Hafta boyunca dikkatler Türk Lirası’nda ansızın ortaya çıkan bedel kaybındaydı. Kamu bankalarının büyüyen açık döviz durumu elbette uzun müddettir hükümet önderliğinde kamu bankalarını zımnî sabit kur siyaseti uygulamaya zorlamanın sonucu. Lakin tabi problemler halının altına süpürmekle aşılamıyor. Türkiye’nin iktisat idaresinde yapılan değerli yanlışlar, vakti gelince TL’nin paha kaybının hiddetli olmasıyla sonuçlanıyor. Türkiye COVID-19 kontaklı global likidite patlamasından hisse alamaz, sene sonu cari açık ve enflasyon beklentisi yükselirken, değerli iki makale Türkiye iktisadında TL’nin kıymetinin aşınmasına neden olan hastalıkları merceğe almış durumda.
Financial Times (FT) bu haftaki Türkiye bahisli makalesinde birçok ülkede olduğu üzere Türkiye’de de koronavirusün mevcut zayıflıkları açıkça ortaya koyduğunu vurgulamakta. FT’ye nazaran Türkiye örneğinde, kronik cari istikrar açığı, yüksek enflasyon ve faiz oranlarını baskı altında tutmaya çalışan bir cumhurbaşkanı sıkıntıların temelinde yatmakta. Ülke, sermaye çıkışlarına karşı savunmasız olan gelişmekte olan piyasaların “kırılgan beşli” kümesi ortasında uzun vakittir yer almakta. Fakat FT’nin de altını çizdiği şimdilerde Ankara’nın cari açığı daraltacak olan TL’nin paha kaybını engelleme teşebbüsüyle, Türkiye mali ve ödemeler istikrarı krizi riskiyle karşı karşıya.
FT diğer bir iktisat idare biçimi gerek diyor
FT deki makaleden aşağıdaki gerçekçi yorumlarla ilerleyelim.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, iktisadın temel maddelerini anlamıyor. Erdoğan’ın siyaseti, sabit TL, özgür dolaşan sermaye ve bağımsız bir para siyasetinin “imkansız üçlüsüne” sahip olabileceği üzere çok yanlış bir fikre dayanıyor. Kendisi ve damadı Maliye Bakanı Albayrak’ın attığı adımlar iktisat ve Türkiye vatandaşları için son derece olumsuz sonuçlar doğurma riskini taşıyor.
Otoriterlik, mantıklı iktisat siyasetlerinin yerini tutamaz. Yabancı bankalara yaptırım uygulayarak ve spekülasyonları yasaklayarak yabancı yatırımcılara zorbalık ve gözdağı verme teşebbüsleri, Türkiye’yi gereksinimi olan yatırım için sadece daha az cazibeli bir yer haline getirmekte.
Dolar bu hafta zayıflamış olsa dahi, Türk lirası ABD para ünitesine nazaran son iki buçuk ayın en düşük düzeyine geriledi. AB’nin ekonomik toparlanma fonunun açıklanmasının akabinde TL zati euro karşısında çoktan baskı altına girmişti. Son gelişmeler Türkiye merkez bankasının para ünitesini savunma teşebbüslerinin başarısız olmaya başlayabileceğini gösteriyor. Müdahalelerine ait resmi sayılar mevcut açıklanmıyor, fakat Londra merkezli analistler, bankanın son günlerde para ünitesini savunmak için günde yaklaşık 1 milyar dolar harcadığını ve Türkiye’nin döviz rezervlerini ağır bir formda düşürdüğünü öne sürüyor.
Bu riskli strateji, koronavirüs süratli bir biçimde ortadan kaybolsa ve turizm bölümü olağan kurallar altında ülkeye döviz çekiyor, ya da ihraç ettiği araba ve beyaz eşya talebi de yakın vakitte geri dönecek olsaydı işe yarayabilirdi. Bu umut artık uzak görünüyor. Avrupa ülkeleri karantina siyasetlerini yine uygulamaya koyuyor ve ikinci bir enfeksiyon dalgasının yaklaştığı konusunda uyarıyor.
En büyük sorun pandemiden evvel başlayan kredi patlaması. Cumhurbaşkanı Erdoğan uzun müddettir spekülatif bahislerden elde edilen yararı artırmak için daha yüksek faiz oranları istediğine inandığı “faiz lobisine” karşı savaş içinde. Yüksek faiz oranlarının büyümeye ziyan vereceğini savunuyor.
Türkiye’de ekonomik büyümenin büyük kısmı borç ile finansmanı yapılan inşaat ve tüketime dayanıyor. Ucuz para onu iktidarda tutmaya yardımcı olsa da birebir vakitte yıllar içinde artırdığı ekonomik refahı daralma-büyüme döngülerinin sıklaşmasıyla da eritmekte.
