Ekonomik siyasetler, göstergeler bakımından çalkantılı üç yılı (2018-2020’yi) geride bıraktık. Kasım sonrasındaki dinginliğin ne kadar süreceği meçhuldür.
Hangi noktadayız? Ufukta neler görünmektedir? Müşahedeler, seçenekler üzerinde bir gezinti yapalım.
2020’ye nasıl geldik?
Ara-başlıktaki soruyu daha evvel yanıtladım. (Bk. “Büyümede Dünya Rekoru Nasıl Kırıldı?”, Sol Haber, 11 Aralık 2020) Kısaca tekrar edeyim.
2011, ekonomik bir dönüm noktasıdır. Dokuz yıllık AKP iktidarının büyüme ortalaması (2008-2009 krizine rağmen) yüzde 4,7’dir. Bu tempo, istisnaî dış şartlar sayesinde iktisadın (yüzde 4,2 olarak varsayım ettiğim) orta devirli büyüme potansiyeli aşılarak gerçekleşmiştir.
Memleketler arası finansal krize karşı Batı merkez bankalarının başlattığı likidite genişlemesi 2012 sonrasında frenlenecek; Türkiye’de neoliberal programın kısıtları, istikrar öncelikleri devreye girecektir.
2011 sonrasında, iktisadın büyüme potansiyelinin yarım puan civarında aşağı çekildiğini iddia ediyorum. 1998’de yenilenen neoliberal teslimiyetin mirası… AKP iktidarı da 2015’ten itibaren “iktidar yıpranması” ile cebelleşmeye başlayacaktır.
AKP, iktidar müddetini iki “yapay” strateji ile uzatmaya çalışacaktır: Temsilî demokrasinin genel kuralları (şiddet, anayasa değişikliği, OHAL ve uzantıları yoluyla) çiğnenerek… Neoliberal istikrar prensipleri göz arkası edilerek… İkinci strateji, ekonomik bakımdan “anarşik” üç yılda uygulandı: 2018-2020’de iç talep, büyüme potansiyelini zorlayan boyutlarda pompalandı.
2020 sonu: Finansal disiplin ve dinginlik
Berat Albayrak Kasım 2020’de istifa etti; iki yeni atama ekonomik ortama dinginlik getirdi.
Nedeni ortadadır. Yeni takım, ekonomik söylemi, uygulamaları, büyüme değil, istikrar doğrultusunda değiştirdiği için… TCMB siyaset faizi iki etapta yüzde 17’ye, enflasyonun üstüne çekildi; finansal daralma doğrultusunda bir dizi karar alındı; örneğin bankaları kredi genişlemesine zorlayan “aktif rasyosu”ndan vazgeçileceği açıklandı.
Sonucu, bugünlerde dolar fiyatlarındaki gerilemeden izliyoruz. Albayrak 8 Kasım’da istifa etti; iki gün evvel dolar 8.46 TL idi. 2020’nin son günü 1 dolar = 7,41 TL…
Üstelik yılın büyük kısmında TCMB rezervleri tüketilmiş; dolar frenlenmeye çalışılmıştı. Ocak-Eylül 2020’nin ortalama dolar kuru 6,74’tür.
Bu periyotta sıcak para “yatırımcıları”, borsadan 13 milyar doları aşkın tahvil ve pay senedi çıkardı. Pay senetlerini satarken ortalama 6,72 TL’lik kur uygulandığını Alaattin Aktaş hesaplamış. Kasım-Aralık’ta çıkan paranın 4 milyar doları geri geldi. Aktaş, Kasım’da 7,94 TL’lik kurla geri gelen pay senedi yatırımcılarının 663 milyon dolar yararlı çıktığını hesaplıyor (Dünya, 7 Aralık 2020).
Pekala, dış finansman problemlerinin öteki büyük kalemi, bankalarımızın dış borçları? Vadesi gelen kredilerin ne kadarı döndürülecek? Hangi faizlerle?
Bu bahiste, Fitch’in 25 Kasım ve 7 Aralık değerlendirmelerine göz atalım: Milletlerarası piyasalarda sert dalgalanmalar olmadıkça dış krediler döndürülebilecektir. Bankalarımızın kısa vadeli dış finansmanı karşılayacak döviz likiditeler vardır; lakin bunların değerli bir kısmı TCMB’deki döviz swaplarından oluşmaktadır. Yeni idare bu durumu düzeltirse, bankaların dış kredileri sürdürülebilir. Bir mühlet yüzde 100’ün altında döndürülerek; yani net ödeme yaparak…
Malî disiplin nerede?
Kapsamlı bir istikrar programının ikinci ayağı olan malî disiplin nerede? Hatırlayalım ki Berat Albayrak’ın 2018 döviz krizi sonrasındaki birinci (2019-2021) YEP’i, kamu maliyesinde (mega-yatırımları dahi donduran) daralma gayeleri içeriyordu. Erdoğan bu amaçları uygulatmayacaktı. Ancak, bu “sapma” finans çevrelerince dikkate alınmayacak; 2019’un büyük kısmında portföy girişleri canlanacak; net sermaye çıkışı son bulacaktır.
Nedeni açık: Sıcak paraya ağırlaşan finans etrafları için finansal göstergeler öncüldür: Sermaye hareketlerinin sınırsız hürlüğü korunmalı; siyaset faizi enflasyonu aşmalı; kredi genişlemeleri frenlenmelidir.
IMF üzere bir denetleyici kurum yoksa, “yükselen piyasa ekonomileri” fiilen milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşlarının (Fitch vb’nin) nezareti altındadır. Bunların ülke (örneğin Türkiye) raporlarına, notlarına göz atın. Malî disiplin değerlendirmeleri yer almaz. Tümüyle finansal göstergelere odaklanılır: Faiz, enflasyon, döviz kurları, kredi hareketleri, bankaların riskli kredileri, rezerv durumları…
Kasım’da vazifeye gelen yeni iktisat idaresi, Saray’da hazırlanan 2021 bütçesini olduğu üzere devraldı. Somut “malî disiplin” maksatları oluşturmadı. Milletlerarası finans etrafları de bu eksiklikle ilgilenmedi; yeni iktisat idaresine dönük olumlu beklentilere yöneldi. Saray’ın yatırım harcamaları, mali daralma mahzuru aşılabildiği; dış açığı tırmandırmadığı ölçüde sürdürülebilir.
Sakinleşen iktisat: Kalıcı toplumsal buhran
Korona salgını, Batı merkez bankalarını bir sefer daha yüksek tempoda likidite genişlemesine yöneltti. Değerli kısımlarının Türkiye üzere “yükselen piyasalar”a taşması kelam mevzusudur. Hasebiyle Türkiye için yakın gelecekte yeni bir kriz ortamı kelam konusu değildir; lakin, Kasım’da başlayan finansal disiplin sürdürülürse…
Ne var ki Türkiye için daha ağır bir gelecek gündemdedir: İktisat, tahminen yüzde 3,5’lik bir büyüme temposu izleyecek; bu tempo (diyelim Erdoğan’ın müdahaleleri ile) zorlandığı devirlerde, dış finansman kısıtları (döviz krizleri) devreye girecektir.
Bu yeni güzergâhın başlangıcı 2020’dir. Ağır bir toplumsal buhran yılı… Milyonlarca insan istihdamdan, işgücü piyasalarından kopmuş; gerçek işsizlik oranları sıçramıştır. Meslektaşlarımız, Türkiye’de işsizlik oranını aşağı çekmek için ortalama yüzde 5’lik bir büyüme temposunu gerekli görüyor. 2020’nin toplumsal buhran şartlarından hareket eden; büyüme temposu yüzde 3 yahut 4’lük eşikle sonlu bir dinginleşme kelam hususudur. Bu gelecek, iki boyutuyla kabul edilemez: Ağır bir dış bağımlılığın ve bugünkü toplumsal buhranın kalıcı hale geldiği bir iktisat manasına geldiği için…
Siyasal uzantılarına gelelim. Toplumsal buhranı aşmak için iktisat tekrar zorlanırsa 2018-2020 şartları hortlar; yeni krizler patlak verir. Toplumsal buhran, kriz içinde Saray iktidarı seçim kazanamaz. İktidarı bırakmak istemezse ne yapar? 6 Ocak 2021’de Trump’ın Washington’daki becerileri akla geliyor. “O kadarı da olmaz; burası Türkiye; yerli ve millî…” diyebilirsiniz. Haklısınız.
Yazınının devamı burada.
Para Tahlil
