Peş peşe gelen açıklamalar ve atama haberlerine evvel bir makas değişikliği (track change) diye bakmıştım. Fakat artık Türkiye’nin, son derece vakitli, bir rota düzeltmesi (course correction) yapmaya çalıştığını düşünüyorum. Güzeli.
Ortadaki farkı söz etmeye çalışarak başlayayım. Trenler bir istikametten başkasına dönmek için ortada makas değiştirirler. Tren, rotaya bağlı olarak, bir değil, birçok sefer makas değişikliği yapabilir. Tek bir makas değişikliği, rota düzeltmesi yaptığınızı göstermez. Bu türlü bakarsanız, rota düzeltmesi, makas değişikliğinden daha kapsamlı üzere geliyor bana doğrusu. Lakin çok alametler belirdi…
Pekala, bu rota düzeltme gayreti başarılı olabilir mi? Daha aşikâr değil, lakin neden olmasın? Olabilir. Çizilen yeni rotaya nazaran hangi etaplardan nasıl geçeceğimiz daha muhakkak olmadan detayları ve bu ortada mümkün performansı konuşmak için daha çok erken. Hele bir yeni rota belirginleşsin daha çok konuşuruz.
Şimdilik olan yalnızca şudur: Milletin daha memnun, daha özgür, daha müreff eh yaşayabilmesi amacına bizi götürmediğini gördüğümüz eski rotadan çıkıp, yeni bir rotaya giriyoruz. İktisat siyaseti dizaynında kıymetli olan kusur yapmak değil, yanılgıyı mümkün olduğunca erken saptayıp, amaca bağlı rota düzeltmesini vaktinde yapabilmektir. Rota düzeltmesi, iyidir, doğrudur ve tam zamanlıdır. Evvel bunu tespit edelim. Suçlamalar sonraya kalsın, lütfen. Olur mu, olmaz mı daha çok konuşacağız.
RCEP, globalleşme sürecinin ve çok taraflılığın ölmediğine şahadet ediyor
Türkiye’deki rota düzeltmesi eforu, zamanlama açısından dünyadaki rota düzeltme eforları ile örtüşüyor aslına bakarsanız. Bu nedenle son derece vakitli. Bunu Trump gitti, Biden geldi diye söylemiyorum, evvel bu noktanın altını bir iyice çizeyim. O hadise bizim değil, Amerikalıların sıkıntısı. Trump kalsa, Biden gelmemiş olsa bile, dünyada izlenebilir bir rota düzeltmesi hadisesi var.
Bunlardan birincisi, Pasifikte 15 ülkenin çevrimiçi olarak 15 Kasım’da imzaladığı Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Paydaşlık (Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP) mutabakatı. Bugün ondan bahsedeyim. Nedir? RCEP bir bölgesel ticari entegrasyon adımıdır. Güney Doğu Asya Milletleri Birliği (Association of South East Asian Nations-ASEAN) ile Çin, Güney Kore, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda’yı kapsamaktadır. Dünya ulusal gelirinin yüzde 30’u ile dünya nüfusunun yüzde 30’unu içermektedir.
RCEP ile Çin, Japonya ve Güney Kore birinci defa kendi ortalarında ticareti özgürleştirmek üzere bir adım atmışlardır. Amerika’nın RCEP içinde yer almıyor olmasının efektif değil, sembolik bir manası vardır. Aslında RCEP, Amerika’nın RCEP ülkeleri ile imzaladığı ikili mutabakatlardan daha sığ bir alanı kapsamaktadır.
Pekala, RCEP ne manaya gelmektedir? Amerika’da Trump’a, İngiltere’de Johnson’a karşın globalleşme (globalization) süreci ve globalleşme sürecinin yönetişim anlayışı olan çok tarafl ılık (multilateralism) sapasağlam ayaktadır. Pasifik’te 15 ülke Amerika olmadan, Çin ve Japonya dâhil, bir ortaya gelip bir ticaret muahedesi ortaya çıkarmışlardır. Bu öncelikle bir muvaffakiyettir. Yeni devirde Amerika tek taraflı kararlarda ısrar etmeye devam ederse, bir nevi, “Göçtü kervan kaldık dağlar başında.” diye feryat edebilecektir. Trump kalsa, Biden gelmemiş olsa dediğim esasen budur.