FT’nin de belirttiği üzere, yenilgiyi kabul etmek ve daha zayıf bir lirayı kabul etmek Sayın Erdoğan için utanç verici olabilir. Lakin ekonomik yerçekimine direnebileceği yanılsamasına devam etmekten daha iyi bir seçenek olduğu da kesin. Kendisi için ve daha da değerlisi Türkiye için iktisat idaresinde daha ortodoks bir yaklaşıma gereksinim var.
Reuters ise emsal bir makalede, Erdogan’ın iktisat idaresi çerçevesinde ortaya çıkan ve TL’nin paha kaybetmesine altyapı oluşturan meseleleri listelemiş.
Reuters beş sıkıntılı alanın TL’yi aşağı çektiğini hatırlatıyor
İki aydır neredeyse sabit kur rejiminde üzere hareket eden Türk lirasının dolar karşısında ansızın 7,00’ye yükselmesinin nedenlerini beş kolay grafikte anlatmakta Reuters. Bu beş grafiğin ardında tabi iktisat idarenin aldığı kusurlu kararlar sonucu ortaya çıkan beş farklı kırılgan yapı öne çıkmakta.
1. Eriyen döviz rezervleri
Bir para ünitesini desteklemek ateş gücü gerektirir. TCMB’nin elinde ne kadar ateş gücü kaldığı mercek altına alındı. Resmi bilgiler, net memleketler arası rezervleri 31 milyar dolar olarak açıklıyor. Lakin analistler bu sayıdan takas sınırlarını, altın rezervlerini ve iç bankalara olan çizgileri fikir bu sayı “negatif” olarak ortaya çıkıyor. TD Securities’den Cristian Maggio, “Bu yıl rezervlerin erime suratı göz önüne alındığında, TCMB’nin rapor edilen brüt rezervlerinin tamamını (çoğunlukla borç alınan) yaz sonu / sonbahar başında kullanacağını iddia ediyoruz” diyor.
2. Azalan cazibe
Yıl boyunca süren agresif faiz gevşeme döngüsü, gerçek faiz oranlarını olumsuz istikamette etkiledi ve yatırımcılarda artan gerilim periyotlarında Türkiye riskini almak için gereğince telafi edilmedikleri fikrini yarattı. Merkez bankası Haziran ayında faiz indirimini durdurduktan ve bu ay da faizi sabit tuttuktan sonra, enflasyon kestirimleri yükseldikçe mali sıkılaştırmaya dönüp dönmeyeceği artık akıllarda soru.
3. Ekonomik zorluklar
Milletlerarası Para Fonu’na nazaran, Türkiye iktisadının 2020’de on yıldan fazla bir mühlet içinde birinci sefer küçülmesi ve %5 daralması bekleniyor. S&P Küresel, hükümetin gayri safi yurtiçi hasılanın %5’ine varacak rekor bir bütçe açığı açıklayacağını öngörüyor. Fakat biraz umut var. Sanayi üretimi, yeniden olumsuz olsa da, Mayıs ayında beklenenden daha az daraldı ve düşen ham petrol fiyatları ülkeye yardımcı olmalı.
4. Döviz badiresi
Liranın bedel kaybı Türk hükümeti ve şirketleri için döviz borçlarını geri ödeme misyonunu zorlaştırmakta. S&P Küresel, döviz kredilerinin Nisan ayı prestijiyle toplam borcun yaklaşık %37’sini oluşturduğunu ve bunun ülke bankaları için değerli bir risk olduğunu belirtti.
5. Politika-Erdoğan
Lira uzun vakittir siyasete rehin durumda.
Suriye konusunda Moskova ile yaşanan gerginlikler, Rus füze sistemlerinin satın alınması konusunda Washington’la olan muhalif bağlantılar ve Avrupa ile Kıbrıs’taki göç ve petrol ve doğal gaz hakları üzerindeki gerginlikler TL’ye ziyan veren dış politik tercihler.
Artık Moskova ile Libya’da gerilme riski var.
Erdoğan’ın ve hükümetinin döviz piyasası üzerindeki artan baskısı ve düşük faiz oranlarını diretmesiyle dış siyaset hususları TL üzerinde daha olumsuz tesirler yarattı.
—-
Türkiye’de iktisat idaresindeki problemlerin 2018’de TL’nin kıymet kaybını başlatmasının akabinde, decam eden kusurlu tercihlerin öbür makroekonomik göstergeler üzerinde yarattığı hasarlar sonucu TL’deki devalüsayonu nasıl beslediği bu hafta hem FT’de hem Reuters’da makale konusu oldu. Mızrak çuvala çoktandır sığmıyor olsa da, iktisat idaresi kusur yaptığını; tercih değişikliği yapması gerektiğini duymaktan hoşlanmıyor. Ancak, datalar ortada; TL bilhassa yapılan yanlışlarıın barometresi vazifesini görüyor.
Para Tahlil
