Birgün Gazetesi’nden Havva Gümüşkaya, Erdoğan hakimiyetinin devamının siyasi ve ekonomik sonuçlarını iktisatçılarla gözetlendi.
Değerlendirmelerin ortak noktası, hem ekonomik hem de ekonomik çıktılar çok sert sonuçlar ortaya çıktı.
En büyük beklenti ise döviz krizinin tahminlerinde yoğunlaşıyor.
YAPISAL ÇÜRÜME ENGELLENEMEYECEK
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Serdal Bahçe’ye hakimiyet, istikrar, rejim sıkıntıları Türkiye’nin boyutunun dağılması sorunlarının ve bu meselelerin birleştirilmesinin toplumsal ve ekonomik sonucunun önüne geçilecek gibi görünüyor.
Bu merkezin ömrünün bir hatıra olduğunu hatırlatan Bahçe, “Buradaki tarihin bir geçtiğini belirtiyorum. Burjuva demokrasisini bile kişisel sınıf kurmuştur. Bugün emekçi sınıfı manevi ve fizikî olarak kuşatılmış ve teslim alınmış durumda. Gelişmeler oyunları meselelerin en bunun altında yattığını gösteriyor; emekçi sınıfı geriledikçe gericiliğe daha çok teslim oluyoruz” diyor.
SİNYALLER YENİ DEĞİL
Ekonomideki olumsuzlukların son birkaç ayda ortaya çıkmasına dikkati çeken Bahçe, şu sözleri kullanıyor: “Bütçe açığından, MB rezervlerine, risk göstergelerinden arabayı açığa çıkarıyor, sönmeist dinamiklerden bölüşüm göstergelerine, şirket kârları hariç, tüm göstergeler aşırıce olumsuz bir tablo çiziyor. Türkiye fırtınası çok uzunca bir süre boyunca sürerken, manasında kriz dinamiklerini bir biçimde ertelerken kendisi bir krize dönüşme süreciydi. Dışa bağımlısı, dünya ekonomisinin ritmi ve performansa endeksli, içerde lakin kullanım, ve doğal kaynaklar daha çok sömürerek ayakta kalabilen bir yapı idi uzun bir vakittir. Bu yapı bir yandan bir biçimini kurtarırken diğer yandan yalnızca malum olanı erteliyordu. Doğrusu ani bir sonuç bir halde ertelenebilir lakin hükümler engelleyebilecek hiçbir araç kalmadı.”
KISA VADEDE DURDURULAMAZ
Bahçe, “Kamu maliyesi krizi, banka krizi, finansal kriz, kur şokunun tetiklediği kriz; velhasıl rastgele biri olabilir” kullanıyor.
“Türkiye ekonomisini otonomisini yitirmiş bir yapıdır” diyen Bahçe, Türkiye’nin küresel girişimcinin sevgilerini ya da dalgalanmaları beklentilerine tamamen teslim olduğunu belirterek “İşin berbatı yönetimini de en saklama ana merkezleri prestijiyle dünya çöküntülerini veriyor. Şayet küresel kriz bir anda okyanusta ortaya çıkacak bir girdap olarak farz edersek Türkiye bu girdaptan kaçabilecek bir gemi değil” kullananlar.
Enflasyonist süreci yönlendirmeyenleri aştığını kaydeden Bahçe’ye kaçış bugün sermaye ve mülk işgalci sürecinden ve çalışanlardan bedel transfer düzeni olarak kullanılıyor. Bahçe’ye göre sermaye dağıtım krizini kamu yararları, emek gücü ve doğal kaynaklar çok sömürerek aşmak istiyor.
Bahçe, darbe canavarının tekrar ortaya çıkmasına dikkati sürdürme “Bir vakit tartışmaları gazete manşetlerinde yarı komodo ejderi, yarı ejderha bir canavar gibi resmedilirdi. Etraftaki toplumsal/ekonomik sistemden edinilen bir sorun güya sistemi dışından gelen bir melanet üzere gösteriliyor. Bu canavar yine ortaya çıktı, lakin dışarıdan gelmedi. Sermaye ve mülkü kiralamak için fırsata çevirme ve kaybetme taleplerinden türedi. Kısa süreliğine hapsedilebilecek de muhafaza” değerlendirmesinde bulundu.
AÇIK FAŞİZME YÖNELİŞ
Oğuz Oyan da Erdoğan hakimiyetinin devamının çok sert ekonomik ve siyasi sonuçlarına dikkat çekiyor. En net sözle açık faşizm yanlışsız bir yönelişin gerçekleşeceğini tabir eden Oyan, “Kurmaya çalıştığı dinci-otoriter hükümetinin yükü ve siyaseti dönüştürmeye girişmiş bir siyasi hareket siyasi münavebeye açık olmadığı için iktidarını devretme mümkün bir kâbus üzere algılar ve “gereğini” yapmaya çalışıyor. Daha açık söylersek, mevcut iktidar devam edecek örtülü faşizmden açık faşizmden yanlışsız bir yöneliş içine girecektir” diyor.
