TL hesabına ve sabit fiyatlı (hacim endeksli) ulusal gelir bilgilerine odaklanalım. Buna nazaran, 2017’yi izleyen, krizli çalkantılar da içeren bir periyodun üçüncü yılı sakinleşme ile tamamlanmıştır. 2018’de ulusal gelirin yüzde 3 arttığını; iktisadın 2019’un birinci yarısında küçüldüğünü; o yılın tümünde ise yalnızca binde 9 oranında büyüdüğünü de hatırlatayım. Son üç yılın büyüme tempoları ile Türkiye’de işsizlik ve fakirleşme olgularını içeren toplumsal buhranın hafiflemesi mümkün değildir.
‘İstihdam ve GSYH dataları tutarsız’
TÜİK’in direkt doğruya ulusal gelir varsayımlarıyla ilgili problemler da vardır. 2020 örneği üzerinden kimilerine değineyim.
Değerli bir soru, istihdam ve GSYH dataları ortasındaki tutarsızlıktır. 2020’nin birinci 11 ayında istihdam yüzde 4,8 oranında düşmüş; 1 milyon 181 bin insan işten çıkılmış; üretimden kopmuştur. Bu dokunaklı, üzücü bir görünümdür. Lakin. “o vakit iktisat nasıl olup da yüzde 1,8 büyümüştür?” sorusu akla gelecektir. İtidarın 2020 boyunca şirketlere düşük faizli kredi pompaladığı malumdur. Lakin sorun, likidite artışının üretime taşınmasıyla ilgilidir. İstihdam artmadan üretim nasıl artmıştır?
Bazen kullanılan “istihdam yaratmayan büyüme” tabiri, yapısal bir bozukluğu ima ediyor. “Madalyonun öbür yüzü” de var: Görünüşü sineye çekersek Türkiye iktisadının ortalama emek verimliliğinde 2020’de “mucizevi” bir sıçrama gerçekleştiğini kabul edeceğiz. Türkiye, bu gösterge açısından 2020’de tahminen de dünya birincisidir.
Bu çeşit müspet bir değişmeyi iktisat mantığıyla açıklamak güçtür. “Uzaktan çalışma”nın yaygınlaştığı “hizmetler”, TÜİK’in son datalarında büyüyen değil, küçülen bir kesimdir. Bu uygulamaya geçmesi kelam konusu olmayan tarım ve sanayi, ulusal gelirdeki artışı aşan tempolarda büyüyen iki daldır.
TÜİK bilgilerine nazaran endüstride istihdam 2020 boyunca %1,9 oranında daralmış; GSYH hesabında yer alan katma pahası ise %2 büyümüştür. Nasıl? Fiyatların ulusal gelirdeki hissesi 2020’de iki puan civarında (%31,3 → %29,4) gerilemişken endüstriciler emekten tasarruf eden yatırımlara mı yöneldi?
Ekonomik açıklaması bir yana, 2020 GSYH tablolarının yatırım ve sabit sermaye birikimi dataları de açıklayıcı ip uçları vermiyor.
GSYH yatırım serileri, iki kaleme ayrılır: Sabit sermaye yatırımları ve stok hareketleri… 2020’de stoklar (cari fiyatlarla) bir evvelki yıla nazaran 231 milyar TL artmış; GSYH’daki yıllık büyüme toplamının üçte birini oluşturmuştur. Bu kalemin GSYH hesaplamalarında ortaya çıkan tüm kusur öğelerini içerdiğini hatırlatayım. Buna nazaran üretim yoluyla ulusal gelir toplamı, harcamalar yoluyla ulusal gelir toplamını cari fiyatlarla 231 milyar lira aşmış mıdır? Ve bu uyumsuzluk, stok hareketlerine “artış” olarak eklenerek sıfırlanmakta mıdır?
Sabit sermaye birikimi tipleri içinde de üretken sermaye stoku ile alakalı olmayan bir kalem yer alıyor: Öbür aktifler… Meslektaşımız Zafer Yükseler, bu kalemin, aslında spekülatif tasarruf gayesiyle irtibatlı olan “parasal olmayan altın ithalatı”ndan türetildiğini belirlemişti. Hasebiyle GSYH hesabında yer almaması gereken bir kategoridir. Ancak “diğer aktifler” 2020 ulusal gelir toplamı içinde yer almaktadır; üstelik 2020’de (cari fiyatlarla) yüzde 41 artarak ve sabit sermaye yatırımları toplamının yüzde 12,2’sini oluşturarak…
‘Yöntem ve kavramlar sorgulanmalı’
Bu tespitler, TÜİK’in ulusal gelir ve istihdam serilerinin sorgulanmasını gerektiriyor. Ortalarındaki tutarsızlık, her iki serinin kaynakları, hesaplama yolları ve kavramlar açısından sorgulanmalıdır. 2016’daki GSYH hesaplarının revizyonu, bilgi tabanını idarî kayıtlara, bilhassa Gelir Yönetimi evraklarına kaydırdı. Kavram ve sistem sıkıntıları gereğince tartışılmadı.
Yazının devamı burada.
Para Tahlil