Globalleşme, bölgesel entegrasyonlarla derinleşmektedir
Pekala, bölgesel bir muahededen global bir mana çıkarmak mümkün müdür? Evet. Globalleşme esasen bölgesel özgürleşme adımları ile ilerlemektedir. Avrupa Birliği ve ASEAN bu alanda birbirine benzemeyen iki büyük bölgesel entegrasyon projesidir.
Birbirine benzemezler zira AB nasıl doruktan aşağıya, daima birlikte imzalanan mutabakatlarla işleyen bir entegrasyon projesi ise, ASEAN üstten aşağıya, farklı milletlerden, tüccar ve sanayicilerin karşılıklı etkileşimini kolaylaştırarak işleyen bir öbür çeşit entegrasyon projesidir. AB’de, üstat Hayek’in dediği üzere söylersem, “tasarıma dayalı bir entegrasyon” (integration by design), ASEAN’da ise “karşılıklı etkileşeme dayalı bir entegrasyon (integration by human interaction) vardır. Üstat, sosyalizmi çağrıştırır diye birincisini sevmezdi. Kim bilir tahminen biz de 1930’ları yaşamış olsaydık, dizayna dayalı entegrasyondan nefret ediyor olabilirdik.
Neyse, mevzuya döneyim. NAFTA da esasen ASEAN’a benzetilebilecek bir öbür bölgesel entegrasyon projesidir. Yandaki grafiğe bakarsanız, NAFTA, AB yahut ASEAN, bölgesel entegrasyonun muvaffakiyetini görebilirsiniz.
Nesil ve Yol Projesi Türkiye için iyidir
Çin Devlet Lideri Şi Cinpin’in ortaya koyduğu Jenerasyon ve Yol İnisiyatifi (Belt and Road Initiative-BRI) bu çerçevede Asya için bir bölgesel entegrasyon projesidir. Üstelik karşılıklı etkileşime dayalı bir entegrasyon. Orta Doğu dâhil tüm Asya’da bölgesel entegrasyonun hedefi, Asya’nın kalanını global iktisada dâhil etmektir elbette. Amerikalılar biraz daha oyalanırlarsa, Asya’nın global iktisada entegrasyonu Çin işi olmak zorunda kalacaktır. BRI, bu çerçevede bakıldığında, bir sanayi ülkesi olan, merhum Prof. Dr. İsmail Türk’ün deyişiyle söylersem, heybesinde satacak pamuğu olan, Türkiye için iyidir ve doğrudur.
Türkiye’nin döviz kuru-faiz oranı kısır tartışmalarını bırakıp, COVID-19’dan ulusal çıkış sürecinin dizaynına odaklanması gerekir
Durum tespiti ile bitireyim: Türkiye’nin rota düzeltmesi atılımı bu açıdan bakıldığında manalıdır. Eski rota nedeniyle yörüngeden kaymanın getirdiği, çarpışma ihtimali şimdilik atlatılmıştır. TOBB bünyesinde kasım ayında yapılan bir ankette, iş âleminin, yüzde 58,9 ile birinci sorunu olarak ortaya çıkan liranın paha kaybı problemi artık yerini tıpkı ankette ikinci sırada gelen iş dünyasının COVID-19 kaynaklı tasalarına bırakabilecektir. Bakın rota düzeltmesi sonrası, bu odaklanma, yanlışsız gündemdir. Türkiye’nin bugünden COVID-19 sonrası toparlanma periyodunun dinamiklerine odaklanması gerekir. Aşı ve tedavi konusunda atılan adımlar, 2021 sonunu şimdiden düşünmemizi gerektirmektedir.
Dünya yine yapılanırken, kumda oynamanın bir manası yoktur. Artık bir işe yaramayan, kısır döviz kuru- faiz tartışmalarını bırakıp, istikrara odaklanmamız da yarar vardır. Açıktır ki, yerli ya da yabancı, sermaye, öncelikle önünü görmek, hesap yapabilmek ister. Kural hâkimiyeti ve hukuk güvenliği ister. Hezeyan değil, sükûnet ister. İstikrar arar.
Rota düzeltmesi ile birlikte gündemdeki sadeleşme doğrusu ferahlatıcıdır. Her başlangıçta elbet ki hayır vardır.
Yazının Kaynağına Buradan Ulaşabilirsiniz
Para Tahlil