Bu iktidar karşısında tek gücün toplumsal muhalefetin büyütülmesi olduğunu söz eden Oyan, “Toplumsal muhalefetin yalnızca seçimlerine bir sıkıştırmayan bir örgütlü gayret hüküm olacaktır. Bu bağlamda hem sosyalist siyasetin hem de sendikal gayretin ehemmiyeti artacaktır” ifadesini kullanmaktadır.
TÜM YAYLAR BOŞALACAK
“Ekonomide tüm göstergeler birden fazla bozulma özellikleri, 14 Mayıs’a kadar bu bozulmaların gün yüzüne çıkmaması için yapılan baskılamaların, iki haftalık ikinci tıp ortasını çıkarmakta bile yetersiz kaldığı görülüyor. Seçimden sonra tüm yaylar birden fazla boşalacak” diyen Oyan, çok daha güçlü vakitlerin yaşanacağını belirterek şunları söyledi:
“Son 20 yılda sürdürülen siyasetlerin devam ettirilmesi halinde, düşük faizleri koruyan rezervler tüketildiği ve dış kaynak girişleri kıt ve değerli hale geldiği için çok daha fazla sıkıntı vakitler yaşanacaktır. Erdoğan, 2018 ve 2020’de vereceği üzere faiz siyasetinde yeni bir U dönüşü yapmaya mecbur kalsa bile -ki bize kısmet buna mecbur kalmak-, bunun itimat verici tesirleri ya çok sonlu kalacak ya da tesir mühleti sıkıntıya deva kadar uzun olacaktır. Döviz kurlarını tutabilecek tüm cihazların tüketilmiş olması yahut bir kriz ortamını savuşturmak için yetersiz kalabileceği düşünülürse, Erdoğanlı bir devam süresinde bir döviz krizini önleyebilecek şartların hepsi çok zor. Bugün yalnızca bir döviz krizi değil, Türk Parası likiditesi (dolaşımdaki nakit artı vadesiz mevduat) yapısı ve kredi musluklarının bloklaması gruplarında de büyük bir birleşme yaşanmaktadır.
Kılıçdaroğlu’nun kazanması durumunda ise iktisattaki felaket tablosunun görece daha hafif atlatılması olanakları vardır. Sistem-içi tahliller çıkmayacak olsa bile, dış finansın varlığına inanç verecek bir program-kadro grubuyla daha fazla kaynak girişinin sağlanması, dış tüketimin azaltılmasın, döviz arzının yükselmesine bağlı olarak TL’nin pahasının bağlılığına bağlı olarak yürütülmesinin çok indirilmesi sağlanabilecektir.”
DÖVİZ KRİZİ GARANTİ
Oyan’a kaçış Erdoğan senaryosunda bir döviz krizi adeta garanti. Ekonomik sakinliğin en iyimser iddiası olduğunu kaydeden Oyan, “Her durumda, biriken meselelerin kısa sürede bir tahlile kavuşturulması olasılığı yok. Bunlardan yalnızca KKM’nin kamu maliyesi üzerine yıktığı yükün bile telafisi fazlasıyla vakit alacak. Kaldı ki bu uygulamadan yahut kısa erimde vazgeçebilmenin şartları da ortada bulunabilir. Buna karşılık, Erdoğan hakimiyetinin devamı demek, bugünkü ekonomiklerin masraflarıyla katlanarak eşyası ve borçtaki ekonomik/toplumsal buhranın daha fazla zarara uğraması demektir” tabirlerini kullanıyor.
Ödemeler krizinin tetiklenebileceğine dikkat çeken Oyan, “Ülkenin dış borçlarının 459 milyar dolar düzeyinde olduğu ve yıllık kaynak miktarının (borç ödeme/çevirme artı cari açık) bunun tükendiğinin aştığı bir periyotta, Erdoğanlı bir seçim sonrası devirde bir ödemeler istikrarı krizinin tetiklenmesinin de işten çıkarılması” diyor. .
Her şartta kurtuluşun yükseleceğini ve yüzde 70’in üzerine çıkabileceğini söyleyen Oyan, “Bu hükümlerin kendi seyrine uyulsa en olumsuz tesiri sabit gelirliler üzerinde olacak, hayatın pahalılığını daha da çekilmez hale getirecektir. Şayet bir anti-enflasyonist siyaset uygulanıyor ve ortodoks IMF siyasetlerini çerçeveliyor kalınırsa yeniden işçi kesimlerine kemer sıkmaktan öteki sonucu elde etmeyecektir. Ancak, Millet İttifakı’nın uygulayacağı bir anti-enflasyonist siyasetin mevcut hakiminkine hakim olmasının daha fazla yük dağıtma ihtimali bulunmaktadır. Bunu mümkün kılacak deneylerden başında da toplumsal/sendikal gayretlerin önünün daha açık olması mümkünlüğüdür. Emeğin hak uğraşını engellemeye yönelik yürütme/ yasama/yargı sopasının kısaltılması bile toplumun sömürülen sınıflarının elde ettiği sonuçları verir” konuşuyor.
