Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi’nin hazırladığı rapor çoğunluğunu bayanların oluşturduğu ve birçoklarının kayıt dışı çalıştığı konut personellerinin beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi için ILO’nun 189 Sayılı Mesken Personelleri Kontratı ışığında daha fazla toplumsal muhafazaya ve inançlı istihdama dâhil edilmeleri gerektiğini vurguluyor.
Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi, çoğunluğu bayan olan ve kayıt dışı çalışan konut çalışanlarının global salgınla daha da derinleşen sosyo-ekonomik sıkıntılarını ve şartlarını ortaya koymak ve mesken personellerinin çalışma şartlarının iyileştirilmesine yönelik tahlil teklifleri sunmak gayesiyle bir rapor hazırladı.
Rapor, 17 Haziran 2021 tarihinde işçi-işveren örgütleri ve kamu kurumları temsilcilerinin iştirakiyle gerçekleşen çevrim içi aktiflikte kamuoyuyla paylaşıldı.
Dr. Ceyhun Güler tarafından hazırlanan “Ev İşçiliğinin Türkiye’deki Görünümü: Kapsam, Boyut ve Sorunlar” Raporu mesken personellerinin mevcut sosyo-ekonomik ve hukukî durumunu ve meselelerini iş sıhhati ve güvenliği, çalışma kuralları, istihdam edilme formülleri, sendikal haklar ve örgütlenme, kontrol ve teftiş bağlamında tahlil ederek, konut emekçilerinin beşere yakışır çalışma şartlarında çalışmalarına ve mevcut problemlerin tahliline yönelik siyaset tekliflerinde bulunuyor.
ILO Türkiye Ofisi’nin İsveç dayanağıyla yürüttüğü “Kadınlar İçin Daha Çok ve Daha Uygun İşler” Programı kapsamında hazırlanan ve bahis ile bağlantılı kapsamlı literatür taramasının yanı sıra konut personelleriyle, kamu kurumlarının, emekçi ve patron örgütlerinin temsilcileriyle derinlemesine yapılan görüşmeleri de yansıtan Rapor global salgının mesken emekçilerinin çalışma şartlarına olan tesirini de ele alıyor.
Kayıt Dışılık ve Sayısal Dataların Azlığı Birbirini Etkileyen Öncelikli Problemler
Çoğunluğunu bayanların oluşturduğu konut emekçilerinin öncelikli meselelerinin kayıt dışı ve garantisiz istihdam olduğuna dikkat çeken rapor kayıt dışılığın birebir vakitte konut personellerinin sayılarının emniyetli bir formda tespit edilebilmesinin ve hasebiyle konut çalışanlarının sıkıntılarının boyutunun belirlenmesinin ve bu meselelere yönelik tahlil tekliflerinin geliştirilmesinin önündeki en kıymetli mahzurlardan biri olduğuna vurgu yapıyor.
TÜİK datalarına nazaran Türkiye’de konut işçierinin yüzde 90’ından fazlası bayanlardan oluşuyor ve konut işiçilerini örgütleyen sendikaların verdiği bilgilere nazaran Türkiye’de bir milyonun üzerinde konut personeli var.
Rapora nazaran, kayıt dışı çalışmanın yaygın olması, konut emekçilerinin çalıştığı iş yerlerinin ekseriyetle özel hanelerden oluşması, personel patron ilgilerinin klâsik istihdam yapısının dışında kalması, sayısal tespitlerin çoğunlukla beyana dayanması nedeniyle iddianın ötesinde net sayının tam olarak belirlenememesi bir taraftan kayıt dışılık oranının tespitini de zorlaştırırken başka taraftan kayıt dışılığın fazla olması da konut çalışanlarının tam sayılarının tespitini güçleştiriyor.
