Dünya iktisadı 2020 ve 2021’yi korona salgınının tesiri altında yaşadı; yaşamaktadır.
Salgının ekonomik bilançosu, IMF’nin Nisan’da yayımladığı raporlardan, yenileştirilen data bankasından izlenebiliyor.
Geçen hafta bu kaynaklarda yer alan 2020-2021 Türkiye ulusal gelir / büyüme bilgilerini özetlemiş; öteki ülkelerle karşılaştırmıştım (Sol Haber, 9 Nisan). Bugün öbür makro-ekonomik bilgilere, öngörülere göz atarak misal bir karşılaştırma yapacağım.
İşsizlik ve enflasyon
IMF kaynakları, direkt bölüşüm göstergeleri içermez. Bunlar, ILO yahut (“neoliberal gözlükler” ile) Dünya Bankası doküman ve bilgilerinden izlenebilir.
IMF’nin ekonomik raporu (World Economic Outlook) işsizlik ve tüketici enflasyonu datalarını içeriyor. Elbette bölüşüm temaslıdır.
İşsizlik oranları ile başlayalım. Bunların, TÜİK’in “dar manada işsizlik” tarifiyle uyumlu olduğu anlaşılıyor. Büyük Batı ekonomilerinin hepsi, iki salgın yılını yüzde 10’un altında işsizlik oranları içinde yaşamıştır.
IMF Türkiye’nin 2020-2021 işsizlik oranlarını %13,1 → %12,4 olarak veriyor. Öbür “yükselen ekonomiler” ile karşılaştırdığımızda gözleniyor ki, Asya ve Doğu Avrupa ülkelerinin tümü, iki korona yılını Türkiye’dekinden daha düşük işsizlik oranları içinde geçiştirmiştir.
Etraf ekonomilerinde işsizlik göstergeleri açısından Türkiye, Latin Amerika kümesine girmektedir. 2020-2021’de bu coğrafyadaki “yükselen ekonomiler” içinde Brezilya ve Kolombiya, işsizlik oranları bakımından Türkiye’yi aşmaktadır. Meksika, Arjantin, Peru ve Şili’de bu oranlar Türkiye’nin altındadır.
IMF’ye nazaran 2020-2021’de Türkiye’nin tüketici enflasyonu %12,3 → %13,6 olarak gerçekleşiyor. Bu iki yılda tüm Batı ekonomilerinde enflasyon tek hanelidir. “Yükselen piyasalar” kümesinde bu oranları geçen tek ülke (2020 için %42 ile) Arjantin’dir. Salgının iki yılında öteki tüm “yükselen ekonomiler”de enflasyon yüzde 5’in altında seyrediyor.
Bu datalardan hareket edelim ve salgının işçiler üzerindeki olumsuz tesirini, işsizlik ve enflasyon göstergelerinin toplamı olarak alalım: Türkiye, büyük etraf ülkelerinin başlarındadır.
Emek gelirlerindeki kayıplar ve salgının halk sınıflarındaki yaygınlığıyla birleştirilirse Türkiye’deki ağır toplumsal buhran, IMF bilgileriyle de doğrulanmaktadır.
Cari süreç istikrarı
Kapitalizmin “merkez bloku” içinde, ABD, Britanya ve Fransa dışında tüm ülkeler iki salgın yılında yüksek oranlı cari süreç fazlaları vermektedir.
Cari süreç açığı, etraf ekonomilerinde emperyalizme bağımlılığın değerli bir göstergesidir. 20’nci yüzyıl boyunca (petrol ihracatçıları dışında) bu ekonomiler ekseriyetle dış açık verdi. 1998’de patlak veren Doğu Asya krizi bir dönüm noktası oldu; “Güney” coğrafyasının kıymetli bir kısmı (özellikle Asya’dakiler) dış fazla vermeye başladı.
Türkiye, bu ahengi göstermeyen etraf ekonomilerinden biri olarak kaldı. 2020-2021’de de cari açık vermektedir. IMF’ye nazaran bu iki yılın cari açık/millî gelir oranı %5,1 → %3,4’tür.
İki salgın yılında da dış açık veren “yükselen ekonomiler”in sayısı beştir (Macaristan, Endonezya, Brezilya, Kolombiya, Güney Afrika); lakin hiçbirinin oranı Türkiye’ye ulaşmamaktadır. Çoğunluk, 2020-2021’yi cari süreç fazlaları ile kapatmaktadır. İki yılda da dış fazla/millî gelir oranları veren etraf ekonomileri içinde G. Kore (%4,6 → %4,2) ve Malezya (%4,4 → %3,8) ile ön sıradadır.
Türkiye, iki salgın yılında da büyüyen üç ülkeden biridir. 2020-2021’de daha süratli büyüyen iki büyük etraf ülkesi (Vietnam ve Çin) ise, iki yılda da dış fazla vererek Türkiye’den farklılaşmıştır.
IMF, 2021 sonrasında da Türkiye için daima cari süreç açıkları öngörmektedir., Ülkemizin dünya iktisadı içinde bağımlı pozisyonunun süregeleceği öngörüsü…
Salgına karşı kamu takviyeleri
IMF’nin Nisan 2021 tarihli malî raporunda (Fiscal Monitor) salgın sonrasında kamu kaynaklarından yapılan dayanaklar inceleniyor.
IMF, öteden beri dünya çapında iktisat siyasetlerinin “gözetmeni” fonksiyonu üstlenmiştir. Maliye siyasetlerinde neoliberal malî disiplin prensibinin “bekçiliği” gibi…
Salgın sonrasında IMF, bu fonksiyonda kıymetli bir dönüşüm gerçekleştirdi. Malî disiplin unsurlarının Batı ülkelerinde devre-dışı bırakılmasını, bölüşümcü-Keynes’gil açık bütçe uygulamalarına geçişi savundu. Bu adımı süratle atan ABD ve Avrupa hükümetlerini sonuna kadar destekledi. Siyaset tekliflerinin bu uygulamaları “izlediği” de söylenebilir.
“Güney” coğrafyasına gelince, IMF daha ihtiyatlıdır: Kamu maliyesinde esneklik alanı (“fiscal space”) olan “yükselen ekonomiler”, kamu açıklarını, devlet borçlarını artırabilirler; süreksiz olmak şartıyla…
“Kamu maliyesinin esneklik alanı” nasıl tanımlanır? İki ölçüt kullanılır: (a) Birincil (“faiz-dışı”) bütçe istikrarı; (b) Kamu kesimi borç toplamı… Her iki ölçütün, ulusal gelirdeki hisseleri izlenir.
IMF’nin malî raporu, bu iki ölçütün salgının arifesinde ve birinci yılındaki (2019-2020’de) seyrini ülkeler itibariyle veriyor (s.76, Tablo A10 ve s.81, Tablo A15).
Salgın sonrasında kamu açıklarında, borçlarında “sıçramalar” gerçekleştiren Batı ekonomilerini bir yana bırakalım. 2019 ve 2020’de “yükselen ekonomiler” ortalaması ve Türkiye ile ilgili datalar aşağıda yer alıyor:
- 1. Kamu bölümü birincil bütçe istikrarı / ulusal gelir oranları (%)
- Yükselen ekonomiler: -2,9 → -8,0
- Türkiye: -3,8 → -3,5
- 2. Kamu bölümü brüt borç/millî gelir oranları (%)
- Yükselen ekonomiler: 54,7 → 64,4
- Türkiye: 32,6 → 36,8
Birinci bilgi gösteriyor ki, “yükselen ekonomiler”, salgın yılını temsil eden 2020’de faiz dışı bütçe açığı oranını, ortalama olarak 5 puan yükseltmiştir. Bu hesaplamada IMF çok titizdir ve Türkiye’nin tam tersine davrandığını; birincil bütçe açığının ulusal gelirdeki hissesini 0,3 puan daralttığını belirlemektir.
Demek oluyor ki salgın sonrasında Saray iktidarı, sıhhat sistemini ve halk sınıflarını artan kamu harcamalarıyla desteklemede “cimri” davranmıştır. Önceliğinin, finansal sistem aracılığıyla şirketlere kaynak aktarmak olduğunu biliyoruz.
İkinci bilgi gösteriyor ki, Türkiye’de kamu borçlarının ulusal gelire oranı 2019’da %33’tür; ölçülü bir eşik sayılan %50’nin (ve “yükselen ekonomiler”in %55’lik ortalamasının) bir oldukça altındadır. Bu gösterge açısından Türkiye, geniş bir “malî esneklik alanı”na sahiptir.
2020’de “yükselen ekonomiler”, esasen yüksek olan kamu borç oranlarını 10 puan, Türkiye ise yalnızca 4 puan artırmıştır. İç borçlanma yoluyla işçilerin gelir kayıplarını telafi etme imkanı vardı; kullanılmadı…
Kamu borçlarında 4 puanlık artış, bu doğrultuda bir adım değil midir? Tam aksine… Resmî bilgilere nazaran 2019-2020 arasında kamu dış borç stoku (TL ile ölçülürse) %32,4 artmıştır. Özel dalın döviz borçlarının kamu dış borçlarına dönüştürülmesi bu türlü mümkün olmuştur. Ayrıcalıklı şirketleri, sermaye etraflarını destekleme, kurtarma süreçleri ile…
Türkiye’nin ‘bütçe olanakları’ var. Salgında kullanılmadı…
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
