Merkez Bankası’nda(MB) yaklaşık 5 yıldır sular durulmuyor. Son iki lider vazife müddetini dolduramadı, şimdiki lider ise teamüllere karşıt biçimde parti üyeliği bulunan bir isim. Bu sürecin en yakın şahitlerinden biri Merkez Bankası’nda “Başekonomistlik” misyonunu sürdüren lakin 2019 yılının Ağustos ayında, eski Lider Çetinkaya’nın akabinde vazifesine son verilen Hakan Kara. Kara, şimdilerde bir yandan Bilkent Üniversitesi İktisat Bölümü’nde ders verirken bir yandan da ekonomik gelişmeleri yakından takip etmeye devam ediyor. Birgün’den Ozan Gündoğdu’nun Hakan Kara ile söyleşisi aşağıda.
►Merkez Bankası Başekonomisti sıfatı kulağa etkileyici geliyor. Lakin bu kişinin tam olarak hangi vazifeyi üstlendiği bilinmiyor. Siz MB Başekonomisti’yken vazifeniz neydi? Başekonomistlik bir icra makamı mı yoksa bir istişare makamı mı?
Dünyada merkez bankalarında başekonomist unvanının yeknesak bir tarifi bulunmuyor. Örneğin Avrupa Merkez Bankası’nda icracı bir idare şurası üyesi başekonomist olarak isimlendirilirken İngiltere Merkez Bankası’nda bu unvanı mali tahlil ünite lideri ve para siyaseti konseyi (PPK) üyesi kullanmakta. Fed’de ise bildiğim kadarıyla bu türlü bir unvan yok. Bizim durumumuzda icracı bir misyon tanımlanmamıştı. Kimi somut misyon tarifleri vardı ancak içini doldurmak şahsa de bağlıydı. Liderler değiştiğinde muhtaçlığa nazaran başekonomiste farklı ek sorumluluklar verilebiliyordu. Örneğin son üç yılımda bir nevi Liderin danışmanı üzere çalışırken bunun yanında tüm ünitelerle koordineli halde iç ve dış yatırımcılarla teknik görüşmeleri yürütmekle görevliydim. Ayrıyeten araştırma gündeminin tasarlanması, para siyaseti kararı metinlerinin oluşturulması, temel raporların ana iletileri, TCMB blog yazıları ve akademik mecmua editörlüğü, Liderin kritik konuşmalarının yazılması ve kıymetli irtibat sunumlarının tasarlanması üzere vazifelerim vardı. Yıllar içinde vazife tarifleri muhtaçlığa nazaran değişebiliyordu. Değişmeyen tek şey araştırma ve para siyaseti ünitesi ve PPK ile eşgüdüm halinde temel siyaset metinlerinin taslağını hazırlama misyonuydu. Faiz kararını alma konusunda ise Başekonomistin rastgele bir yetkisi yoktu.
Kurum içinde olanlarla ilgili konuşmayı kamu etiğine uygun bulmam; lakin genel yaklaşım konusunda akademisyen olarak fikrimi rahatlıkla tabir edebilirim. Her vakit savunduğumuz husus fiyat istikrarının daha fazla ciddiye alınması tarafındadır, hala da o denli. Yüksek ve oynak enflasyonun birçok yapısal sorunu beslediğini düşünüyorum, bunun için de merkez bankasının temel aracını kendi inisiyatifiyle kullanabilmesinin kıymetine her platformda bıkmadan usanmadan vurgu yaptım. Sonunda da zati fiyat istikrarını art plana alan, makro bakıştan mahrum, kısa vadeli çıkarlar üzerine odaklı ve iktisada önemli tahribat veren bir stratejiye geçilme sürecinde 2019 Ağustos’unda hiçbir münasebet verilmeden vazifeden uzaklaştırıldım. Bu kararın kurum içinde alınmış bir inisiyatiften çok dışardan gelen bir talimatla alındığı bana hissettirildi. Ne kadar gerçek bilmiyorum. Aşikâr ki kurgulanan bu yeni dünyada bize muhtaçlık kalmamıştı. Uygun ki bir biçimde ayrılmışım. Sonrasında o denli akıllara sakinlik veren bir siyaset bileşimi uygulandı ki dışarda olduğuma her gün şükrettim. O periyotta misyondan alınmış olmak ömür uzunluğu onurla taşıyacağım bir nişandır.
►Yaklaşık 5 yıldır hükümet ile Merkez Bankası ortasında faizler konusunda bir tansiyon yaşanıyor. Bu tansiyonun ülkenin sırtına yüklediği maliyetler açık. Lakin sizce hükümet düşük faiz talebiyle/baskısıyla temelde neyi amaçlıyor? Yalnızca büyüme suratını artırmak mı? Yoksa sizin gözlemlediğiniz bir öbür sebep var mı? Yalnızca büyüme suratını artırmaksa Türkiye üzere bir ülkede faizlerin düşmesi büyüme suratının artmasında kâfi olur mu?
Tahminen şaşıracaksınız lakin bu hususlarda birtakım konuları anlamakta ben de zahmet çekiyorum. Rasyonel fikir çerçevesinde anlaşılabilecek bir durum değil. Merkez bankasının araç serbestisinin zımnen de olsa sınırlanması enflasyonla çabayı oldukça zorlaştıran bir faktör. Kelam konusu ısrar son 10 senede ülkeye bütün jeopolitik ve global risklerden daha fazla ziyan verdi. Bu yaklaşım küçük şirketler ve ihracatçılar üzere kısımlara kısa vadede yararlı üzere görünse de orta ve uzun periyotta kazananı yok. Hatta politikler bile olumsuz etkilenmekte, zira gelir dağılımı bozuluyor, yoksulluk ve belirsizlik artıyor. Yüksek enflasyonla yaşayıp da istikrarlı büyüme sağlayabilmiş dünyada tek bir ülke dahi yok. Aşikâr bir eşikten sonra uzun vadede büyüme ve enflasyon ortasında karşıt taraflı bir bağlantı var. Daha da değerlisi yüksek enflasyon ortamında büyümenin kalitesi düşüyor, refah tesiri azalıyor. Dalgalı kur rejiminde sermaye hareketleri özgürken merkez bankasının aracını kısıtlamak bindiğiniz kısmı kesmektir. Enflasyonla çabada kendi elini zayıflatmayı rasyonel münasebetlerle açıklamak mümkün değil. Rasyonel olmayan açıklamalara da benim aklım ermiyor.
►Sizce bu süreçte temel sivil aktörler üzerine düşeni yapıyor mu?
Toplum olarak, fiyat istikrarı olan bir ülkede yaşamanın en doğal vatandaşlık hakkımız olduğunun şuuruna varmamız değerli. Bunu daha güçlü talep etmemiz gerekiyor. Bilhassa sesini duyurabilen iş kümeleri, dernekler ve odaların bu talebi en üst kademeye direkt yapması kıymetli. Şirketlerimiz düşük faiz talep ediyor, istikrarlı kur talep ediyor fakat bu ikisini bir ortada kalıcı sağlayacak olan fiyat istikrarını lisana getiren şaşırtan derecede az. İlgili paydaşlar talep etmeyince de siyasalların enflasyon sıkıntısını çözme konusunda gereğince motivasyonu olmayabiliyor. Son devirde farkındalık biraz daha arttı. Kur ve enflasyon denetimden çıkıp da toplumun kıymetli bir kısmı fakirleşince enflasyonla uğraşın kıymeti daha iyi görüldü. Yeniden de en üst kademede hala “tek haneli enflasyon” telaffuzunun kullanıldığını görüyoruz. Meğer tek hane yetmez, en azından yüzde 5’lere hatta daha da aşağılara inmemiz gerekiyor. Ülkeyi yönetenlerden bunu talep etmek değerli.
►Ülke alışkın olmadığı biçimde 3 yıl içinde 3 MB lideri gördü. MB başkanlığındaki son değişiklikle sizce ne amaçlanıyor? Murat Uysal’ın “söz dinlememe” sorunu yaratmadığı ortada. Hükümetin kelamını harfiyen dinleyen bir lider neden vazifeden alınır? Yeni devirde sizce ne amaçlanıyor?
Siyasalların kısa vadeli kazanım elde etme motivasyonlarının uzun vadede iktisada verebileceği tahribatın sınırlanması için dengeleyici kurumlara gereksinim var. Merkez Bankasının fonksiyonlarından biri de budur ve işin tabiatı gereği belirli bir kurumsal özerklik gerektirir. Boşaltılan merkez bankası rezervlerinin iktisada verdiği ziyanı gördükten sonra bu ülkede yaşayan herkesin bu hususun ne kadar kritik olduğunu anlamış olduğunu umuyorum. Münasebetiyle liyakatli ve ülkesinin uzun vadeli refahını gözeten bir merkez bankacı için gerektiğinde “söz dinlememek” işin tabiatında olmalıdır. Fakat son yıllarda gördük ki kelam dinlemeyen gidiyor, kelam dinleyen de başarılı olamıyor. Demek ki sistemin gözden geçirilmesi lazım. Şu anda sisteme ne oldu tam bilemiyoruz, bunu vakit gösterecek. En azından birtakım kritik oyuncular değiştirildi. Kaleci ve santrafor değişti ama öbür birçok kilit oyuncu hala alanda.
En değerli değişiklik ise güya oyunun kurallarında yapılmaya çalışılıyor. Yeni periyotta verilen birinci sinyaller yaklaşım olarak bir evvelki devirden farklı. Örneğin son haftalarda daha bağlantıya açık ve atılması gereken adımları en azından şu kademede atabilen bir merkez bankası gördük. BDDK da kısmen topa girdi. Doğal şunu da dikkate almak lazım. Bu basamakta yapılanlar nispeten işin daha az zahmetli kısmını yansıtıyordu. Finansal kesim ve para siyasetlerindeki sonraki adımlar ve bununla temaslı irtibat daha değerli. Araç serbestisi konusunda iç ve dış yatırımcıların ikna olması vakit alacak.
►Önümüzdeki aylarda enflasyonda baz tesiri avantajı bulunmuyor. Bu ortalar enflasyonun yüzde 12’lerde olduğu biliniyor lakin kurun bu düzeylerde gitmesi halinde 2021 yılının bahar aylarında enflasyonun yüzde 14-15’lere gitmesi de mümkün. Bu haliyle düşünüldüğünde sizce para siyasetindeki gerçekçi faiz artışı ne seviyede olmalı? 19 Kasım’daki PPK toplantısındaki 475 bps’lik artışın ilerleyen periyotta devam edeceğini düşünüyor musunuz?
Şu anda en çok muhtaçlığımız olan şey inanç ve prestij. Yıllardır aşınan prestiji geri kazanmak için merkez bankasının çok net, kararlı ve temkinli gitmesinde yarar var. Faizin düzeyine karar verirken şöyle düşünmek lazım. Enflasyon kısa vadede ılımlı-kötü bir senaryo altında hangi düzeye masraf, bu durumda makul gerçek getiri sağlayacak olan faiz oranı nedir? Talihimiz yaver gitmezse enflasyonun 2021 bahar aylarında yüzde 15’lere hakikat gitmesi mümkün. Bütün bunları dikkate alınca Aralık’ta faizi mesela yüzde 17 seviyesine çekip altı ay burada sabırla durmak riskleri azaltma bakımından yararlı olurdu. Pekala bu yapılabilir mi? İktisat yavaşladıkça Merkez Bankasının eli 19 Kasım’daki kadar rahat olmayacaktır. Tekrar de sıkı durmanın yararı maliyetini ziyadesiyle aşıyor ve bunun farkında olduklarını düşünüyorum.
►Faiz artışının kuru baskılayarak iktisat idaresine vakit kazandıran bir tedbir olduğu biliniyor. Lakin kur düştükten sonra rastgele bir tedbir alınmayınca tekrar dalgalanmaya başlıyor. Hatta halk ortasında “dolar gördüğü yeri unutmaz” üzere bir tabir de yerleşmeye başladı. Sizce döviz kurundaki bu hareketi istikrarlı hale getirmenin yolu nedir? Yalnızca MB siyaseti kâfi mi? Değilse ne lazım?
Söyleşinin devamı burada.
Para Tahlil