Konut Çalışanlarının En Az Yüzde 70’i Faal Toplumsal Muhafazadan Mahrum
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına ve Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerine nazaran Türkiye’deki mesken emekçilerinin en az %70’inin faal bir toplumsal müdafaadan mahrum olduğunu söz eden Rapora nazaran bu oran konut personellerini örgütleyen sendikaların varsayımları dikkate alındığında yüzde 90’ın üzerine çıkıyor.
Rapor, Türkiye’de konut çalışanlarının sigortalı çalışmalarının sağlanmasına yönelik 2015 yılında yapılan düzenlemelerin değerli bir adım olduğuna işaret etmekle bir arada mesken emekçilerinin daha aktif bir toplumsal muhafaza sistemine dahil edilmesinin gerekliliğini vurguluyor.
Daha Faal ve Kapsamlı Toplumsal Müdafaa Düzeneğine Muhtaçlık Var
Rapora nazaran konut personelliği alanındaki en kıymetli problemlerden birisi Türkiye’deki mesken çalışanlarının, iş kanunu da dahil olmak üzere istihdam bağlarını düzenleyen temel kanunların kapsamı dışında olmaları ve mesken personellerinin iş tarifleri ile yapacakları işin kapsamının belirlenmesine yönelik yasal düzenlemenin olmaması. Bu durum, hak ve yükümlülükleri Türk Borçlar Kanunu ile tanımlanan mesken emekçileri için belirsizlik yaratıyor ve iş yüklerini ağırlaştırabiliyor.
Daha Âlâ Çalışma Standartları İçin Kayıtlı İstihdamı Artırmaya Yönelik Yasal Düzenlemeler Kıymetli
Konut çalışanlarının garantisiz, muhakkak bir mesai saatinin olmadığı, iş tariflerinin belgisiz olduğu, müsaade haklarından mahrum, fiyat standartlarının ve teminatının olmadığı, iş sıhhati ve güvenliğine ait standartların belirlenmediği bir ortamda ağır çalışma şartları altında çalışmak zorunda kaldıklarını belirten Rapor bu bağlamda daha faal ve kapsayıcı yasal düzenlemelerin yapılarak mesken emekçilerinin kayıtlı istihdamının teşvik edilmesinin konut personellerinin çalışma haklarından ve standartlarından yararlanmalarına katkıda bulunacağına dikkat çekiyor.
İş Sıhhati ve Güvenliği ile Şiddet ve Taciz de Öne Çıkan Problemler
Mesken personellerinin karşı karşıya kaldıkları iş sıhhati ve güvenliği sorunlarının bir birçoklarının önlenebilir olduğunu vurgulayan Rapor’da bu hususa dair gerekli tedbirlerin alınmaması ve kâfi şuur seviyesinin oluşturulmaması nedeniyle mesken personellerinin iş kazaları ile karşılaştığı yahut yapılan işle ilgili çeşitli hastalıklara maruz kaldığı tabir ediliyor.
Bunun dışında patronun çalışana karşı uyguladığı makûs muamele, şiddet ve taciz de Rapor’da dikkat çeken başka meseleler olarak belirtilirken mesken emekçilerinin çoklukla özel hanelerde ve izole halde çalışmalarının bu durumun sebeplerden birisi olarak söz ediliyor.
Rapor’a nazaran şiddet, yiyecek yoksunluğu, ruhsal baskı, haksız yere suçlama, anlayışsızlık, küçümseme ve mahpus dâhil olmak üzere cinsel, ruhsal ve fizikî istismar mesken personellerinin karşılaştığı en ağır sıkıntılar ortasında yer alıyor.
Mesken Emekçileri Sendikal Hak ve Özgürlüklerden Yararlanamıyor
Rapor mesken çalışanlarının sendikal hak ve özgürlüklerden aktif bir formda yararlanamadığını zira bunu sağlayacak aktif bir düzeneğin olmadığı tespitinde de bulunuyor.
