECD’nin son öngörülerini 23 Mart tarihli bir yazısında (“İktidar Blokunun Yeni Stratejisi”) özetliyor. Bunlara nazaran bu yıl Türkiye yüzde 5,9’luk büyüme temposu ile dünya beşincisi olacaktır. Dahası, “2019 ile kıyaslandığında 2022 sonunda yalnızca ABD iktisadının binde 9 ve Türkiye iktisadının binde 5 olmak üzere daha yüksek bir hâsıla seviyesine sahip olabileceği” varsayım ediliyor.
Memleketler arası karşılaştırmalarda Türkiye’yi öne çıkaran bu “istikrarlı büyüme” senaryosunu simgeleyen Naci Ağbal niye vazifeden alındı? Mustafa Durmuş, bu soruyu yanıtlıyor: “Siyasal İslam’ın ekonomik (faizler, devlet garantileri) kazanımlarını genişletmekten öbür seçeneği yoktur.”
Teşhis bence doğrudur; lakin genişletilmesi gerekir. Bunu yapmaya çalışalım.
AKP finansal disiplini niye kabul edemez?
Ağbal’ın vazifeden alınma nedenlerini arkadaşımız Oğuz Oyan da sorguladı (“Ekonomide Fırtına Günleri”, Sol Haber, 23 Mart). Temel belirleyicinin “iktidar-içi güç çatışmaları” olduğunu düşünmektedir. Lakin, kıymetli ek tespitleri de var:
“Batık/sorunlu kredilerin, yükselen faizlerin, inşaat-konut sektöründe… zora düşen şirketlerin (ki bunların epeycesi iktidarın eteklerinde semirtilmişlerdir) baskıları vardır. Güçlü bir anti-faiz lobisi oluşmuştur zira takipteki, yakın izlemedeki kredilerin toplamı… yüzde 15’in epey üzerinde olabilir… İnşaat, hem toplam kredilerden…en çok hisse alan, hem de kullandığı kredilerin takibe dönüşmesi bakımından en riskli daldır.”
“AKP’nin bir sermaye iktidarı olduğuna kuşku yok. Lakin sermayenin en aktif bölümlerini temsil seviyesi giderek düşüyor… İç ve dış sermayenin güvenini… yitiren bu türlü bir iktidarın sermaye tarafından daha fazla sorgulanır olduğu yeni bir periyoda girildiği söylenebilir.”
Bu gerçekçi tespitler, bence, Merkez Bankası operasyonunun temel nedenine de işaret etmektedir. Zira, düşük faiz, KÖİ projelerindeki garantiler, ayrıcalıklı ihaleler sayesinde “iktidarın eteklerinde semirtilmiş” olan, inşaat odaklı sermaye etrafları 2021 Türkiyesi’nin iktidar blokuna yerleşmiş durumdadır.
Oğuz Oyan’ın teşhisinin bilakis, bu çevreler, bir müddettir, “sermayenin en faal kesimlerini” oluşturmaktadır. İktidar etrafları ile ağır, karşılıklı çıkar bağlantıları ortadadır.
“Türkiye’de tekelci sermaye” tarifine en uygun tespiti, kelamını ettiğim sermaye etraflarına Beşli Çete simgesini yakıştıranlar yapmıştır.
İktidar blokunun sermaye kanadı, 7 Kasım 2020 sonrasında uygulanmaya başlayan finansal disiplin şartlarında ayakta duramaz. Oyan, bu çevrelerin kırılganlığını özetlemiştir. Merkez Bankası operasyonunun nedenini de burada aramalıyız.
12 Mart ıslahat programına dikkat…
Siyaset değişikliğinin birinci adımı 12 Mart 2021’de Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan bir doküman oldu:
Sistemsiz, aceleye getirildiği anlaşılan, “şişirilmiş” 98 sayfalık bu evrakın finansal sistemle ilgili kısımlarına bakalım.
AKP iktidarının TCMB’nin yüksek siyaset faizleri ile tansiyon yaşadığı 2015 sonrasında dahi (OVP gibi) resmî evrakların birçoklarında neoliberal enflasyon hedeflemesi prensiplerine ahenk tabirleri yer almıştı. 12 Mart tarihli İktisat Islahatları belgesinde bu ihtimam terk edilmiştir. Örneğin fiyat istikrarı için uygulanacak faiz ve döviz kuru siyasetlerine değinilmiyor. Fiyat istikrarı arayışlarında piyasaları “idarî” yollarla denetleyecek kurumsallaşma öne çıkmaktadır.
Kasım 2020’de benimsenmiş görülen TCMB özerkliği metinde yer almıyor. Dahası da var: Hazine ve Maliye Bakanlığı koordinatörlüğünde bir Finansal İstikrar Komitesi (FİK) kurulacak; ayda bir toplanacak; üç ayda bir Rapor yayımlayacaktır. C.B. Strateji ve Bütçe Lideri ile birlikte yedi üyeden oluşan Komite’de TCMB tek bir üyeyle temsil edilecektir (s. 67 vd.)
Anlaşılan, FİK’in bugün TCMB bünyesinde yer alan PPK’nin fonksiyonlarını üstlenmesi tasarlanmaktadır. Siyaset faizlerinin belirlenmesi dahil…
İktidar blokunun sermaye kanadı için, İktisat Islahatları belgesinin “Bankacılık Sektörü” kısmı ayrıyeten değerlidir. Donuk / batık /izlenen kredi yükümlülüğü taşıyan tüm şirketler için kapsamlı kurtarma, “kamulaştırma” operasyonlarının ana çerçevesi tasarlanıyor: “Yeniden yapılandırma ve firma rehabilitasyon işlevlerinin, Teşebbüs Sermayesi Fonlarının kurulması; alacakların Varlık İdare Şirketlerine satışı, aktiften silinmesi, bilanço dışına çıkarılması; donuk kredilerin menkul kıymetleştirilmesi…” (s.35 vd…)
Yatırımlara dönük dayanak ve teşvik tedbirleri (ss. 72 vd.) de dikkate alınırsa, Ekonomi Reformları programı, 7 Kasım 2020 – 20 Mart 2021 periyodunda TCMB idaresinin benimsediği, uyguladığı finansal istikrar prensipleri ile ahenk sağlayamaz.
Merkez Bankası operasyonu ve sonrası…
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