***
EK BÜTÇE EK VERGİ
Depremin yarattığı ekonomik yıkım nedeniyle bütçe harcamalarının 2023 bütçesinde tamamlanmasının üzerinde olması bekleniyor. Seçimden sonra yeni gücün birinci işlerinden biri ek planlama yapmak olacak. Çünkü yılın birinci dört ayı prestijiyle bütçe açığı yılsonu gayesinin yüzde 58’ine ulaştı.
Aziz Konukman, seçimden önceki bilinmeyen ek bütçeler bakışlarını kaydetti. Cumhurbaşkanlığı kararlarıyla sürekli olarak ek işlerine gidildiğini anlatan Konukman, 2023 yılı bütçesi başlangıç ödeneği 80,4 milyar lira artırıldığına vurgu yaparak, “57,1 milyar lira genel bütçeli yönetimlere, 23 milyar lira özel bütçeli yönetimlere ve 300 milyon lira da yaptıran ve Bağlantı kuruluşlarına verilen ”kullanılıyor.
5018 sayılı Kamu Malî İdaresi ve Denetim Kanunu’nun 19’uncu şüpheye göre tahmin gelir elde etme vergisi ile kanunla ek bütçe yapılabiliyor. Öteki bir tabire kaçış kanuna kaçış ek bütçenin denkleştirilmesi gerekiyor. Bu nedenle de gelir artırıcı cerrahiler ortaya çıkıyor. Bütçe gelirlerinin yüzde 86’sının vergi gelirleri oluşuyor. En kolay gelir toplama yöntemi ise hapsedilen vergiler. Konukman, ek bütçe ile operasyonel vergi yükünü şöyle anlattı:
“Seçim sonrası sanki başlangıç ödenmiş ekleri onun üzerinden ek bütçeye gidilecekmiş gibi görünüyor. Ek bütçeye giderken de denklik hususu gidecek. Yani 100 liralık sarfiyat yazılacaksa karşılığında 100 liralık da gelir yazılacaktır. Bu durum 5018 sayılı kanunda neoliberal saplantının genel biçimidir. Kullanarak bu denklik ağırlıklarını kaldırması gerekir ancak Erdoğan’ın hakimiyetini gerçekleştirmeyi başarır. Bu denklik hususu demek ek vergi demektir. En kolay toplanan vergiler de vergiler, kullanmaktan alınan vergilerdir. Bu şu demek oluyor: KDV ve ÖTV oranları artabilir. Öbür yandan pek çok alanda uygulanan sübvansiyonlar kalkabilir. Ek bütçe ile bölünenekler genişletilirken geniş halk kitleleri vergi yükünün altında ezilecektir.”
***
GELİR DAĞILIMI UÇURUMU
Son yıllarda uygulanan iktisat siyasetleri gelir dağılımının aleyhine yürümeye neden oldu. İşgücü ödemelerinin GSYH’deki hisleri yalnızca son üç yılda yüzde 31,5’ten, yüzde 24,3’e geriledi.
Ekonomist Cem Oyvat, 7,2 puanlık düşüşün ne kadar büyük bir düşüş olduğunu gösteren açısından şu örnekleri veriyor: “Erdoğan’ın iktidara gelmesinin önünü açan büyük ekonomik krizin hakimi 2001 yılındaki egemenlik ödemelerinin GSYH’deki 1,7 puanını düşmüştü.”
Oyvat’a hükmeden iktidar bölüşüm krizi nedeniyle oylarını koruyabilmek için minimum fiyat ortalama fiyatların üzerinde büyümek zorunda kalıyor: “Diğer yandan emek süreci kendi içinde eşitsizlikler azalıyor. Bütün çalışanların maaşlarının asgari fiyata yakınsadığı bir “asgari harcama” diye düşünerek. Krizin en büyük kaybedenleri ise yaygın, görece daha eğitimli olan kullanım.”
Erdoğan hakimiyetinin devamında kur şoku beklediğini kaydeden Oyvat, “Olası bir kur krizi düşmekte, lakin görülmesinin yüksek düzeyde olan özelliklerini tekrar üst çekecektir. Türkiye’de üretim ithal girdilere çok bağlı, bu nedenle kurdaki bir dizinin başındaki her şeyin fiyatına yansıyor. Alışılmış kurgudaki mümkün bir dizi, bölüşüm krizini de derinleştirecektir” diyor.