Rapor’a nazaran, mesken işlerinin kendine mahsus yapısı ve işyerlerinin özel hanelerden oluşması, mesken emekçilerinin birçoklarının çalışma ömrüne ait yasal düzenlemelerde kapsam dışı sayılmaları, sistemsiz ve süreksiz çalışma, işyerinde çalışan mesken emekçisi sayısının az olması üzere nedenler de örgütlenmeyi güçleştiren ögeler ortasında.
Covid 19 Mesken Çalışanlarının Sorularını Derinleştirdi
Rapor’un öne çıkarttığı öbür bulgulardan biri ise global salgının, birden fazla kayıt dışı çalışan mesken çalışanlarının sorularını bu devirde daha çok derinleştirdiği. Bu periyotta konut çalışanlarının birden fazla işlerini kaybetmiş, iş garantisinden mahrum olmaları nedeniyle ise gelir kaybı yaşamış ve birebir vakitte gelir kayıplarıyla temaslı olarak barınma, beslenme, sıhhat üzere temel haklara erişimde zahmet çekmiştir.
Rapor’a nazaran ev işçileri bu devirde toplumsal müdafaa tedbirlerinden ve sağlanan dayanaklardan faydalanamamıştır. Salgın devrinde çalışmaya devam eden konut çalışanlarının ise iş yükleri ve çalışma mühletleri artmış, bilhassa yatılı çalışan personeller uzun müddet müsaadesiz çalışmak zorunda kalmıştır. Bunun yanında çalışmaya devam eden mesken personellerinin hastalığa/virüse yakalanma riskleri de artmıştır.
Global salgın devrinde hem çalışma hayatında hem de aile/ev içerisinde konut personellerinin maruz kaldıkları şiddet de artmıştır. Mesken personelleri çalışma hayatında en çok ekonomik şiddetin arttığını, aile/ev içerisinde ise en çok ruhsal şiddetin arttığını belirtmiştir.
Siyaset Teklifleri ve Mesken Çalışanlarının Talepleri
Tüm bu meseleler ışığında bir dizi tahlil teklifinde bulunan Rapor bilhassa mesken personellerinin büyük çoğunluğunun kayıt dışı istihdam edilmesi nedeniyle, kayıtlı istihdamın artırılması hedefiyle aktif bir toplumsal muhafaza düzeneğinin ve kayıtlılık/sigorta sisteminin oluşturulması gerektiğini vurgulayarak ayrıyeten meselelerin boyutunun tespit edilmesi ve tahlil tekliflerinin geliştirilmesi açısından mesken personellerinin sayılarının net olarak belirlenmesinin elzem olduğuna dikkat çekiyor.
Rapor ayrıyeten, konut çalışanlarının özgün çalışma şartlarını ve gereksinimlerini dikkate alan özel yasal düzenlemelerin yapılması davetinde bulunarak konut çalışanlarının standart çalışma şartlarına ve haklarına sahip olması, beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi maksadıyla emekçi ve patron taraflarıyla mutabık kalınarak hazırlanacak ve devlet tarafından desteklenecek standart iş kontratlarının hayata geçirilmesinin kıymetli olduğuna vurgu yapıyor. Böylelikle iş tariflerinin daha besbelli olabileceği belirtiliyor.
Mesken emekçilerinin taleplerine de yer veren Rapor’da, konut emekçilerinin başka çalışanlarla tıpkı statüde sayılabilmeleri, öteki tüm personellerle tıpkı haklardan yararlanabilmeleri ve alandaki kayıt dışılığın önlenmesi için Türk Borçlar Kanunu kapsamında hak ve yükümlülükleri düzenlenen mesken personellerinin, İş Kanunu kapsamına dâhil edilmeleri tarafında ağır talepleri olduğu da belirtiliyor.
Tüm bu düzenlemeler için ILO’nun 189 Sayılı Mesken Çalışanları için Beşere Yakışır İş ve 201 Sayılı ILO Tavsiye Kararı’ndaki yol ve usullerin benimsenerek kullanılması mesken çalışanlarının beşere yakışır işlere erişimleri için birincil bir öge olarak vurgulanıyor.
Raporun Tamamına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil