COVID-19 salgınının gelişmekte olan piyasa ekonomileri üzerindeki ekonomik tesiri, global finansal krizinkini aştı. Evvelki krizlerden farklı olarak, reaksiyon tıpkı gelişmiş ekonomilerde olduğu üzere güçlü oldu. Ancak klasik siyasetler sonlarına ulaşıyor ve alışılmamış siyasetlerin da riskleri var.
Salgın hala devam ediyor
COVID-19 hala gelişmekte olan pazar cihanında devam ederken hem beşerler hem de ekonomiler için risk oluşturmakta. Çin, Uruguay ve Vietnam üzere ülkeler virüsü denetim altına almayı başarırken, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika üzere öbürleri enfeksiyonlardaki artışla boğuşmaya devam ediyor.
Salgının ekonomik tesirleri birden fazla şokla birleşince gelişmekte olan piyasa daha da şiddetlendi. Hastalığı denetim altına almak için uygulanan tedbirlerin olumsuz tesirleri yanında bir de azalan dış talep sorunu bulunuyor. Bilhassa emtia fiyatlarındaki düşüşle petrol ihraç eden ülkeler ve turizm gelirine bağımlı ülkeler dikkat çekmekte. Global ticaret ve petrol fiyatlarının sırasıyla yüzde 10 ve yüzde 40’tan fazla düşmesi beklenirken, gelişmekte olan piyasa ekonomiler yokuş üst bir savaşın içindeler. Mart ayından bu yana sermaye çıkışlarının kısmen istikrar kazandığı ülke tahvil faizlerinde izlenen sert dalgalanmanın kısmen durulmasına karşın gelişmekte olan piyasalar için şartlar hala çok şiddetli.
Şaşırtan olmayan bir formda, IMF’nin en son Haziran Dünya Ekonomik Görünüm Güncellemesi, gelişmekte olan piyasa ekonomilerini bu yıl yüzde 3,2 oranında küçülterek bu düşüşü rekor düzey olarak duyuru etti. Karşılaştırmak gerekirse, global mali krizde, kümenin büyümesi değerli bir darbe almış olsa da 2009’da yüzde 2,6 büyüme elde edilmişti.
Belirleyici siyaset karşılığı
Fevkalâde siyaset dayanağı olmasaydı kriz daha da berbat olabilirdi. Elbette, gelişmiş ekonomilerdeki belirleyici siyaset hareketleri, gelişmekte olan piyasa ekonomileri açısından bir dönüm noktası oldu. Bu sayede güçlü piyasa şartlarında Nisan ve Mayıs aylarında dış finansman sağlamaya devam ederek bu yıl şimdiye kadar rekor seviyede tahvil ihraçları ile Haziran sonu itibariyle 124 milyar dolar kaynak sağlamış oldular. Lakin tüm ülkeler eşit derecede şanslı olmadı. Akaryakıt ihracatçıları, hudut ülkeleri ve yüksek borçlu olanlar, borçlanma maliyetlerini artıran yahut daha da berbatı, piyasalara daha fazla erişmelerini engelleyen daha büyük bir finansal şok yaşıyor.
Gelişmiş iktisatların siyaset takviyesi, gelişmekte olan piyasa iktisadı siyaset yapıcılarına ekonomik darbeyi yumuşatmak için hareket alanı sağladı. Gelişmekte olan piyasa ekonomilerinin süratli sermaye çıkışlarından ve döviz kurundaki bedel kaybının enflasyonist tesirinden kaçınmak için politikayı sıkılaştırma eğiliminde olduğu evvelki krizlerden farklı olarak, mevcut kriz, gelişmekte olan piyasa ekonomilerinin gelişmiş ekonomilerle tıpkı doğrultuda siyaset reaksiyonları vermelerine yol açtı. Birçok gelişmekte olan piyasa iktisadı rezerv tamponlarını yönetimli kullandı ve döviz kurlarının paha kaybetmesine müsaade verirken, birçok ülke piyasanın işleyişini bozmamak için gerektiği kadar likidite enjekte etti. Polonya ve Endonezya üzere ülkeler, kredi artışını desteklemek için makro ihtiyati siyasetleri daha da kolaylaştırdı.
Daha gelişmiş akranları üzere, Tayland, Meksika ve Güney Afrika da dâhil olmak üzere gelişmekte olan birçok piyasa iktisadı, bu döngü sırasında para siyasetlerini gevşetti. Birkaç örnekte, siyaset faizlerini daha fazla düşürmek için alan sonlu olduğundan, birinci sefer klasik olmayan para siyaseti tedbirleri devreye sokuldu. Bunlar, daha büyük gelişmiş ekonomilere kıyasla şimdiye kadar mütevazı kalsa da, devlet ve şirket tahvili alımlarını da içeriyordu. Öteki taraftan, sermaye çıkışlarını caydırmak için sermaye akışı tedbirlerinin kullanımı şu ana kadar epey hudutlu kaldı.
Maliye siyaseti cephesinde de misal bir tablo görülmekte. Gelişmekte olan piyasa ekonomileri, sıhhat kriziyle çaba etmek, insanları ve firmaları desteklemek ve ekonomik şokları telafi etmek hedefiyle mali duruşlarını gevşettiler. Gelişmiş ekonomilerden daha mütevazı olmakla birlikte, bu uğraşlar global finansal krizden çok daha büyük ölçekte gerçekleşti.
Klasikten alışılmamış siyasetlere
Tüm bu hareketlere karşın, gelişmekte olan piyasa ekonomilerine yönelik görünüm kayda bedel bir belirsizlik altında kalmaya devam etmekte. Birçok riskin başında, daha fazla cana ziyan verecek ve ekonomik sonuçları önemli olabilecek daha uzun bir sıhhat krizi mümkünlüğü bulunuyor. Daha şiddetli bir gerileme periyoduyla başa çıkmak ise güç olacak zira gelişmekte olan ülkelerin birden fazla mevcut krize klâsik mali, mali ve dış siyaset takviyesi için sonlu kaynaklarla yakalandı. Üstelik son aylarda atılan adımlarla çok sayıda siyaset seçeneği zati kullanıldı.
Giderek azalan siyaset alanı birtakım ülkeleri daha alışılmadık tedbirlere başvurmaya zorlayabilir. Fiyat denetimleri ve ticaret kısıtlamalarından, daha klasik olmayan para siyasetine ile kredi ve finansal düzenlemeleri kolaylaştırma adımlarına kadar. Kimi gelişmiş ve düşük gelirli ekonomiler tarafından da uygulanmakta olan bu tedbirler, bilhassa ağır bir formda kullanılıyorsa, kıymetli maliyetlere sahip. Örneğin ihracat kısıtlamaları, çok taraflı ticaret sistemini önemli biçimde bozabilir ve fiyat denetimleri, en çok gereksinim duyanlara malların akışını maniler.
Öteki alışılmışın dışında siyasetlerin aktifliği, kurumların güvenilirliğine bağlı. Örneğin, bir ülkenin muteber bir para siyaseti geçmişine sahip olup olmadığı uygulanan siyasetlerin gayesine ulaşmasında belirleyici. Kriz devam ederken bu hareketlerin risklerini ve yararlarını dikkatli bir biçimde tahlil etmek için çok az vakit var.
Kriz şimdi bitmedi
Gelişmekte olan piyasa ekonomileri krizin birinci safhasında izafi olarak iyi ilerlediler, lakin bir sonraki safha çok daha sıkıntı olabilir. Virüs hala mevcut, finansal şartlar hala kırılgan ve siyaset alanı daha dar; bilhassa borç sürdürülebilirliği açısından yüksek risklerle karşı karşıya olan ülkeler için. Borç sorunu olan ülke kümesi ise epey geniş. Gelişmekte olan tüm piyasa ekonomilerinin yaklaşık üçte biri yüksek borç düzeyiyle krize girdi ve daha da gevşek maliye siyaseti yürütmek yahut riski yükseltmek için yerleri kalmamış durumda.
Kriz uzadıkça ve derinleştikçe likidite sıkıntılarının ödeme gücü problemlerine dönüşme riski de yükseliyor. Devlet borçlanma gerilimlerinin yanı sıra, kurumsal temerrüt riskleri birtakım gelişmekte olan piyasa ekonomilerinde telaş verici derecede. Dahası, kriz yoksulluğu daha da ağırlaştırdı ve eşitsizlikteki bu artış birçok ülkede politik problemleri artıracak.
Bu zorlukların karmaşıklığı, çok taraflı bir siyaset karşılığı gerektirmekte. Birinci olarak, iç siyasetlerin daha sağlam ve kapsayıcı bir büyüme sağlayacak biçimde tasarlanması gerekli. İkinci olarak, piyasa erişiminin garantisiz kaldığı durumlarda iki taraflı ve çok taraflı kredi kuruluşlarından daha fazla takviye alınması değerli. IMF şu ana kadar 22 gelişmekte olan piyasa iktisadına yaklaşık 72 milyar dolar (52 milyar SDR) finansal yardım sağladı. Son olarak, borçların sürdürülemez olduğu kanıtlanan ülkeler için, özel dal de dâhil olmak üzere alacaklılar ortasında geniş bir yük paylaşımı arayarak bu meselelerin vaktinde ve kalıcı bir halde çözülmesi kıymetli.
Son iki siyaset açısı, IMF kredileri ve IMF’nin borçların tahlilinde oynadığı rol ile ilgili sonraki iki blogda tahlil edilecek.
IMF / Martin Mühleisen, Tryggvi Gudmundsson, ve Helene Poirson Ward
Para Tahlil
