Taban Fiyat Tespit Kurulu, 2021 yılı minimum fiyatını belirlemek için 1 Aralık’tan itibaren çalışmaya başlayacak. Orta Vadeli Program’da (OVP),önceki yılların bilakis, fiyatlarda geçmiş enflasyon gayelerine nazaran ayarlama yapılmayacağı sözüne bu sefer yer verilmedi. 2021 yılında memur maaşlarında ve kamu çalışanlarının fiyatlarında artış oranı yüzde 3+3 olarak belirlendi. Pekala 2021 yılında taban fiyat artışı ne olacak?
Minimum fiyat her yıl bir evvelki yılın aralık ayında belirleniyor. Taban Fiyat Tespit Kurulu, 2021 yılı taban fiyatını belirlemek üzere 1 Aralık’tan itibaren çalışmaya başlayacak. Kurulda emekçi, patron ve devlet 5’er üye ile temsil ediliyor. Çalışanlar ismine en fazla üyeye sahip konfederasyon olarak TÜRK-İŞ, patronlar ismine da Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu’ndan (TİSK) üyeler vazife yapıyor.
Minimum fiyat 2016 yılında yüzde 30.0, 2017’de yüzde 7.9, 2018’de yüzde 14.2, 2019 yılında yüzde 26.1, 2020 yılında da yüzde 15 oranında artırıldı.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ise yıllık bazda 2015’te yüzde 8.81, 2016’da yüzde 8.53, 2017’de yüzde 11.92, 2018’de yüzde 20.30, 2019 yılında da yüzde 11.84 oranında arttı.
Geçmiş yıllardaki orta vadeli programlarda (OVP),ücret artışlarının geçmiş enflasyona nazaran yapılmayacağı vurgulandı. Geçen yıl yayımlanan 2020-2022 yıllarını kapsayan OVP’de fiyat istikrarını sağlamak emeliyle alınacak önlemler ortasında “Kamunun yönlendirdiği birtakım fiyat ve fiyatlarda geçmiş enflasyon yerine programdaki enflasyon gayelerine nazaran ayarlamalar yapılacağı, böylelikle enflasyonda atalet tesirinin sınırlandırılacağı” belirtildi.
2021-2023 yıllarını kapsayan bu yıl yayımlanan OVP’de ise “Mali disiplin korunacak halde, yönetilen/yönlendirilen fiyatlar ve vergi düzenlemeleri geçmiş enflasyona endeksleme davranışının azaltılmasına yardımcı olacak formda belirlenecektir” demekle yetinildi. Fiyat artışlarında geçmiş enflasyon sayılarının dikkate alınmayacağı tabirine bu kere yer verilmedi.
Orta Vadeli Program’da 2020 yılı enflasyon varsayımı yüzde 10.5, 2021 yılı enflasyon beklentisi ise yüzde 8.0 olarak belirlendi. OVP’den sonra açıklanan Merkez Bankası 4. Enflasyon Raporu’nda ise 2020 yılı enflasyon kestirimi yüzde 12.1 olarak revize edilirken, 2021 yılı enflasyon varsayımı de yüzde 9.4 olarak belirlendi.
2021 yılında memur maaşlarına ve kamu personellerinin fiyatlarına yüzde 3+3 oranında artış yapılacak. Enflasyon bu oranları aşarsa ortadaki fark da fiyat ve maaşlara yansıtılacak.
SENARYOLARA NAZARAN MİNİMUM FİYAT NE OLACAK?
Taban Fiyat Tespit Komisyonu’nun taban fiyatta ne kadar artış yapacağı merak ediliyor. Çeşitli senaryolara nazaran minimum fiyatta yapılacak mümkün artışlar şöyle:
OVP’DEKİ 2021 ENFLASYON GAYESİNE NAZARAN: OVP’de 2021 yılı için enflasyonun yüzde 8 olacağı öngörülüyor. Taban fiyat bu maksat doğrultusunda yüzde 8 oranında artırılırsa brüt taban fiyat 3.178 TL, net taban fiyat 2.510 TL olur.
MERKEZ BANKASI’NIN 2021 ENFLASYON MAKSADINA NAZARAN: Merkez Bankası 2021 yılında enflasyonun yüzde 9.4 oranında olacağını varsayım ediyor. Bu oranda artış yapıldığında brüt minimum fiyat 3 bin 220 TL, net taban fiyat 2 bin 542 TL olur.
MERKEZ BANKASI’NIN 2020 ENFLASYON KESTİRİMİNE NAZARAN: Merkez Bankası 2020 yılı enflasyon kestirimini son raporunda yüzde 12.1 olarak revize etti. Taban fiyat artışı yüzde 12.1 oranında yapılırsa brüt minimum fiyat 3.299 TL, net minimum fiyat 2605 TL olur.
TCMB’NİN 2021 ENFLASYON GAYESİNE REFAH HİSSESİ EKLENİRSE: Merkez Bankası’nın 2021 yılı enflasyon amacına 3 puan refah hissesi eklenerek yüzde 12.4 oranında artış yapılırsa brüt minimum fiyat 3.308 TL, net taban fiyat 2.612 TL olur.
TCMB’NİN 2020 YILI ENFLASYON KESTİRİMİNE REFAH HİSSESİ EKLENİRSE: Merkez Bankası’nın yüzde 12.1 olarak belirlenen 2020 yılı enflasyon kestirimine 3 puanlık refah hissesi eklenerek yüzde 15 oranında artış yapılırsa brüt minimum fiyat 3.384 TL, net minimum fiyat de 2.673 TL olur.
| Taban fiyat senaryoları | |
| (TL) | |
| OVP’deki 2021 enflasyon maksadına nazaran (Yüzde 8) | |
| Brüt minimum fiyat | Net minimum fiyat |
| 3.178 | 2.510 |
| TCMB’nin 2021 enflasyon maksadına nazaran (Yüzde 9.4) | |
| Brüt minimum fiyat | Net taban fiyat |
| 3.220 | 2.542 |
| TCMB’nin 2020 enflasyon varsayımına nazaran (Yüzde 12.1) | |
| Brüt minimum fiyat | Net minimum fiyat |
| 3.299 | 2.605 |
| TCMB’nin 2021 enflasyon gayesine refah hissesi eklenirse (Yüzde 12.4) | |
| Brüt minimum fiyat | Net minimum fiyat |
| 3.308 | 2.612 |
| TCMB’nin 2020 enflasyon iddiasına refah hissesi eklenirse (Yüzde 15) | |
| Brüt taban fiyat | Net minimum fiyat |
| 3.384 | 2.673 |
EVVELKİ YILLARDA ENFLASYON VE TABAN FİYAT BAĞI NE OLDU?
2015 yılında kritik bir seçim yapıldığı için 2015 yılı enflasyonu yüzde 8.81 olmasına rağmen, 2016 minimum fiyatı yüzde 30 oranında artırıldı. 2016 yılı enflasyonu yüzde 8.53 olurken, bir evvelki yıl yüksek artırıldığından 2017 yılı taban fiyatındaki artış yüzde 7.9’da kaldı.
Buna karşılık, 2017 yılı enflasyonu yüzde 11.92 çıkarken, 2018 minimum fiyatı yüzde 14.2 oranında; 2018 yılı enflasyonu yüzde 20.30 olurken 2019 yılı minimum fiyatı ise yüzde 26.1 oranında artırıldı.
2019 yılı enflasyonu yüzde 11.84 olarak gerçekleşirken 2020 minimum fiyatında de yüzde 15.0 oranında artış yapıldı.
Bir evvelki yılın enflasyonuna nazaran 2018 yılında uygulanan minimum fiyatta 2 puan, 2019 yılı taban fiyatında 5.8 puan, 2020 yılı taban fiyatında ise 3.16 puanlık refah hissesi uygulandı. Son üç yılın taban fiyatında, genel olarak bir evvelki yılın enflasyon sayısının üzerinde bir refah hissesi ek edildiği görülüyor. Buradan yola çıkarak, Merkez Bankası’nın 2020 yılı enflasyon kestirimi olan yüzde 12.1’in üzerine 2-3 puanlık refah hissesi eklenmesini beklemek gerçekçi görünüyor.
| Yıllara nazaran minimum fiyat artışı ve enflasyonun seyri | ||
| TÜFE artışı | A.Ü. Artışı | |
| 2015 | 8,81 | |
| 2016 | 8,53 | 30 |
| 2017 | 11,92 | 7,9 |
| 2018 | 20,3 | 14,2 |
| 2019 | 11,84 | 26,1 |
| 2020 (T) | 15.0 | |
| T: Enflasyon sayısı TCMB iddiası sayısıdır | ||
| TÜFE: Tüketici fyat endeksi |
MİLYONLARCA KİŞİ 2020 TABAN FİYATINI BİLE TAM ALAMADI
Bununla birlikte Türkiye, hem pandemiden hem de içsel nedenlerden ötürü harikulâde bir süreçten geçiyor. 2020 yılı için belirlenen taban fiyat sayısını milyonlarca personel yalnızca yılın birinci üç ayında alabildi. Nisan mayıs aylarında 3.5 milyon kişi kısa çalışmada olduğu için olağan fiyatlarını alamadılar. Sonraki aylarda da sayıları azalmakla birlikte bu durum devam etti. Eylül ayı prestijiyle 1 milyon personel kısa çalışmada, 750 bin dolayında emekçi de fiyatsız izinde olduğu için olağan fiyatından yoksun kaldı. Harikulâde periyodun koşullarının 2021 yılı taban fiyat artış oranında belirleyici olması mümkündür.
| Gerçek net ele geçen fiyat ne oldu? | ||||||
| Gerçek net ele geçen fiyat endeksi (2003=100) | ||||||
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 (GT) | |
| Kamu emekçisi | 105,1 | 105 | 111 | 106,3 | 113,3 | 111,5 |
| Memur | 148,1 | 157,3 | 154,6 | 153,4 | 158,6 | 159 |
| Taban fiyat | 187,7 | 232,4 | 225,6 | 221,5 | 242,4 | 249,9 |
| Bir evvelki yıla nazaran değişim oranı | ||||||
| Kamu emekçisi | 4,4 | -0,1 | 5,7 | -4,2 | 6,6 | -1,6 |
| Memur | 0,1 | 6,2 | -1,7 | -0,8 | 3,4 | 0,3 |
| Minimum fiyat | 4,2 | 23,8 | -2,9 | -1,9 | 9,5 | 3,1 |
| Kaynak: Cumhurbaşkanlığı 2021 Programı | ||||||
| GT: Gerçekleşme iddiası |
Ahmet Kıvanç
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil
